زنان سالخورده زیر آفتاب سوزان کنیا با دست‌ها و زانوهای افتاده در خاک رس زحمت می‌کشند و علف‌های هرز را از شاخه‌های کوچک و سبز ارزن انگشتی جدا می‌کنند. زنان پابرهنه‌اند و دستکش هم به دست ندارند و از ساعت ۸ صبح تا ۵ یا ۶ عصر کار می‌کنند. اتمام کار یک زمین کوچک سه روز طول می‌کشد.
جاسپر ماچوگو، مهندس کشاورزی و کشاورز اهل کنیا، به اپک تایمز گفت: «ماشین کمباین می‌تواند جای هزار نفر کار کند. هروقت مادرم را مشغول کار در مزرعه ارزن می‌بینم، دلم می‌گیرد. زنانی این‌جا هستند که در طول روز در مزرعه زانو می‌زنند و علف‌های هرز را می‌چینند و هوا هم آفتابی است. ماشین‌آلات کشاورزی زندگی ما را متحول می‌کنند.»
اما کشاورزانی مانند آقای ماچوگو نمی‌توانند ماشین کمباین بخرند. حتی اگر بتوانند از دستمزد ناچیزی که از فروش محصولات نصیب‌شان می‌شود یک دستگاه کمباین بخرند، سیاست‌های اقلیمی کشورهای غربی مانع از این می‌شود که آفریقایی‌ها به دستاورد کنونی غرب دست پیدا کنند: مدرنیته و رفاه.
ویلیام روتو، رئیس‌جمهور کنیا، در نوامبر ۲۰۲۳ برای کاهش انتشار دی‌اکسید کربن ناشی از مصرف سوخت‌های فسیلی، یارانه کود، سوخت و برق را برای سال ۲۰۲۳ و ۲۰۲۴ کاهش داد. این کار به دستور صندوق بین‌المللی پول انجام شد که یکی از نهادهای مالی سازمان ملل متحد محسوب می‌شود.
آقای ماچوگو گفت: «من از جایی می‌آیم که مردمان آن از پهن گاو برای کوددهی به مزارع خود استفاده می‌کنند. زیرا دولت کنیا سال گذشته تصمیم گرفت به حرف صندوق بین‌المللی پول گوش کند و یارانه کود را متوقف کند.»
«تصور کنید این تصمیم چه تأثیری روی کشاورزان می‌گذارد. قیمت کود تقریبا دوبرابر شد. ما این‌جا مردمان بسیار تنگ‌دستی داریم. به همین‌خاطر، اگر برای مزرعه‌ام ۲۰ کیلوگرم کود می‌خریدم، فعلاً مجبورم ۱۰ کیلوگرم بخرم.»
«بیشتر مردم به استفاده از پهن گاو روی آورده‌اند که کود نیتروژن‌دار مناسبی برای کشاورزی نیست. هرگز نمی‌توانیم اوره را با محتوای نیتروژن ۴۶ درصدی، با پهن گاو که فقط ۴ درصد نیتروژن دارد جایگزین کنیم. منطقی نیست.»
آقای ماچوگو گفت صندوق بین‌المللی پول و کشورهای غربی که از اتخاذ سیاست‌های اقلیمی در آفریقا استقبال می‌کنند، به دنبال استعمار نو یا همان «استعمار اقلیمی» هستند.
و این هیچ تفاوتی با استعمار سابق ندارد؛ استعماری که افرادی مانند باراک اوباما، رئیس‌جمهور سابق آمریکا، محکومش کرده‌اند.
اوباما در سال ۲۰۱۵، درحالی‌که در اتیوپی حضور داشت، گفت: «استعمار اقتصاد آفریقا را به بی‌راهه کشید و ظرفیت مردم را برای تعیین سرنوشت‌شان از بین برد. درنهایت، جنبش‌های آزادی‌بخش توسعه پیدا کردند تا این‌که ۵۰ سال پیش طوفان سهمگین استقلال آغاز شد و آفریقایی‌ها پرچم‌های خارجی را به زیر کشیدند و برافراشتن پرچم‌های ملی را جشن گرفتند.»
اوباما دو سال قبل‌تر در سال ۲۰۱۳ در آفریقای جنوبی حضور داشت و به گروهی از رهبران جوان آفریقایی درباره پیامدهای همگونی آفریقا با غرب هشدار داد.
