پاندمی ویروس کرونا تقریباً در همه کشورها گسترش یافته و منجر به آلودگی ده‌ها‌میلیون نفر و مرگ صدهاهزار انسان شده است. ده‌ها شرکت به امید مهار این بیماری، روی واکسن آن کار می‌کنند. آیا تحقیقات پزشکی برای تولید واکسن نتیجه‌بخش خواهد بود؟
اما اکتشافات اخیر نشان میدهد که ویروس کرونا از جهش‌های ژنتیکی‌اش گرفته تا مسیر شیوعش، و از علائمش گرفته تا آسیبش به سیستم ایمنی بدن، هر چیزی می‌تواند باشد بجز یک بیماری عادی. همین امر وضعیت بسیار دشواری را برای تحقیقات به‌منظور تولید واکسنش ایجاد می‌کند.
نزدیک به ۲۰۰ جهش ژنتیکی
بیماری ویروس کرونا یک بیماری تنفسی است، اما مکان‌هایی از بدن را که هدف قرار میدهد فراتر از ریه‌ها است. هارلان کرومهولز، متخصص قلب و عروق از دانشگاه ییل، در ماه آوریل مقاله‌ای را در نشریه ساینس منتشر کرد با این عنوان: «چگونه ویروس کرونا می‌کشد؟ متخصصان بالینی حرکت وحشیانه‌ای را در بدن، از مغز تا انگشتان پا، ردیابی می‌کنند.» او در این مقاله نوشت: «این بیماری می‌تواند تقریباً به هر چیزی در بدن حمله کند و پیامدهای ویرانگری به‌دنبال داشته باشد.»
دانشمندان آزمایشگاه ملی لُس آلاموس پیش‌نویس مقاله‌ای را در تاریخ ۵مه۲۰۲۰ در این وب‌سایت منتشر کردند، با عنوان «سیستم جهش گل‌میخ، ظهور شکل مسری‌تری از سارس‌کُو۲ را آشکار می‌کند.»، آنها در آن ۱۴ جهش ویروس کرونا را اعلام کردند که به تشخیص‌شان مرتبط با پروتئین سطحی به نام گل‌میخ است. یکی از جهش‌ها دی۶۱۴جی، مسری‌تر از نژادهای معمولی ویروس کرونا است.
مقاله نهایی بعداً در ۳ژوئیه۲۰۲۰ در نشریه سل منتشر شد، با عنوان «پیگیری تغییرات در خوشه سارس‌کُو۲: مدارکی دال بر اینکه دی۶۱۴جی اثرگذاری ویروس کُوید۱۹را افزایش میدهد.» آنها در این مقاله به این نتیجه رسیدند همانطور که در سطح ملی، منطقه‌ای و شهری مشاهده شده است، جهش دی۶۱۴ شایع‌ترین شکل جهش در این پاندمی جهانی است.
تجزیهوتحلیل بیشتر نشان داد که چنین گونه‌ای در آزمایشگاه به‌سرعت رشد می‌کند و افراد آلوده نیز دارای حجم بیشتری از ویروس در مجرای تنفسی فوقانی خود هستند.
دانشمندان کالج دانشگاهی لندن قرار است مقاله دیگری را در سپتامبر۲۰۲۰ در اینفکشن، ژنتیک و اِوولوشن منتشر کنند، با عنوان «ظهور تنوع ژنومی و جهش‌های مکرر در سارس‌کُو۲». نویسندگان این مقاله با تجزیهوتحلیل بیش از ۷،۶۰۰ مجموعه ژنوم عمومی، ۱۹۸ جهش مکرر را شناسایی کردند. در‌حالی‌که همه این جهش‌ها در اواخر سال ۲۰۱۹ پیش‌گونهٔ مشترکی داشتند، در مناطق ژنومی مختلف، ازجمله پروتئین‌های غیرساختاری و پروتئین گل‌میخ اتفاق افتادند.
