این مساله را مدنظر قرار بدهید که کودک دبستانی شما در حال لجبازی با شما نیست، بلکه او میخواهد خط قرمزها و انتظارات والدین خود را امتحان کند؛ به گفته سوزان آیرز دنهام، استاد روانشناسی در دانشگاه جورج میسون، «در دوران دبستان، نافرمانی، یافتن راهی برای قبولاندن حقوق خود به دیگران است».
کودک شما در دوره دبستان، بین دوره کودکی و بلوغ قرار دارد و آرام آرام به دوره بلوغ نزدیک میشود و چیزهای زیادی از دنیای اطرافش میآموزد و بدین شکل عقاید و تصورات خود را در مورد روابط و قواعد شکل میدهد، پس با مقاومت در برابر شما میخواهد حرف خودش را به کرسی بنشاند و این را آزمون کند. او مسیری را در جستجو و کشف دنیایش در سنین ۳ الی ۴ سالگی شروع کرده بود و با حرکات فیزیکی بر محیط اثر میگذاشت و آن را میشناخت، حالا میخواهد از نظر فکری نیز آن را بیازماید؛ پس تعجب نکنید اگر بعضی از دستورات شما را انجام ندهد و اگر کاری را که دوست ندارد از وی درخواست کنید مخالفت کند.
اما شما چه میتوانید انجام دهید:
درکش کنید و شرایطش را بپذیرید
کودک شما در حال بازی مورد دلخواهش هست و شما زمان ناهار را یادآوری میکنید اما او نمیآید. بسیار خوب، ابتدا او را درک کنید و بگویید «می دانم دوست داری به بازی ادامه بدهی ولی الان وقت ناهار است». بدین صورت هم در احساس او شریک شدهاید و هم اینکه در اجرای خواسته خود مصمم شدهاید.
قوانینی که باید همیشه رعایت کند را مشخص کنید
کودکان مایل هستند بدانند دقیقا چه رفتارهایی را میتوانند انجام دهند. مثلا: «اجازه نداری بدون اجازه گرفتن از تلفن استفاده کنی»، در اینجا قوانین و رفتار مورد قبول کاملا مشخص شده است و مبهم نیست.
اگر کودک هنوز با انجام قوانین مشکل داشت دلایل آن را مورد بررسی قرار دهید مثلا بررسی کنید ببینید آیا شما بیش از حد به او امر و نهی نمیکنید؟ آیا دلایلی فردی محکمی دارد که آن کار را انجام نمی دهد؟ آنگاه، روی راه حلها کار کنید. مثلا اگر تکالیف درس علوم را درست انجام نمیدهد، ببینید دلیل آن چیست، شاید نیاز به کلاس تقویتی دارد یا مشکلی با معلمش پیدا کرده است، یا روش آموزش و یادگیری او مشکلی دارد…
رفتار خوب را تقویت کنید
اغلب والدین رفتارهای ناشایست را تنبیه می کنند ولی رفتارهای خوب را تشویق کافی نمیکنند. وقتی کودکی رفتار بدی از او سر میزند، خودش نیز احساس خوبی ندارد، پس لازم نیست نصیحتهای طولانی مدت و سرزنش یا تحقیر داشته باشید، همین اندازه که کارش را نادرست دانست و توسط شما تایید نشد، کافی است حالا باید رفتارهای جایگزین را به او یادآوری کنید، مثلا «تو اجازه نداری تو اتاق توپ بازی کنی ولی می تونی توی حیاط بازی کنی».
مشخص کردن مکان آرامش
مکانی در اتاقش در نظر بگیرید مثل یک مبل با یک متکایی نرم و چند کتاب دوست داشتنی… هرگاه درحال عصبانی شدن بود به او یادآوری کنید که باید برای آرام شدن به جایگاه آرام شدن برود. به او بیاموزید چند تنفس عمیق می تواند حالش را بهتر کند و فریاد نمی تواند کمکی به او بکند. در این گونه موارد قاطع باشید ولی صدایتان بالا نرود و خودتان نیز با آرامش ولی به طور محکم، دستورات را بیان کنید.
رابطه صمیمانه
یادتان باشد کودکانی که در بیشتر مواقع رابطه گرم و صمیمانه با والدینشان دارند، بیشتر از دستورات یا قوانین منزل پیروی می کنند، پس قبل از ایجاد هر قانونی در خانه، ابتدا یک رابطه گرم و محبت آمیز با او ایجاد کنید.
به او حق انتخاب بدهید
مثلا اجازه بدهید لباسش را خودش انتخاب کند؛ این بدین معنا نیست که اختیار همه کارهایش را به خودش میدهید بلکه نشانی از شریک کردن او در کارهایش دارد، همچنین نشان میدهد به نیازهایش اهمیت میدهید. بیشتر اوقات بچه ها نیاز دارند بدانند اگر قرار است کاری انجام ندهند بجای آن چه کاری را میتوانند انجام دهند.
به موضوعات مهم فقط توجه کنید
اکثر والدین به بیشتر رفتارهای کودک ایراد دائمی میگیرند حال آنکه از نظر اهمیت مشکل زا بودن، برخی از آنها در درجه پایینتری قرار دارند. از این رو، آسانگیری والدین هم میتواند کمک کند. گاهی کمی بی نظم بودن منزل یا استفاده از وسایل بی استفاده آشپزخانه برای بازی… می تواند مشکل خاصی نباشد.
تعداد قوانین
سعی کنید رفتارها و قوانینی که کودک باید رعایت کند از تعداد محدودی بیشتر نشود و برایش کاملا مشخص باشد که چه کاری باید انجام بدهد و حتما توانایی انجام آن کار را داشته باشد، سپس وقتی رفتارهای کنونی در وی نهادینه شد، بتدریج تعداد قوانین زیادتر شود.
دکتر مهناز خسروی، مشاور و روانشناس کودک و نوجوان