برنامه ریزی یا به عبارت دیگر نقشهراه، به مجموعهای از فعالیتها برای رسیدن به هدفی خاص و مشخص میگویند.
هیچ کاری بدون برنامه ریزی فعالیت کاملی نخواهد بود. درس خواندن مانند هر کار دیگری به یک برنامه ریزی درسی منظم و دقیق نیاز دارد. برنامه ریزی در واقع استفاده بهینه و مفید از زمان و وقت است. برنامه ریزی خوب باعث تقویت خود نظم بخشی میشود و به شما کمک می کند بهتر و سریعتر به اهدافتان برسید.
اصول زیر به شما در برنامه ریزی درسی کارآمد کمک میکند
فردی باشد
با توجه به اصل تفاوتهای فردی، هر فرد با فرد دیگر متفاوت است. هیچ کسی شما را بهتر از خودتان نمیشناسد. بنابراین برنامه ریزی درسی یک کار شخصی و منحصر بفرد است. مشاورین و افراد با تجربه فقط اصول و طرح کلی برنامه را می دهند و شما بایستی بر اساس شرایط، سبک و سرعت مطالعه خود، برنامه را شخصی سازی کنید. با توجه به شناختی که از خود، نقاط ضعف و قوت خود، بضاعت علمی، عادتهای یادگیری و استعداد خود دارید، برنامه ریزی کنید بطوری که بتوانید به آن عمل کنید. اجرای برنامه، هنری است که لازمه آن برنامه ریزی واقعی و عملی است.
اهداف خود را مشخص کنید
برای برنامه ریزی در کلیه امور باید اهداف دقیق و روشنی داشت. بهترین تیرانداز با بهترین سلاح نمیتواند هدفی را نشانهگیری کند که وجود ندارد. اولین قدم تعیین هدف است. این مسئله در برنامه ریزی درسی اهمیت بیشتری دارد.
- اهداف بلند مدت یا کلی – این اهداف، مسیر کلی برنامه ریزی را تعیین میکنند. مثلا هدف بلند مدت میتواند قبولی در رشته مهندسی برق دانشگاه تهران و یا کسب معدل ۱۹ در پایان سال تحصیلی باشد.
- اهداف کوتاه مدت – اهداف جزئیتر و عملیتراست و در یک بازه زمانی محدود مانند یک هفته قرار میگیرد. مثلا مطالعه درس فیزیک در این هفته.
واحد زمانی
هر برنامهای با توجه به هدفی که برای آن پیش بینی شده است نیازمند تعریف واحد زمانی است. هر برنامه را باید داخل ظرف زمانی قرار دهیم. این ظرف گاهی روزانه، گاهی هفتگی، گاهی ماهانه و گاهی سالانه است.
تعیین روش برنامه
روش برنامهریزی میتواند زمان محور یا تکلیف محور باشد. در زمان محور، ابتدا ساعات روزانه خود را تنظیم نموده سپس هر درس و برنامه را داخل آن میگنجانید. در تکلیف محور، ابتدا دروسی را که باید بخوانید را مبنا قرار داده و سپس زمان مناسب را برای هر درس پیش بینی میکنید.
انعطاف پذیری و شناوری برنامه
بهتر است که برنامه را بطور کامل پر نکنید و زمانهایی خالی برای جبران در نظر بگیرید. گاهی اوقات ممکن است حوداث پیش بینی نشده باعث شوند که شما از برنامه عقب بمانید. مثل مهمان ناخوانده، کسالت و بیماری. می توانید از این زمانهای خالی استفاده کنید و از مسیرتان در رسیدن به هدف منحرف نشوید. همچنین در برنامه خود زمان کافی برای خواب و استراحت در نظربگیرید. حتی در شلوغ ترین و فشرده ترین روزهای کاری خود نیز استراحت و خواب کافی داشته باشید.
اولویت بندی
در برنامه خود دروس را بر حسب درجه اهمیت اولویت بندی کنید. پس از اینکه یک لیست از تمام دروس پیش رویتان تهیه کردید، درسها را به نسبت اهمیتی که دارند از عدد ۱ تا ۵ (مثلا ۵ موضوع را برای مطالعه در نظر گرفتهاید) رتبه بندی کنید. مثلا اگر برای درس فیزیک به زمان بیشتری احتیاج دارید عدد ۱ و اگر برای درس تاریخ کمترین زمان را نیاز دارید عدد ۵ را بدهید. همچنین میتوان دروس را برحسب تعداد واحد و یا ضرایب آنها اولویت بندی نمود.
تعیین زمان مناسب برای هر فعالیت درسی
در هر دو شکل برنامه ریزی (زمان محور یا تکلیف محور) باید بدانید برای انجام اموری که فهرست کرده اید بطور متوسط چقدر وقت در روز نیاز دارید. زمانهایی را هم برای مرور دروس در نظر بگیرید.
یک جدول تهیه کنید
یک جدول با خانههای اختصاصی برای هر درس با زمانهای مشخص تهیه کنید. بهتر است برای هر خانه از جدول بین ۳۰ ، ۴۵ یا ۹۰ دقیقه زمان در نظر بگیرید. خانههایی با زمانهای کوتاهتر معمولا از خانههایی با زمانهای طولانی مناسبتر هستند زیرا به این ترتیب برای درس خواندن بیشتر ترغیب میشوید و دچار خستگی روانی نمیشوید.
ارزیابی مستمر و بازخورد گرفتن
برنامه شما باید این امکان را داشته باشد تا پیشرفت و پسرفت کارهای شما را نشان دهد. بعد از اینکه مدتی از اجرای برنامه گذشت، باید با ارزیابی فعالیتهای خودتان، ببینید که چقدر به هدف نزدیک شدهاید. همچنین در طی مسیر بدانید که کدام بخش را به درستی انجام دادهاید و در انجام کدام بخشها موفق نبودهاید تا بتوانید نقاط ضعف را برطرف کنید و آنها را به پیشرفت تبدیل کنید. این بازخورد گرفتن و بررسی باعث میشود که ضعفهای برنامهتان زودتر مشخص شود.
ایمان به برنامه ریزی
باور و ایمان شما به برنامه ریزی درست خود و شک نکردن به آن، در رسیدن به اهداف حائز اهمیت میباشد. بنابر این اگر اصل مفید بودن برنامه را باور داشته باشید، قدرت تحمل سختی در شما افزایش مییابد و تا آخرمیتوانید ادامه دهید.
باید توجه داشت، آنچه که مهم است کمیت و تعیین ساعات درس خواندن نیست، بلکه کیفیت و لذت توام با مطالعه دروس است که مهم میباشد. زیاد خواندن وساعات بیشتری را در اتاق مطالعه ماندن باعث موفقیت نمیشود، بلکه خوب خواندن و توجه به کیفیت مطالعه عامل اصلی موفقیت است.