وضعیت مدام در حال تغییر است. بلومبرگ در ۲۰مه۲۰۲۰ در مقاله‌ای با عنوان «شیوع جدید در چین نشان میدهد که علائم ویروس می‌تواند تغییر کند»، گزارش کرد: «پزشکان چینی شاهد هستند که ویروس کرونا در خوشه جدیدِ موارد ابتلایش در منطقه شمال شرقی در مقایسه با شیوع اولیه در ووهان، به‌طور متفاوتی در بیماران ظاهر می‌شود که نشان میدهد این پاتوژن احتمالاً به شیوه‌های ناشناخته‌ای در حال تغییر است که تلاش‌ها برای ازبین‌بردنش را پیچیده می‌سازد.»
خاص‌تر اینکه شکل‌های جهش‌یافته این ویروس ظاهراً دوره نهفتگی طولانی‌تری برای بروز علائم دارند و به‌نظر می‌رسد که پس از بروز علائم پایدارتر باشند.
علائم غیرمعمول
علائم معمولی ویروس کرونا شامل سرفه، تب، درد عضلانی، سردرد و مشکل تنفسی است، اما مجله تایم در مقاله‌ای با عنوان «علائم غیرمعمول ویروس کرونا: آنچه تاکنون می‌دانیم» در ۱۹مه، گزارش کرد که علائم غیرعادی مانند بثورات پوستی، اسهال، وضعیت‌های غیرعادی کلیه و لخته‌شدن‌های خطرناک خون که به‌ندرت در ویروس‌های تنفسی دیده می‌شود نیز جزء علائم این بیماری هستند.
ساینتیفیک امریکن در ۱۸مه۲۰۲۰ مقاله‌ای را منتشر کرد با عنوان «از سردرد گرفته تا “انگشتان پای کووید”: علائم ویروس کرونا ترکیب عجیب‌غریبی است»، و این نظریه را ارائه داد: دو مکانیسم اصلی وجود دارد که منجر به بروز مشکلات در تقریباً همه اعضای بدن، ازجمله مغز، قلب، کلیه‌ها، دستگاه گوارش و پوست می‌شود. یکی از این مکانیسم‌ها واکنش ایمنی بدن را درگیر می‌کند و دیگری لخته‌شدن خون است.
عوارض مربوط به لخته‌شدن خون مانند انسداد عروق ریه و سکته مغزی در ۳۰درصد از بیماران با شرایط بحرانی دیده شده است. آنچه دانشمندان را گیج می‌کند، این است که آن حتی می‌تواند برای افراد میانسال و در مکان‌های غیرمعمول در بدن فرد نیز اتفاق بیفتد.
همانطور که وال استریت ژورنال در ۷مه در مقاله‌ای با عنوان «ویروس کرونا از سر تا انگشتان پا کنترل را در دست می‌گیرد و پزشکان را سردرگم می‌کند» گزارش داد، به‌گفته پزشکان در مرکز پزشکی ایروینگ دانشگاه کلمبیا، «توالی ژنتیکی نشان داد که برخی از بیماران دارای انواع ژن‌ِ مرتبط با واکنش ایمنیِ بیش از حد در برابر عفونت‌های ویروسی هستند که دلیلی احتمالی است برای اینکه چرا برخی از بیماران با عوارضی جدی روبرو می‌شوند.»
سایر دانشمندان با این نظریه موافق هستند. مارک پوزنانسکی، رئیس مرکز واکسیناسیون و ایمنی‌درمانی در بیمارستان عمومی ماساچوست، در مقاله ۸مه خود در آشیوس با عنوان «ویروس کرونا هدفی متحرک است» نوشت: «آن بیشتر یک بیماری درنظر گرفته می‌شود که به تمام بدن مرتبط است و ابتدا خود را به‌صورت بیماری تنفسی نشان داد.» برای نمونه در این مقاله توضیح داده شده است که مشخص نیست آیا علت، خود ویروس است، واکنش سیستم ایمنی بدن به آن است یا درمان دریافت‌شده.
تأثیر مخرب بر سیستم ایمنی بدن
معمولاً فرد آلوده به یک پاتوژن می‌توانست پادتن‌هایی تولید کند که پاتوژنی را که قرار بود دوباره به فرد حمله کند، دفع می‌کرد. دنی آلتمن، متخصص ایمنی‌شناسی از لندن در تاریخ ۶ژوئیه به سی‌اِن‌بی‌سی گفت: «اما درخصوص ویروس کرونا، فقط ۱۰ تا ۱۵درصد از جمعیت آلوده در برابر آن ایمن شده‌اند.» او توضیح داد: «آن ویروسی بسیار فریبنده است و ایمنی در برابر آن بسیار گیج‌کننده و نسبتاً کوتاه‌مدت است.»
