در شرایطی که ایران و روسیه از سوی غرب با تحریم‌های اقتصادی شدیدی مواجه هستند، این دو کشور در واکنش روزبه‌روز به لحاظ اقتصادی به هم نزدیک‌تر می‌شوند. در آخرین مورد از این روند نزدیکی رو به رشد رئیس بانک مرکزی ایران از برقراری ارتباط مستقیم میان بانک‌های ایرانی و روس خبر داد. موضوعی که نشان می‌دهد این دو کشور علاوه بر نزدیکی‌های سیاسی و نظامی که پیش‌ازاین داشته و دارند، تلاش می‌کنند به لحاظ اقتصادی نیز پیوندهای بیشتری برقرار کنند.
کانال مالی بین ایران و دنیا در حال ترمیم است!
بانک مرکزی ایران یکشنبه نهم بهمن اعلام کرد: «امروز (یکشنبه) سامانه‌های پیام‌رسان ملی بانک‌های مرکزی دو کشور ایران (SEPAM) و روسیه (SPFS) به یکدیگر متصل شدند و بدین ترتیب امکان اتصال بانک‌های ایرانی با ۱۰۶ بانک غیر از بانک‌های روسی در ۱۳ کشور نیز فراهم شد». این اعلام بانک مرکزی در شرایطی بود که نهاد مذکور هیچ اشاره‌ای به ۱۳ کشور موردادعای خود نکرد.
بااین‌حال رئیس‌کل این نهاد مرجع بانکی در ایران نیز در اکانت رسمی خود در توییتر بازهم به این خبر اشاره کرد و نوشت: «ارتباط مستقیم بین بانک‌های ایران و روسیه برقرار شد. در چارچوب سند اقدامات مشترک بین بانک‌های مرکزی ایران و روسیه، علاوه بر ارتباط مستقیم با بانک‌های روسی، شبکه بانکی کشورمان با ۱۰۶ بانک خارجی غیر روسی ارتباط مستقیم خواهد داشت.»
محمدرضا فرزین همچنین در این پیام توییتری خاطرنشان کرد: «کانال مالی بین ایران و دنیا در حال ترمیم است.»
در این پیام توییتری، رئیس‌کل بانک مرکزی ایران هم همانند اعلام نهاد تحت ریاستش نه به ۱۳ کشور موردادعا اشاره‌ای کرد و نه ۱۰۶ بانکی که خود ادعا کرد را معرفی کرد. البته این تنها موضوع موردتوجه در نقل این خبرها نبود. ترمیم کانال مالی میان ایران و جهان که به‌واسطه تحریم‌های شبکه جهانی سوئیفت علیه ایران گسسته شده، موضوعی بود که از سوی بسیاری در کامنت‌های زیر توییتر فرزین موردتوجه قرار گرفت و به تمسخر گرفته شد.
به‌طور نمونه یکی از کاربران با نام «سید پیمان طاهری» در واکنش برای رئیس‌کل بانک مرکزی ایران نوشت: «کوری عصاکش کوری دگر شد» یا کاربر دیگری با نام «علی» نوشت: «کدوم دنیا جناب فرزین، دنیایی که آمریکا و اروپا درش هستن یا دنیایی بدون اینها. ترمیم روابط بانکی با کشورهایی که ارزش پولشون چندان نیست توفیقی داره برای کشور؟؟»
تقلای ایران و روسیه در غیاب سوئیفت
موضوع برقراری ارتباط میان بانک‌های ایرانی و روس بعلاوه برخی دیگر از کشورها که نامشان نامشخص است در حالی صورت می‌گیرد که ایران و روسیه، دو کشوری که از دسترسی به شبکه مالی جهانی منع شده‌اند، مدت‌هاست تلاش دارند تا در مبادلات خود یک شبکه مجزای بانکی برقرار کنند. این دو کشور اعلام کرده‌اند با تلاش در این مسیر می‌خواهند استفاده از ارز مرجع جهانی (دلار) را کنار گذاشته و با این کار تحریم‌های مالی و بانکی را بی اثر کرده و به ارزهای ملی خود مبادلاتشان را انجام دهند.
