صبح صادق ندمد تا شب یلدا نرود …

در میان ایرانیان، گرامی‌ داشتن شب یلدا، سنتی است دیرینه که همچون نوروز در فرهنگ جامعه ریشه‌ای عمیق دارد. شب یلدا که از غروب سی‌ام آذرماه آغاز و تا طلوع نخستین روز زمستان ادامه دارد، بلندترین شب سال شناخته‌ می‌شود و با شب‌نشینی و دورهمی خانوادگی و آجیل مخصوص و تنقلات و میوه، به خصوص انار و هندوانه، و نیز خواندن حافظ و شاهنامه فردوسی به سر می‌شود.

به باور مردم ایران باستان، یلدا، شبِ زایش مهر و خورشید بوده است. واژه یلدا، از زبان سریانی آمده است و معنای زایش می‌دهد. واژه‌ای که با مسیحان سریانی به سرزمین‌های آریایی آمد.

یلدا که امروزه به شب چله نیز شهرت دارد، به زمان بین غروب آفتاب از آخرین روز پاییز تا طلوع آفتاب در نخستین روز زمستان گفته می‌شود. از آنجا که درست از فردای شب یلدا، روزها شروع به طولانی‌تر شدن می‌کنند و شب‌ها کوتاه‌تر، یلدا را شب زایش خورشید یا جشن تولد مهر، در نظر می‌گرفتند. پس اول دی، به مناسبت آنکه تجدید حیات خورشید است به نام یلدا به معنی تولد مشهور و جشن گرفته می‌شود.

مردم دوران باستان که زندگی‌شان بر پایه کشاورزی و شبانی و دامداری قرار داشت، بر اثر تجربه با گردش خورشید و تغییر فصول و بلندی و کوتاهی روز و شب و موقعیت ستارگان آشنایی داشتند و کارها را بر اثر آن تنظیم می‌کردند.

روشنی و روز و تابش خورشید و اعتدال هوا در نظرشان مظاهر نیک و موافق و ایزدی بود. تاریکی و شب و سرما را نیز از اعمال اهریمن می‌پنداشتند. مردم در آن دوران می‌دیدند که در بعضی ایام روزها بسیار بلند می‌شود. به همان نسبت، از روشنی و نور خورشید بیشتر استفاده می‌کردند و می‌نگریستند که شب‌ها کوتاه است.

به تدریج این اعتقاد برایشان پیدا شد که نور و روشنی از یک سو، و ظلمت و تاریکی مدام در نبرد هستند. نبردی که در آن، گاه خورشید و فروغ چیره می‌شد و ساعات بیشتری در پرتو خود مردم را نیرومند می‌ساخت و گاه نور بر تاریکی شکست می‌خورد و ساعات کمتری با فروغ و تابشی اندک به مردم بهره می‌رساند.

به همین مناسبت شب‌ها آتش می‌افروختند تا تاریکی و عاملان اهریمنی نابود شده و بگریزند. همچنان که خورشید به مناسبت فروغ و گرمای کارسازش تقدس پیدا کرده بود آتش نیز همان تقدس را نزد مردم دارا شد.

پس در شب یلدا یا تولد خورشید، جهت رفع نحسی تاریکی، آتش می‌افروختند. گرد هم جمع می‌شدند و خوان (سفره) می‌گستردند. هرآنچه از میوه تازه که نگهداری شده بود و میوه‌های خشک در سفره می‌نهادند. این سفره جنبه دینی داشت و مقدس بود.

از ایزد خورشید و روشنایی برکت می‌جستند تا در زمستان به خوشی سر کنند و میوه‌های تازه و خشک در سفره تمثیلی از آن بود که بهار و تابستانی پربرکت در پیش داشته باشند. همه شب را در پرتو چراغ و نور آتش می‌گذراندند تا اهریمن فرصت دژخویی و تباهی نیابد.

هنگامی که آیین مهر از ایران به سمت غرب منتشر شد، در رم و بسیاری از کشورهای اروپایی به همین جهت روز بیستم و یکم دسامبر را که برابر اول دی ماه بود، به عنوان روز تولد مهر جشن می‌گرفتند. اما در سده چهارم میلادی بر اثر اشتباهاتی که در کبیسه و محاسبات تقویمی شد، تولد مهر در بیست و پنجم ژانویه افتاد و تثبیت شد.

تا آن زمان تولد عیسی مسیح در ششم ژانویه جشن گرفته می‌شد. اما دین اغلب رومیان و کشورهای متمدن اروپایی آیین مهر و میترا بود. اما هنگامی که متولیان کلیسا نتوانستند بر برانداختن جشن تولد در بیست و پنج دسامبر غلبه کنند، همان روزرا زایش عیسی اعلام کردند که تا این زمان باقی مانده است.

زمانی که آئین مهرپرستی از ایران به اروپا راه یافت، رومیان واژه نوئل را برای زادروز داشتند و زادروز مهر را جشن می گرفتند. پس از گسترش مسیحیت بر اروپا، یلدا با نوئل تطبیق داده شد.

نویسندگان و شاعران عرب نیز از شب یلدا به شب میلاد (لیله المیلاد) یاد کرده‌اند و از آن در آثار خود برای تشبیه بلندی و دوری وصال یار بهره برده‌اند.

هرچند که امسال، شیوع همه‌گیری کرونا شب‌نشینی ها و کنار یک دیگر قرار گرفتن را سخت‌تر کرده است، اما ایرانیان هنوز هم شب یلدا را در کنار یکدیگر به نیکویی جشن می‌گیرند و سنت نیاکان خود را گرامی می‌دارند.

استاد سخن سعدی شیرازی می‌فرماید:

همه بر آن همه دردم امیدِ درمان است  /  که آخری بُوَد آخر شبان، یلدا را

مطالب دیگر:

فالون دافا، مدیتیشنی که بیش از صد میلیون نفر آن را تمرین می‌کنند

نتایج بهتر برای جو بایدن، در شهرهایی که از دستگاه‌های رأی‌گیری استفاده شده است

داستانی از چین باستان: ژنرال وفادار یوئه فِی