از سوی دیگر تحقیقات بیشتر نشان داده است که مقدار کمی از پادتن‌ها می‌توانستند در عوض، به ورود ویروس به سلول کمک کنند و آن را برای بدن کشنده‌تر سازند. به این پدیده تقویتِ وابسته به پادتن یا تقویت ایمنی گفته می‌شود. این جریان برای ویروس تب زرد، ویروس زیکا، اِچ‌آی‌وی و اکنون ویروس کرونا مشاهده شده است.
نیچر در ۵ژوئن در مقاله‌ای با عنوان «تولیدکنندگان واکسن ویروس کرونا از پادتن‌های مضر مطلع هستند،» گزارش داد که تولیدکنندگان واکسن ویروس کرونا این وضعیت را تأیید کرده‌اند. به‌طور خاص‌تر: «واکسن‌های تولیدکننده پادتن علیه سارس‌کُو۲ ممکن است بدون خنثی‌کردن آن به این ویروس متصل شوند. اگر این اتفاق بیفتد، پادتن‌های غیر‌خنثی‌کننده می‌توانند ورود ویروس به سلول‌ها و تکثیر ویروسی را تقویت کنند و به‌جای ارائه محافظت، منجر به بدترشدن عفونت شوند.»
علاوه بر تقویت ایمنی، عوامل دیگری نیز به این آسیب کمک می‌کنند. در مقاله‌ای در فرونتیِر این ایمونولوژی در ۱۶ژوئن با عنوان «طوفان سیتوکین کوید۱۹: آنچه تاکنون می‌دانیم،» آمده است که کوید۱۹ در بیشتر موارد منجر به ذات‌الریه و در حدود ۱۵درصد از موارد منجر به سندرم دیسترس حاد تنفسی (آِی آردی‌اِس) می‌شود.
«مرگ‌و میر در بیماران مبتلا به کوید۱۹ به ظهور به‌اصطلاح ” طوفان سیتوکین” ناشی از این ویروس ربط داده شده است. تولید بیش از حد سیتوکین‌های التهابی منجر به تشدید آی‌‌آردی‌اِس و آسیب گسترده بافت می‌شود که باعث ازکارافتادگی و مرگ چند عضو بدن خواهد شد.»
وضعیتی دشوار برای تحقیقات واکسن
آیا تحقیقات پزشکی برای تولید واکسن نتیجه‌بخش خواهد بود؟ در واقع تولید واکسن کوید۱۹ ساده نیست. یکی از دلایل این است که ویروس کرونا یک ویروس آراِن‌‌اِی است که در مقایسه با ویروس‌های دی‌اِن‌اِی جهش بسیار بالاتری دارد.
یک نمونه از آن ویروس آنفلوانزا است. طی چند دهه گذشته، واکسن‌های آنفلوانزا در دسترس عموم قرار گرفته است، اما این بیماری هنوز سالانه جان حدود ۵۰هزار نفر را در ایالات متحده می‌گیرد. مقاله‌ای در مجله ساینس در سپتامبر۲۰۱۷ با عنوان «چرا واکسن‌های آنفلوانزا اغلب تأثیر ندارند،» نوشت: «متداول‌ترین واکسن آنفلوانزا بیش از ۶۰درصد از افرادی را که تحت تزریق آن قرار می‌گیرند، محافظت نمی‌کند. در برخی از سال‌ها، اثربخشی آن به میزان ۱۰درصد کاهش می‌یابد.»
بین دهه‌های ۱۹۴۰ و ۱۹۶۰، مردم معتقد بودند که این واکسن براساس سطح پادتن دارای تأثیر ۷۰ تا ۹۰درصدی است. در روش‌های دقیق‌تر، مانند واکنش زنجیره‌ای پلیمراز (پی‌آرسی)، تعداد عفونت‌های موجود در جمعیت‌های واکسینه‌شده بسیار بیشتر بود.
