بچه‌‌‏ها چگونه درست و غلط را یاد می‌‌‏گیرند؟ (قسمت اول)

رشد اخلاقی، به این مساله می‌‌‏پردازد که بچه‌‌‏ها چگونه درست و غلط را یاد می‌‌‏گیرند. رشد اخلاقی در کودک مراحلی دارد اما مانند مراحل رشد جسمی نیست که خودبخود اتفاق بیافتد، بلکه می‌‌‏بایست از طرف بزرگترها (بویژه والدین) باز‌‌‏خوردهای مناسبی را دریافت کند تا این رشد اتفاق بیافتد. چنانچه بخواهیم کودک در بزرگسالی از لحاظ اخلاقی فردی محکم و استوار باشد و به اصول اخلاقی پای‌‌‏بند باشد، باید از کودکی در هر یک از این مراحل رشد او را یاری رسانیم و پایه محکم و استواری برایش فراهم کنیم.

مرحله اول – نوزادی

یک نوزاد، توانایی تشخیص خوب و بد را همین‌‌‏طوری ندارد؛ هر چه که او را خوشحال و یا برعکس ناراحت سازد، به نظرش درست یا غلط هستند. بعد از آنکه نه ماه در شکم مادر خودبخود تغذیه شده بود، فکر می‌‌‏کند به همین شکل همیشه تغذیه خواهد شد، پس گرسنگی را نمی‌‌‏شناسد و آن را بعد از تولد تجربه کرده و آن را اشتباه می‌‌‏داند چون او را اذیت می‌‌‏کند، و چون همیشه قبل از تولد همراه مادرش بوده، بعد از تولد، تنهایی را ترسناک دانسته و غلط می‌‌‏داند. همیشه لمس شدن و در آغوش گرفتن را درست، و عدم پاسخ‌‌‏گویی و به حال خود رها‌‌‏شدن را نادرست می‌‌‏داند. از این‌‌‏رو، یک نوزاد توانایی اخلاقی فکر کردن یا عمل کردن را ندارد و احساس درستی و اشتباهی در آنها بسته به تمایلات و احساسات وی در آن مورد خاص دارد؛ گرسنگی و تنها بودن به وی احساس عدم خشنودی می‌‌‏دهد، پس احساس می‌‌‏کند آن خوب نیست و اشتباه است.

مرحله دوم – نوپایی

وقتی کودک به دوره نوپایی در هیجده ماهگی وارد می‌‌‏شود، احساس دیگری شروع به رشد می‌‌‏کند که متفاوت‌‌‏تر است. کودک نوپا یاد می‌‌‏گیرد که دیگران هم وجود دارند و دنیایشان را با او تقسیم می‌‌‏کنند و دیگران نیز حقوقی دارند. خانه‌‌‏ای که در آن زندگی می‌‌‏کند نیز قوانینی دارد که او می‌‌‏بایست یاد بگیرد تا با استفاده از آنها زندگی کند؛ چیزی که می‌‌‏تواند حتی خوشایندش نباشد. کودک هنوز توانایی سنجش درست و غلط را ندارد؛ او فقط هر چه دیگران به او می‌‌‏گویند را انجام می‌‌‏دهد و رفتارش را به آن سمت سوق می‌‌‏دهدکه می‌‌‏تواند حتی مخالف میل و تمایل درونی او باشد. کودک هنوز نمی‌‌‏تواند بفهمد وقتی کسی را می‌‌‏زند دارد به دیگری آسیب می‌‌‏رساند؛ این توانایی را هنوز ندارد. از نظر وی، کتک‌‌‏زدن و آسیب‌‌‏رساندن غلط محسوب می‌‌‏شود چون پدر و مادرش به او این طور گفته اند، اشتباه است چون اگر آن کار را بکند، تنبیه می‌‌‏شود. بسته به چگونگی انتقال رفتاری که بزرگسالان از او انتظار دارند انجام بدهد، کودک نوپا یاد می‌‌‏گیرد که گوش دادن به حرف بزرگسالان، یک رفتار به هنجار و درست است.

کودک نوپای دو تا سه ساله، به نیازها و حقوق دیگران نیز توجه دارد، اما در این مورد، یک رفتار غیرقابل پیش‌‌‏‌‌‏‌‌‏‌‌‏بینی در جهت نیازهای خودش دارد. به عنوان مثال، ممکن است یک روز ملایم و شیرین، و روزی دیگر کاملا رفتاری غیر قابل قبول داشته باشد. از نظر جین مرکت (روانشناس رشد)، این تغییرات رفتاری معمول و عادی است؛ درحالی که کودک نوپای شما همدلی را دریافت می‌‌‏کند؛ راست و نادرست را درک می‌‌‏کند؛ و سال‌‌‏های زیادی طول می‌‌‏کشد تا در آن رشد کند و از طریق تجربه و تقلید آن را یاد بگیرد.

در واقع، کودکان نوپا درست و غلط، و خوب و بد را از شما والدین یاد می‌‌‏گیرند، و این دانش پایه و اساسی را برای تشکیل سیستم اخلاقی پیچیده‌‌‏تری شکل می‌‌‏دهد. براساس نظر مرکز بتی هاردویچ (the Betty Hardwick Center)، اخلاقیات به طور خودکار شکل نمی‌‌‏گیرد؛ آن ابتدا از طریق عوامل بیرونی مثل خانواده و ارزش‌‌‏های اجتماعی، تقلید از بزرگسالان و همسن ها، باورهای مذهبی، روش‌‌‏های فرزند‌‌‏پروری، و مشاهده و الگوبرداری از رفتارهای شما، شکل می‌‌‏گیرد. به عنوان مثال، اگر کودک ببیند شما به دیگران کمک می‌‌‏کنید، بیشتر احتمال دارد که این رفتار را الگوبرداری کند و سعی کند به دیگران کمک کند.

چگونگی آموزش و تربیت نظم و انضباط به کودکان هم مهم است. قوانین واضح و مشخصی برای کودکان خود تنظیم کنید و پیامدهای منصفانه‌‌‏ای برای رفتارهای نادرست وی قرار دهید. به طور مثال، اگر کودک نوپای شما هر بار که اسباب‌‌‏بازی برادرش را می‌‌‏گیرد، یک رفتار خاصی را از شما به عنوان پیامد این کارش دریافت کند، یاد می‌‌‏گیرد که گرفتن چیزهای دیگران همیشه و در همه حال، اشتباه است. اگر پیامد عادلانه‌‌‏ای از کار اشتباهش دریافت کند و همیشه همین پیامد را بخاطر شکستن قوانین خانگی بگیرد، سرانجام یاد خواهد گرفت که رفتار و تصمیماتش را به آن پیامد مرتبط سازد و این عمل او را در مسیر رفتارهای اخلاقی هدایت خواهد کرد.

بچه های ۳ تا ۷ ساله چگونه رفتار درست و غلط را تشخیص می دهند؟ (قسمت دوم)