او گفت: «اگر استانداردهای زندگی را تا حدی بالا ببرید که همه ماشین داشته باشند، همه دستگاه تهویه هوا بخرند و همه در خانه بزرگ زندگی کنند، سیاره زمین کم می‌آورد؛ مگر این‌که راه‌های جدیدی برای تولید انرژی پیدا کنیم.»
استعمار جدید اقلیمی تحت هدایت نهادهای جهانی مانند سازمان ملل انجام می‌گیرد که می‌داند آفریقا باید از انرژی برخوردار باشد اما می‌گوید که بهتر است به‌خاطر نگرانی‌های اقلیمی روی انرژی بادی و خورشیدی تمرکز کند.
کالوین بایسنر، بنیانگذار و رئیس ائتلاف مسیحی کرنوال، گفت زیان‌بارترین سیاست کنونی این است که صندوق بین‌المللی پول، بانک جهانی و نهادهایی مانند آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا از اعطای وام یا تأمین مالی نیروگاه‌های زغال‌سنگ، گاز طبیعی، یا نیروگاه‌های برق نفت‌سوز در جنوب صحرای آفریقا و بخش هایی از آسیا و آمریکای لاتین خودداری می‌کنند.
او گفت این رویکرد بویژه در آفریقا زیان‌بار بوده است.
ویجای جایاراج، از همکاران پژوهشی ائتلاف دی‌اکسید کربن، گفت در هند بزرگ شده و شاهد روند صنعتی‌شدن هندوستان به لطف سوخت‌های فسیلی بوده است.
آقای جایاراج به اپک تایمز گفت: «از نظر توسعه اقتصادی، انرژی مهم‌ترین چیز است.»
«اگر بخواهید در نحوه دریافت انرژی دخالت کنید- این‌که مردم از کجا و با چه کیفیتی به انرژی دسترسی داشته باشند- پیامدهایی خواهد داشت. این‌طور نیست که صرفاً اقتصاد و تولید ناخالص داخلی دستخوش تغییر شود، بلکه زندگی خانواده‌ها و افراد نیز متحول خواهد شد.»
استعمار اقلیمی
آقای ماچوگو از اهداف توسعه پایدار ۲۰۲۳ سازمان ملل برای آفریقا که به گفته او پس از سفر کارکنان سازمان ملل به آفریقا برای مطالعه مسائل پیش روی این قاره تنظیم شده بود، انتقاد کرد. کارمندان سازمان ملل در آن سفر ۱۷ راه‌حل ارائه کردند.
آقای ماچوگو گفت: «آن‌ها گفتند یکی از مشکلات آفریقا تغییرات اقلیمی است. این حرف از نظر من بی‌معنی است، زیرا خودم اهل آفریقا هستم. ما مشکلات بسیار بزرگ‌تری داریم. مردم با شکم گرسنه می‌خوابند و افرادی بغایت تنگ‌دست در این حوالی زندگی می‌کنند. من بیش از آن‌که نگران تغییرات اقلیمی باشم، به فکر این‌ها هستم.»
هر راه‌حلی برای مشکلات آفریقا حول محور تغییرات اقلیمی می‌گردد. سازمان ملل به آفریقا می‌گوید «اگر می‌خواهید به فقر پایان دهید، طوری عمل کنید که شرایط اقلیمی تحت تأثیر قرار نگیرد و اگر می‌خواهید آب سالم داشته باشید، طوری عمل کنید که شرایط اقلیمی دچار زیان نشود.»
به گفته او، تمدن مدرن بر «چهار رکن» استوار است: فولاد، سیمان، پلاستیک و کود.
«بدون سوخت‌های فسیلی نمی‌توانیم این چهار رکن تمدن را بسازیم. بدون سوخت‌های فسیلی، انرژی نخواهیم داشت. ما باید سوخت‌های فسیلی داشته باشیم. غرب با تکیه به همین چهار رکن بر فقر و تنگ‌دستی غلبه کرد.»
موضع کنونی برنامه زیست‌محیطی سازمان ملل در قبال آفریقا این است که باید به مدرنیزاسیون این قاره کمک شود اما این کار می‌بایست براساس دستورالعمل‌های زیست‌محیطی سختگیرانه انجام شود.
