جشن شکرگزاری که امروزه یکی از جشن‌های ملی در آمریکا است، پیوند‌ها و ریشه‌های بسیار گسترده‌تر و عمیق‌تر از این دو سرزمین دارد. می‌توان ردپای این جشن را که به شکرانه برداشت محصولات کشاورزی برگزار می‌شود، در امتداد سراسر تاریخ و در سرزمین‌های و تمدن‌های مختلف یافت. از مصر و یونان باستان گرفته تا ایران زمین. از چین کهن گرفته تا تمدن مایاها و هاوایی و انگلیس قدیم.
پاسخ به این سوال که نخستین برپادارندگان جشن شکرگزاری چه کسانی بوده‌اند روشن نیست. اما می‌توان وجود یک حس مشترک در بشر را که همان شکرگزاری و سپاس نسبت به آفریدگار خود می‌باشد را ریشه همه این جشن‌ها دانست.
جشن شکرگزاری در آمریکا در اواخر ماه نوامبر و در زمان برداشت محصول برپا می‌گردد. ریشه این جشن در آمریکا به قرن شانزدهم میلادی برمی‌گردد. یعنی زمانی که نخستین مهاجران به سرزمین آمریکا سپاس و شکرگویی خود را به خاطر جان سالم به در بردن از زندگی سخت در سرزمین جدیدشان ابراز کردند.
بوقلمون چوبی و تاج سرخپوستی به عنوان نمادهای این آیین یادآور اولین جشن آنها است. سرخپوستان به نخستین مهاجران آمریکایی آموختند که چگونه به یاری مهارت‌های بومی، در محیط جدید زنده بمانند.
در این جشن بوقلمون در دیس و نوشیدنی بر رومیزی‌های حصیری قرار می‌گرفت و از نمادهای فراوانی و برکت چون ذرت، گندم بهره گرفته می‌شد. بر روی میز، نان ذرت که در فرهنگ آمریکاییها نماد فراوانی و برکت است قرار می‌گرفت و همه می‌خوردند و می‌آشامیدند و به پایکوبی و دست افشانی جمعی می‌پرداختند.
جشن شکرگزاری در سرزمین‌های مختلف دنیا
اما جشن شکرگزاری ریشه‌های کهن‌تری دارد و می‌توان آن را در تمدن‌های یونان و روم باستان، عبرانیان و مصری‌ها یافت. کشاورزان مصر باستان، وقتی محصول خود را برداشت می کردند، می‌گریستند تا ارواح بر آنان خشمگین نگردند.
در چین باستان نیز جشن شکرگزاری به عنوان تولد ماه جشن گرفته می‌شد. بنابراین جشن‌های شکرگزاری از دورترین دوران و از همه نواحی زمین می‌آیند، جشن‌هایی که برداشت محصول را سپاس گفته و تولد محصول را به عنوان یک معجزه می‌دانستند. بومی‌های هاوایی از جشن شکرگزاری خود به مدت چهار ماه لذت می‌بردند.
در گذشته‌های دور کشاورزان انگلیسی برای برداشت موفقیت‌آمیز محصول شکرگزاری می‌کردند. آنها باور داشتند که روح ذرت در تمام محصولات زندگی می‌کند و باعث رشد آنها می‌شود. آنها به هنگام برداشت ذرت مراسمی داشتند که مانع از خشم، عصبانیت و یا قهر روح ذرت می‌شد.
نزد آمریکاییان امروز بوقلمون یک نماد و سمبل کشاورزی است، اما این نماد ریشه‌ای بسیار کهن دارد، مایاهای باستان برداشت محصول را با یک بوقلمون و کدوی عید جشن می‌گرفتند. کشاورزان در مصر باستان، روم باستان و انگلستان، خانه‌های خود را با گل‌های زیبا و رنگارنگ تزیین می‌نمودند و حتی محصولاتشان را به صورت تزیین شده از مزرعه تا روستا می‌بردند و کشاورزان شاد، رقصان و آوازخوان به خانه می‌رسیدند.
امروزه به جای بازی با تیر و کمان سرخپوستی، جشن شکرگزاری همراه شده است با رژه‌های زیبا و باشکوه مردم در شهرهایی نظیر نیویورک. بوقلمون همچنان جایگاه ممتاز خود را در این جشن دارد و گروه‌های شاد مردمی با ارابه‌هایی که تزیین شده‌اند، بادکنک‌های عظیم الجثه و پر از گاز هلیم جلوه‌هایی از این جشن در این دوران است.
جشن شکرگزاری در ایران زمین
امروزه جشن شکرگزاری در ایران در مناطق شمالی به صورت جشن خرمن برگزار می‌شود و در گاه‌شمار جشن‌های استان گیلان قرار گرفته است. در این روز زنان و دختران بهترین لباس‌ها و زیباترین تزئینات خود را در بردارند و به شکلی گروهی همراه با خواندن ترانه‌های محلی گرد هم می‌آیند. اجرای موسیقی محلی، رقص خرمن، طناب بازی، قیش بازی و مراسم آیینی عروس و غوله برنامه‌هایی شادی است که در این جشن اجرا می‌شود.
اما پیشینه جشن شکرگزاری در ایران را می‌توان در یکی از دیرینه‌ترین آئین‌های ایران باستان یعنی مهرپرستی یافت. جشن شکرگزاری در ایران باستان را همان جشن « مهرگان » دانسته‌اند و آن را به مهر یا میترا، ایزد بزرگ و مشهور آریایی نسبت دادهاند. به باور ایرانیان باستان، مهر ایزدی است که شکوه و حشمت می‌بخشد، نعمت و ثروت ارزانی می‌دارد و شادی می‌آفریند. آنان که وفای عهد می‌کنند اسب‌های تیزتک می‌بخشد و یاوری می‌کند و فرزندانی دلیر و پارسا می‌بخشد و بدطینتان را کیفر می‌دهد. بنابراین می‌توان جشن مهرگان را جشن شکرگزاری نعمات آفریدگار دانست.
ایرانیان قدیم در روز مهرگان با جامه‌های یا آرایه‌هایی به رنگ ارغوانی کنار سفره مهرگان گرد هم می‌آمده‌اند و هر یک، چند نبشته شادباش یا به قول امروزی، کارت تبریک برای هدیه به همراه داشته‌اند. در خوان یا سفره مهرگانی که از پارچه‌ای ارغوانی رنگ تشکیل شده بود، گل « همیشه شکفته » می‌نهادند و پیرامون آن را با گل‌های دیگر آذین می‌کردند.
سفره مهرگانی شامل آشامیدنی و نانی مخصوص بود، همراه جام آتش یا شمع، شکر، شیرینی، خوردنی‌های محلی و بوی‌های خوش مانند گلاب، و همین‌طور افزودن گیاهان خوشبو به آتشدان مانند اسفند و عنبر و زعفران. مردم پس از خوردن نان و نوشیدنی، به موسیقی و پایکوبی‌های گروهی می‌پرداخته‌اند. خوان و سفره مهرگانی تا نیم قرن اخیر، میان زرتشتیان ایران برگزار می‌شد که هم‌اکنون رو به فراموشی است، اما جشن مهرگان در میان بسیاری از دوستداران فرهنگ ایرانی و بخصوص زرتشتیان همچنان برگزار می‌گردد.
برگرفته از مقاله « نمادهای آئینی و زراعی در جشن شکرگزاری » تألیف دکتر علیرضا حسن‌زاده، و دیگر منابع
