در عصری که صفحات نمایش دیجیتالی حکمرانی می‌کنند، تمرین مطالعه عمیق به شکل فزاینده‌ای کم‌یاب شده است.
به همان اندازه که در بین صفحات بی‌انتهای شبکه‌های اجتماعی، «توئیت‌ها»، پست‌ها و مطالب کوتاه می‌چرخیم، تعامل عمیق با متون که لازمه مطالعه عمیق است، رنگ می‌بازد. این مقوله نه‌تنها روی توانایی ما برای غوطه‌ور شدن در روایت‌های پیچیده تأثیر می‌گذارد، بلکه پیامدهای قابل‌توجهی برای توانایی‌های شناختی، هم‌حسی و شکل یادگیری ما دارد.
مطالعه عمیق؛ اصطلاحی که به یک رویکرد غوطه‌ورانه، فکورانه و تعاملی برای مطالعه اشاره دارد؛ با تندخوانی سطحی، که مشخصه بیشتر تعاملات ما با محتوای دیجیتال است، در تعارض کامل قرار دارد.
به گزارش کتابخانه ملی نیوزلند، مطالعه کردن در صفحه نمایش، در مقایسه با آثار چاپی، تجربه متفاوتی را برای خواننده رقم می‌زند و هرکدام پیامدهای خود را برای یادگیری و درک مطلب دارد.
تجربه لمسی ناشی از به دست گرفتن کتاب، عدم حواس‌پرتی و پیشروی خطی در متن، همگی به شکل‌گیری یک تجربه مطالعاتی متمرکزتر و غنی‌تر کمک می‌کنند. این به آن معنی نیست که مطالعه دیجیتال بی‌ارزش است اما نشان می‌دهد وسیله‌ای که از طریق آن مطالعه می‌کنیم می‌تواند روی عمق تعامل ما با متن اثر بگذارد.
عمق لمس
مطالعه یک تجربه چندحسی است که نه فقط از حس بینایی که از حس لامسه نیز استفاده می‌کند.
نیکلاس کار، نویسنده کتاب «کم‌عمق‌ها: اینترنت با مغز ما چه می‌کند»، می‌گوید: «انتقال کتاب از فرم کاغذی به دیجیتال فقط شکل مواجهه ما را با متن تغییر نمی‌دهد، بلکه میزان توجه ما به متن و عمق غوطه‌ور شدن در آن را نیز دستخوش تغییر می‌کند.»
فرامتن‌ها و گستره توجه
برخی بر این باورند که هایپرلینک‌ها یکی از مهم‌ترین ابزارهای آنلاین هستند که وقتی درباره موضوع خاصی جستجو می‌کنیم، به راحتی ما را از یک نقطه به نقطه‌ای دیگر می‌برند. با این‌حال، مشکل این‌جاست که هایپرلینک از مطالعه متون بلندتر و منسجم‌تر ممانعت می‌کند.
در مطالعه کتابخانه ملی پزشکی، در فوریه ۲۰۲۲، دو آزمایش با حضور ۵۰ داوطلب انجام شد تا تأثیر هایپرلینک‌ها بر درک مطلب و رفتار مطالعه ارزیابی شود. نتایج حاکی از توانایی بالاتر و تعداد بسیار بیشتر داوطلبان در تمرکز روی متونی بود که هایپرلینک داشتند.
بخشی از مشکل نیز به گستره توجه ما مربوط می‌شود.
در سال ۲۰۱۵، مایکروسافت مطالعه‌ای انجام داد که مجله تایم نیز به آن پرداخت. مایکروسافت دریافت که میانگین گستره توجه در بزرگسالان برای حفظ تمرکز در انجام کارها درمجموع ۸ ثانیه است؛ یک ثانیه کم‌تر از ماهی قرمز.
گستره توجه کوتاه‌تر به پردازش سطحی اطلاعات دامن می‌زند که اگر مغزمان را به اندازه کافی به چالش نکشیم، به یک عادت روانی تبدیل خواهد شد.