این برنامه بویژه روی افزایش دسترسی و اتکا به انرژی بادی و خورشیدی، تشویق کشورهای قاره آفریقا برای گردهمایی و گفت‌و‌گو درباره اقدامات مؤثر و بی‌اثر، «اولویت‌بندی اقدامات مربوط به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای بر اثر دگرگونی زمین» و تنظیم چارچوبی جامع برای «توسعه رویکردهای کم‌کربن» تمرکز دارد.
آقای ماچوگو گفت سیاست سازمان ملل به قول عوام در «عدم استفاده از سوخت‌های فسیلی برای آفریقا» خلاصه می‌شود که به منزله عدم رشد اقتصادی است. در مقابل، دسترسی نامحدود به سوخت‌های فسیلی می‌تواند به رهایی آفریقا از چنگال فقر کمک کند.
آقای ماچوگو گفت: «اجازه دهید از طرف آفریقا حرف بزنم، زیرا ۶۰ درصد آفریقایی‌ها برای امرار معاش به کشاورزی متکی هستند. ما برای ماشین‌آلات کشاورزی به سوخت‌های فسیلی نیاز داریم. سازمان ملل، صندوق بین‌المللی پول، بانک جهانی و تمام سازمان‌های زیست‌محیطی می‌گویند آفریقا باید از انرژی خورشیدی و بادی استفاده کند ولی ما نمی‌توانیم کشاورزی را برقی کنیم. اگر هم بکنیم، درصد ناچیزی خواهد بود.»
«در حال حاضر، دسترسی ما به ماشین‌آلات کشاورزی بسیار ناچیز است. فکر می‌کنم حدود ۴ یا ۵ درصد از آفریقایی‌ها به ماشین‌آلات کشاورزی دسترسی دارند که در مقایسه با کشورهایی مانند چین با ۷۵ درصد، هند با ۴۵ درصد و آمریکا با ۹۵ درصد دسترسی بسیار ناچیز است. تقریباً همه کارها در کشاورزی آمریکا به کمک ماشین‌آلات انجام می‌شود. دسترسی به ماشین‌آلات کشاورزی واقعاً زندگی ما را متحول می‌کند، زیرا توانمندی ما را دوچندان می‌کند و آن را گسترش می‌دهد.
آقای ماچوگو گفت علاوه‌بر نیاز به سوخت‌های فسیلی برای ماشین‌آلات کشاورزی و امکان اخذ وام برای خرید ماشین‌آلات، آبیاری گسترده به لطف سوخت‌های فسیلی به نفع آفریقا خواهد بود.
او گفت: «همه‌جای آفریقا سرسبز نیست. ما جاهایی داریم که خیلی خشک هستند. از این‌رو، یکی از ساده‌ترین کارهایی که می‌توانیم برای این مشکل بکنیم آبیاری است که با استفاده از لوله‌هایی که با سوخت فسیلی کار می‌کنند انجامش می‌دهیم.»
آقای ماچوگو درحالی‌که یک سطل پلاستیکی زردرنگ در دست داشت و دور محصولات خود می‌چرخید، گفت: «اکثر آفریقایی‌ها با کشیدن آب از چاه محصولات خود را آبیاری می‌کنند. هرچه محصول شما از چاه دورتر باشد، آبیاری سخت‌تر و وقت‌گیر خواهد بود.»
آقای ماچوگو توضیح داد که استفاده از کود اوره- که از آمونیاک و دی‌اکسید کربن مایع تهیه می‌شود- در آفریقا به میزان قابل‌توجهی ناچیز است که تا حدی به فشار خارجی نهادهایی مانند صندوق بین‌المللی پول مربوط می‌شود.
او درباره مزرعه خود گفت: «من برای هر هکتار از زمین خود از ۴۰ کیلوگرم کود نیتروژن‌دار استفاده می‌کنم. افرادی هستند که از ۲۰ کیلوگرم کود استفاده می‌کنند. مردم در جاهای دیگر مانند اتیوپی در هر هکتار ۱۶ کیلوگرم کود مصرف می‌کنند.»