آرنولد مونتو، اپیدمیولوژیست دانشکده سلامت عمومی دانشگاه میشیگان، توضیح داد که چند عامل در ناکارآمدی واکسن‌ها نقش دارند. یکی از آنها جهش گونه در‌حال‌انتشار یا «جهش‌های فرار» بود و دیگری جهش خودِ گونه واکسن در طول تولیدش.
تحقیقات واکسن برای ویروس کرونا با وضعیت‌های دشوار دیگری نیز روبرو است. همانطور که در بالا اشاره شد پادتن‌های ضد گل‌میخ (S-IgG) که به پروتئین گل‌میخِ روی سطح ویروس می‌چسبند، با اختلال در سیستم ایمنی بدن باعث آسیب حاد ریه (آِی‌اِل‌آی) می‌شوند. مقاله‌ای در فوریه۲۰۱۹ در جِی‌سی‌آی اینسایت منتشر شد، با عنوان «IgG ضد گل‌میخ با تحریف واکنش‌های ماکروفاژها در طول عفونت حاد سارس‌کُو باعث آسیب شدید و حاد ریه می‌شود.» در این مقاله دانشمندان متوجه شدند که واکنش‌های التهابی مشابهی نیز در بیمارانی که براثر ویروس کرونا جان باختند، وجود داشت. شواهد بی‌شماری نشان میدهد که کوید۱۹ در مقایسه با سارس‌کُو می‌تواند به‌طور مؤثرتری آلوده کند و به‌طور قدرتمندتری تکثیر شود.
یک بیماری با عدم‌‌قطعیت‌های بسیار
هنوز ناشناخته‌های زیادی درباره ویروس کرونا وجود دارد. مقاله‌ای در آوریل در ژورنال پزشکی نیو انگلند با عنوان «فرار از جعبه پاندورا: یک ویروس کرونای جدید دیگر» نوشت: پاندمی آنفلوانزای ۱۹۱۸ با مرگ ۵۰میلیون یا تعداد بیشتری از مردم، فراتر از مرگ‌بارترین بیماری عفونی در تاریخ بشریت بود.
در این مقاله آمده است بیماری‌هایی مانند پاندمی‌ها ارتباط نزدیکی با رفتار انسان دارند و چنین بیماری‌هایی می‌توانند به‌طور ناگهانی تشدید یابند: «شواهد نشان میدهد که آن از هر کجا که شروع شد، بی‌سروصدا در سراسر جهان گسترش یافت و منجر به موارد عمدتاً خفیف، اما مرگ ۰.۵درصد تا ۱درصد یا بیشتر شد. نرخی که ابتدا در برابر سابقه نرخ بالای مرگ‌ومیر بیماری‌های تنفسی نامرتبط، بیش از حد پایین بود که قابل شناسایی باشد. سپس ناگهان تقریباً در همه جا در مناطق شهری فوراً منفجر شد و پس از یک رویکرد مخفیانه طولانی‌مدت، ورودی چشمگیر داشت.» متأسفانه کوید۱۹ از بسیاری جهات، ازجمله رشد سریع و گسترش جغرافیایی‌اش، به پاندمی آنفلوانزای ۱۹۱۸ شباهت دارد.
اینکه در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد، مشخص نیست. آلتمن از امپریال کالج لندن گفت که انتظار موج دوم را دارد و اوضاع همچنان «بسیار بسیار ترسناک» باقی می‌ماند. او تأکید کرد دشوار است که پیش‌بینی کنیم آیا احتمال دارد واکسن مؤثری برای کوید۱۹ شناسایی شود یا خیر و اینکه چه زمانی این اتفاق خواهد افتاد. او در ادامه اظهار کرد: «این شیطان خیلی بزرگ است، ساخت واکسن آسان نیست.»
نوشته: مینگهویی
مطالب دیگر:
مجازات نخبگان علمی چینی به دلیل انتقاد از حزب کمونیست و رهبر آن
تهیه چهار قلب فقط در ۱۰ روز! افزایش نگرانی‌ها از برداشت اجباری اعضای بدن در چین
واقعیت کمونیسم در چین: معجونی از فقر، نابرابری و فساد