راه‌حل چیست؟ میزان حواس‌پرتی را کاهش دهید و ذهن‌تان را با بازی‌های فکری و پازل به چالش بکشید. متون دیجیتالی را رها کنید و سراغ متون چاپی بروید که تمرکز و گستره توجه شما را بهبود می‌بخشند.
مزیت‌های شناختی مطالعه عمیق
مرکز توسعه آموزشی، که یک گروه جهانی غیرانتفاعی است، پا را از این فراتر نهاد و با ارزیابی مطالعه عمیق به تشریح مزیت‌های شناختی این تمرین پرداخت که از جمله می‌توان به افزایش مهارت‌های تفکر انتقادی، بهبود یادآوری حافظه و افزایش هم‌حسی اشاره کرد.
تعامل عمیق به خواننده اجازه می‌دهد که با متن ارتباط بگیرد، معانی آن را استنباط کرده و خود را در دل روایت یا استدلال غوطه‌ور کند و به سطحی از درک و دریافت برسد که دستیابی به آن از طریق مطالعه سطحی دشوار است.
تمرین مطالعه عمیق صرفاً یک رهیافت مجزا برای مصرف اطلاعات نیست، بلکه دریچه‌ای به‌روی توسعه فهمی غنی‌تر و ظریف‌تر از جهان ارائه می‌کند.
در راهنمای وبسایت «معادله رشد» در آوریل ۲۰۲۱ آمده است: «عادت کردن به مطالعه عمیق می‌تواند طرز تفکر، یادگیری و هم‌حسی ما را نسبت به دیگران متحول کند.»
با اختصاص زمان و توجه به تعامل با متون در سطح عمیق‌تر، ذهنیتی در شما شکل می‌گیرد که باعث می‌شود به پیچیدگی‌ها، ظرافت‌ها و تحلیل‌های نقادانه اهمیت بدهید. این خصوصیات، در دنیایی که اطلاعات بی‌کران و توجه کم‌یاب است، اهمیت فزاینده‌ای دارند.
با این‌حال، افول مطالعه عمیق در عصر دیجیتال جزو پیامدهای اجتناب‌ناپذیر توسعه فناوری نیست. درعوض، از نیاز ما به انتخابی آگاهانه درخصوص نحوه تعامل با محتوای دیجیتال حکایت دارد.
قدرت فریبندگی اطلاعات آنی و زودفهم بسیار بالاست اما این جذابیت به قیمت از دست دادن درک و بینش عمیق‌تری تمام می‌شود که از دل تعامل هدفمندتر با متون به دست می‌آید.
عادت را شکل دهید
راهبردها و اقدامات آگاهانه بسیاری برای مقابله با این جریان وجود دارد که به نشاندن مطالعه عمیق در بطن زندگی روزمره ما کمک می‌کنند. برای نمونه می‌توان به اختصاص زمان ویژه برای مطالعه بدون وقفه، انتخاب متون پیچیده و چالشی و تأمل درخصوص چیزی که مطالعه می‌کنید اشاره کرد.
مربیان و سیاست‌گذاران نیز نقش مهمی در ترویج مطالعه عمیق دارند.
این افراد می‌توانند با تأکید بر اهمیت درک مطلب و مهارت‌های تفکر انتقادی در برنامه‌های درسی و تشویق به استفاده از محتوای چاپی در کنار منابع دیجیتال، به ترویج فرهنگی که به تعامل عمیق با متون اهمیت می‌دهد کمک کنند.
فاصله گرفتن از مطالعه عمیق در عصر دیجیتال، چالش‌های قابل‌توجهی برای توانایی‌های شناختی، هم‌حسی و نحوه یادگیری ما خواهد داشت. با درک اهمیت مطالعه عمیق و انجام اقدامات لازم برای توسعه این تمرین، می‌توان اطمینان داشت که مزیت‌های تعامل غوطه‌ورانه و فکورانه با متون در این آشفته‌بازار دیجیتال از دست نمی‌روند.