«به کشورهای غربی مانند آمریکا سر بزنید که می‌گویند آفریقا نباید به سوخت‌های فسیلی دسترسی داشته باشد. آن‌ها در هر هکتار ۱۲۰ کیلوگرم کود نیتروژن‌دار مصرف می‌کنند. اروپا ۱۶۰ تا ۱۷۰ کیلوگرم، هند ۲۵۰ کیلوگرم و چین ۳۶۰ کیلوگرم در هر هکتار کود مصرف می‌کند.»
«عدد ۳۶۰ را با ۲۰ مقایسه کنید. ۲۰ میانگین آفریقا است. ما ۴ درصد از کل کود جهان را مصرف می‌کنیم. فقط ۴ درصد، با ۱.۴ میلیارد جمعیت! از نظر من منطقی نیست. ما باید به کودهای فسیلی دسترسی داشته باشیم. این کودها
«مشکل هزینه سوخت، جدی است و این هزینه در کشورهای جنوب صحرای آفریقا و سراسر جهان در حال افزایش است.»
«سیاست‌های ما منجر به افزایش قیمت سوخت می‌شوند ولی مردم را مجبور می‌کنیم که محصولات کمتری برداشت کرده و مواد غذایی کمتری را با قیمت‌های بالاتر عرضه کنند.»
آقای بایسنر گفت کنار گذاشتن گاز طبیعی به‌عنوان سوخت روی کودهای نیتروژن‌دار نیز تأثیر می‌گذارد، زیرا در تهیه این کودها از مقدار زیادی گاز طبیعی استفاده می‌شود.
او گفت ممنوعیت استفاده از گاز طبیعی به‌عنوان سوخت پیامدهای گسترده‌ای خواهد داشت. قیمت کود افزایش می‌یابد، مصرف کود کاهش یافته و تولید مواد غذایی در سراسر جهان سیر نزولی پیدا خواهد کرد.
آقای ماچوگو گفت درصورتی‌که سود حاصل از کشاورزی کاهش پیدا کند، کشاورزان آفریقایی برخلاف تمدن‌های غربی نمی‌توانند به سادگی سراغ کارهای دیگر بروند.
او افزود: «تقریبا ۸۰ درصد از جمعیت کنیا از طریق کشاورزی امرار معاش می‌کنند. از این‌رو، هیچ راهی وجود ندارد که کشاورزی را کنار بگذاریم. اتفاقی که قرار است بیفتد و افتاده این است اکثر مردم در حال حاضر محصول کمتری از مزارع خود برداشت می‌کنند که یعنی چیزهای کمتری برای فروش دارند تا با پول آن برای بچه‌ها لباس بخرند یا مخارج مدرسه‌شان را بپردازند.»
«و خیلی‌ها دیگر حتی نمی‌توانند شکم خود را با محصولاتشان سیر نگه‌دارند و باید غذا بخرند.»
مسیر هند به سوی صنعتی‌شدن
آقای جایاراج گفت در خانواده‌ای کشاورز در هند به دنیا آمد. اما هند برخلاف آفریقا به لطف دسترسی به سوخت‌های فسیلی توانست به کشوری مدرن تبدیل شود؛ فرایندی که به گزارش آژانس بین‌المللی انرژی در اوایل دهه ۱۹۵۰ شروع شد و با دسترسی تقریباً جهانی خانوارها به برق در سال ۲۰۱۹ به پایان رسید.
او گفت در طول سه دهه، شاهد «رشد اجتماعی-اقتصادی مردم» در هند بوده است.
«جمعیت هند ۱.۳ میلیارد نفر است. از این‌رو، طبعاً می‌توان آن را به‌عنوان یک نمونه بزرگ از روند پیشرفت بخش کشاورزی در تقابل با سیاست منع مصرف سوخت‌های فسیلی در نظر گرفت.»
آقای جایاراج گفت بیش از ۵۰۰ میلیون نفر برای امرار معاش خود به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به کشاورزی متکی هستند.
او افزود: «بیش از ۹۰ درصد از کودهای رایج مورد استفاده هند- اوره- در بخش کشاورزی در کارخانجاتی تولید می‌شود که گاز یا زغال‌سنگ مصرف می‌کنند.»
