از زمانی که روزنامه نبرد متعلق به خسرو اقبال نخستین دروغ سیزده را در ایران منتشر کرد، بیش از هفتاد سال می گذرد و هنوز هم در حوالی سیزدهم فروردین هر سال خبرهایی منتشر می شود که کمی بعد دروغ سیزده نامیده میشوند.
امسال رضا رشیدپور، مجری سرشناس ایرانی در بخشی از برنامه نوروزیاش مدعی شد که سرورهای شبکههای اجتماعی از جمله تلگرام در حال انتقال به ایران است و کاربران ایرانی لازم است برای اینکه حساب کاربریشان مسدود نشود پرچم ایران را برای عکس پروفایل خود انتخاب کنند. نتیجه آن شد که دقایقی پس از برنامه تعدادی زیادی از کابران شبکه اینستاگرام به صفحه رشیدپور حمله کردند، تا جایی که وی با بستن حساب کاربری خود به این حملات واکنش نشان داد.
همچنین امسال انتشار خبری در شبکههای اجتماعی که حکایت از درگذشت استاد محمود فرشچیان داشت نیز به دروغ سیزده نسبت داده شد. اما سایت گل با انتشار خبر انتقال پانصد میلیون یورویی لیونل مسی فوق ستاره فوتبال دنیا به تیم رئال مادرید دروغی را منتشر کرد که حتی صدا و سیما نیز آن را باور کرد و مجدداً منتشرش کرد. جالب اینکه صدا و سیما چند سال قبل هم در اتفاقی مشابه، خبر دروغ انتقال «دیوید بکام» به بایرن‌مونیخ را منتشر کرد.
دروغ سیزده یک شوخی وارداتی است که ریشه آن در ایران نیست و تقلیدی از دروغ اول آوریل غربیها است. چرا که سیزده فروردین مصادف است با شروع ماه آوریل میلادی. دروغ اول آوریل را به شارل نهم، پادشاه فرانسه در سال قرن شانزدهم میلادی نسبت دادهاند و ردپای آن در دهههای اخیر همیشه در رسانههای معتبر دنیا دیده شده است. انتشار خبر رویش درختان ماکارونی توسط بیبیسی، خبر ترور «بیل گیتس» از سیانان، کشف آب در مریخ و واژگونی برج پیزا در ایتالیا خبرهایی از این دست بوده اند.
رادیوی «فرانس انتر» در پاریس در دهه شصت در اوایل آوریل به شنوندگان خود خبر داده بود که یک هواپیمای «گالاکسی» که گنجایش هزار مسافر را دارد، قرار است در روز اول آوریل جماعتی را مجانی برای دو روز به نیویورک ببرد و برگرداند. کسانی که مایل به شرکت در قرعه‌کشی این مسافرت بی‌خرج هستند، باید از ساعت یازده صبح روز اول آوریل در زیر برج ایفل اجتماع کنند. در آن روز چند هزار نفری به عشق سفر به آمریکا در آنجا گرد آمدند. وقتی در هوای توفانی آن روز، همه مثل موش آب‌کشیده شدند، تازه فهمیدند که با دروغ اول آوریل مواجه شدهاند. همچنین متعاقب پخش خبر رویش درخت ماکارونی بسیاری از مردم آن را جدی گرفتند و ضمن تماس با بیبیسی درباره چگونگی کاشت آن سوال کردند.
در سالهای اخیر یکی از جنجالی‌ترین شوخیهای سیزده در ایران خبر کج شدن و احتمال سقوط برج میلاد بود که روزنامه شرق در سال هشتاد و سه منتشر ساخت. این شوخی توسط رسانههای مخالف حکومت ایران یا به اصطلاح اپوزیسیون جدی گرفته شد و به تحلیل آن پرداختند. برخی دیگر نیز آن را به برنامه اتمی ایران نسبت دادند. همچنین قیمت ملک در مناطق اطراف برج نیز برای مدتی کاهش یافت.
خبرگزاری میراث فرهنگی در سیزده فروردین سال گذشته خبری از قول دفتر ملکه بریتانیا اعلام کرد که کوه نور، الماس شهیر و گرانقیمت تاریخی را به ایران باز پس میدهد. این خبرگزاری سپس در یادداشتی به قلم شاهین سپنتا این خبر را «شوخی سیزده» این رسانه اعلام کرد و در این مورد نوشت «شوخی سیزده در ایران معمولا بازتاب طنز گونه حقایق مختلف تاریخی و اجتماعی و گاه سیاسی است».
رسم دروغ سیزده رسمی وارداتی است و به نظر میرسد که اساساً در فرهنگ ما ریشهای و پیشینه قابل توجهی ندارد. به هرحال دروغ، دروغ است. چه شوخی و چه جدی.