«از این‌رو، شکی نیست که اگر کشاورزی تحت تأثیر قرار بگیرد، بخش بزرگی از مردم نه‌تنها به لحاظ معیشتی در مضیقه قرار می‌گیرند، بلکه امنیت غذایی کشور نیز به واسطه تأثیر دومینووار آن آسیب خواهد دید.»
آقای جایاراج افزود که هند در دهه ۱۹۶۰ فقر و قحطی قابل‌توجهی را پشت سر گذاشت. این وقایع ویرانگر بودند اما به انقلاب کشاورزی منجر شدند که به کمک کودها و سوخت‌های فسیلی محقق شد.
«تقریباً همه کشاورزان هند- اگر کشاورز عمده یا مرفه نباشند- به برق رایگان دسترسی دارند. این امر که در دو دهه گذشته رواج بیشتری پیدا کرده، تنها از طریق برق تولیدی از زغال‌سنگ که هند معدن آن است، امکان‌پذیر شده است.
«مسئله فقط کود و کشاورزی نیست، بلکه خانه‌های کوچک در روستاهای هند نیز به برق دسترسی دارند که باعث شده کشاورزان بتوانند از پمپ‌های الکتریکی برای هدایت آب به مزارع خود استفاده کنند. این مسئله تغییر بزرگی را رقم زد. تأثیر سوخت‌های فسیلی در تمام جوانب زندگی کشاورزان مشهود است. کشاورز در مزرعه و در احاطه طبیعت است اما هرکاری که می‌کند به واسطه سوخت‌های فسیلی امکان‌پذیر شده است.»
«از این‌رو، وقتی صحبت از کشاورزی و بخش تولید به میان می‌آید، اگر کشاورزان به کشت ارگانیک روی بیاورند یا واردات یا تولید سوخت‌های فسیلی را کاهش دهند، ضرر خواهند کرد.»
آقای جایاراج گفت: «در دوران کودکی، بستگان در روستاها و دهستان‌ها به برق شبانه‌روزی دسترسی نداشتند.»
او گفت: «هرموقع که برق وصل می‌شد، عموها و پدربزرگ‌هایم را می‌دیدم که پمپ‌ها را روشن می‌کردند تا برای مزارع خود آب بیاورند.»
این تجربه و دسترسی جهانی به برق در سال‌های اخیر باعث شده که هندی‌ها قدر انرژی‌های پایدار و تولید زغال‌سنگ، نفت و گاز را بیشتر بدانند.
او گفت: «هند از زغال‌سنگ زیادی استفاده می‌کند. انتظار می‌رود نرخ مصرف زغال‌سنگ در هند از چین پیشی بگیرد، زیرا افزایش نرخ تقاضای برق هند نیز در دو دهه آینده بیشتر از چین خواهد بود. این مسئله از مصرف افسارگسیخته زغال‌سنگ و سوخت فسیلی که در سه دهه اخیر شاهدش بوده‌ام، حکایت دارد.»
او گفت هند برخلاف آفریقا تابع تمدن‌های غربی نیست و قصد ندارد به انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی بادی، خورشیدی یا دستگاه‌های الکتریکی بسنده کند.
او گفت ایجاد چنین تغییری «غیرعملی» است و هر کسی که چنین سیاستی اتخاذ کند، مرتکب خودکشی سیاسی خواهد شد.
فقدان چشم‌انداز درازمدت
آقای بایسنر گفت نقاطی مانند آفریقا، آسیا و کشورهای آمریکای لاتین بدون دسترسی نامحدود به سوخت‌های فسیلی از چنگال فقر رها نخواهند شد.
او گفت: «این خیلی مهم است که آن‌ها بتوانند ایستگاه‌های تولید برق بسازند و این ایستگاه‌ها برق را در مقیاس انبوه به‌طور پایدار و بی‌وقفه توزیع کنند اما انجام این کار با باد و خورشید و دیگر منابع انرژی به‌اصطلاح تجدیدپذیر مقرون‌به‌صرفه نخواهد بود.»
او گفت بدون دسترسی به برق در مقیاس صنعتی، مردمان این کشورها همچنان فقیر خواهند ماند.
آقای بایسنر افزود: «و این بیشتر یک تهدید بزرگ برای سلامتی و زندگی انسان‌ها محسوب می‌شود، تا این‌که محیط‌زیست، آب و هوا یا شرایط اقلیمی را تهدید کند.»
«آگاهی ما از این‌جا نشأت می‌گیرد که می‌دانیم در ۱۰۰ سال گذشته، میانگین سالانه مرگ‌و‌میر انسان‌ها بر اثر حوادث مرگبار اقلیمی بیش از ۹۸ درصد کاهش پیدا کرده است. از این‌رو، رفاه ما را از خطرات اقلیمی مصون نگه‌می‌دارد و مخالفت با مصرف سوخت‌های فسیلی به‌عنوان منبع انرژی، ما را از دستیابی به رفاه بازمی‌دارد.»
آقای ماچوگو گفت آفریقا در حال حاضر در نقطه‌ای قرار دارد که آمریکا در دهه ۱۸۰۰ در آن به سر می‌برد. اما آفریقا برخلاف آمریکا اجازه انقلاب صنعتی ندارد.
او افزود: «حدود ۸۰ درصد از جمعیت آمریکا در دهه ۱۸۰۰ مشغول کشاورزی بودند. امروز تقریباً به همین اندازه آفریقایی داریم که از راه کشاورزی امرار معاش می‌کنند.»
«کشاورزان آمریکا از سال ۱۸۲۰ تا ۱۹۲۰ به دلیل کمبود ماشین‌آلات کشاورزی برای تولید هر کیلوگرم گندم حدود ۱۰ دقیقه وقت می‌گذاشتند. این کار امروز دو ثانیه طول می‌کشد.»
او گفت: «اگر به آفریقا بیایید یا اگر به کنیا سر بزنید، می‌بینید که ما مجبوریم ارزن را از علف جدا کنیم و در پایان روز شاید ۱ دلار درآمد کسب کنیم.»
«کسانی این‌جا هستند که از ۶۰۰ متر دورتر آب می‌آورند. ۲۰ کیلوگرم آب روی سرشان می‌گذارند و ۶۰۰ متر در سربالایی می‌روند. کسانی این‌جا هستند که از ۱ کیلومتر دورتر آب می‌آورند. بستگی به موقعیت مکانی آن‌ها دارد.»
آقای ماچوگو گفت اکثر مردم کنیا اکنون به برق دسترسی دارند؛ اما مقدار آن به پای کشورهای غربی نمی‌رسد.
«من از یک خانواده شش‌نفره می‌آیم. سه خواهر و برادر دارم و با پدر و مادر زندگی می‌کنیم. مصرف برق ما حدود ۱۲ تا ۱۶ واحد است. منظورم از واحد همان کیلووات‌ساعت است. پس شد ۱۲ تا ۱۶ واحد برق در ماه برای شش نفر. یک یخچال آمریکایی به‌تنهایی ۴۵ واحد در ماه برق مصرف می‌کند.»
«تقریباً ۹۰ درصد انرژی مورد نیاز ما در جنوب صحرای آفریقا با سوختن زیست‌توده تأمین می‌شود. زیست‌توده اساساً همان پهن گاو است. تقریباً ۹۰ درصد انرژی مورد نیاز ما از پهن تأمین می‌شود. در آمریکا، بیش از ۸۰ درصد انرژی مورد نیاز مردم از سوخت‌های فسیلی تأمین می‌شود و آمار چین هم تقریباً ۹۰ درصد است. بیش از ۸۰ درصد انرژی مورد نیاز مردم در سراسر جهان از سوخت‌های فسیلی تأمین می‌شود.»
«این آدم‌ها سوخت‌های فسیلی زیادی مصرف می‌کنند، حتی اوباما. اگر به خانه اوباما نگاه کنید، می‌بینید که خانه‌ای بسیار بزرگ و فاقد پنل‌های خورشیدی است؛ درست مثل خانه آن آقا که ال گور نام دارد. ال گور خانه‌ای بسیار بزرگ دارد و اگر به خانه او نگاه کنید، می‌بینید که خبری از پنل‌های خورشیدی نیست. از این‌رو، پشت تمام آن حرف‌ها نیتی پنهانی نهفته است.»
«به نظر من، نیت آن‌ها در عدم توسعه و کاهش جمعیت آفریقا خلاصه می‌شود. همین. خیلی ساده است.»