در همین ارتباط اواخر تابستان بود که مقامات جمهوری اسلامی وعده داند که به‌زودی شبکهٔ تبادل اطلاعات بین‌بانکی ایرانی «شتاب» به شبکهٔ تبادل اطلاعات بین‌بانکی روسی «میر» (MIR) وصل خواهد شد.
در سال ۲۰۱۴ پس از دور پیشین تجاوز روسیه به اوکراین و ضمیمه غیر قانونی شبهه جزیره کریمه به روسیه، این کشور با در نظر گرفتن احتمال اخراج خود از سیستم بین‌المللی بین‌بانکی «سوئیفت» شبکهٔ بین‌بانکی «SPFS» را به عنوان جایگزین روسی آن تأسیس کرد. همچنین این کشور در تکمیل این زنجیره در سال ۲۰۱۷ نیز شبکهٔ بین‌بانکی ملی روسی «میر» را تأسیس کرد.
البته ترس روسها بی راه نبود زیرا چند سال بعد و تقریباً یک ماه بعد از شروع تجاوز نظامی دوباره این کشور به اوکراین، قدرت‌های غربی هفت بانک بزرگ روسیه را از دسترسی به سوئیفت محروم کردند. ایران هم همانند شریک روس خود در چند مرحله دسترسی‌اش به سوئیفت را از دست داد، ابتدا در سال‌های ۲۰۱۲ و ۲۰۱۶ و بالاخره در سال ۲۰۱۸ که به‌کل از دسترسی به این شبکه بین‌المللی بین‌بانکی محروم شد.
آنچه پیش از روسیه بر سر ایران آمد سبب شد تا جمهوری اسلامی به شریک راهبردی این روزهای خود برای اتصال سیستمهای مالی دو کشور فشار بیاورد و روسها نیز بارها وعده انجام این کار را دادند اما عمل نکردند تا آنکه بالاخره تحریم‌های سنگین بانکی دامن خود روسها را نیز گرفت و همین موضوع سبب شد تا آن‌ها به این موضوع تن دهند.
هرچند که این اقدام برخلاف آنچه از سوی روسها و ایرانی‌ها تبلیغ می‌شود چندان هم راهگشا نیست. زیرا این شبکه بین‌بانکی روسی که از آن صحبت می‌شود و نماینده بانک مرکزی روسیه در رابطه با آن به خبرگزاری ایسنا می‌گوید مزیتش عدم اثرگذاری تحریم‌های غربی بر آن است، به کشورهای بسیار محدودی متصل است. آنطور که کارشناسان مالی می‌گویند این شبکه بین‌بانکی تنها به بانک‌های کشورهای بلاروس، سوریه و چند کشور کوچک بعلاوه چند بانک عراقی متصل است. حتی چین به عنوان هم‌پیمان روسیه نیز که شبکه بین‌بانکی «CIPS» خود را دارد، هنوز به این شبکه بین‌بانکی متصل نیست.
نیاز به نزدیکی دو کشور بحران‌زده
در رابطه با این اقدامات مالی بانکی تلاش ایران و روسیه برای نزدیکی‌های هرچه بیشتر «رابی گریمر و ایمی مکینن»، نویسندگان و کارشناسان دیپلماسی و امنیت ملی در مجله آمریکایی «فارین پالیسی» به نقل از «ولودمیر زلنسکی» رئیس جمهوری اوکراین، می‌نویسند: «اوکراین ظرف ۴۸ ساعت بیش از ۸۰ پهپاد ساخت ایران متعلق به ارتش روسیه را سرنگون کرد. زلنسکی شمار کثیر پهپادهای ساخت ایران را جدیدترین نشانه عمیق‌تر شدن همکاری دو حکومت یاغی دانست که با انزوای جهانی و شدت گرفتن مشکلات اقتصادی، روبرو هستند.»
در این مقاله «آنا بورشِوسکایا» پژوهشگر ارشد اندیشکده سیاست خاورنزدیک واشنگتن به نویسندگان فارین پالیسی می‌گوید: «با ارسال پهپادها، ایران حالا می‌تواند برای خرید جت‌های جنگنده و همچنین معاملات اقتصادی سودآور و سرمایه‌گذاری در ایران، که تحت تحریم آمریکا قرار دارد، به روسیه فشار بیاورد.»
نویسندگان فارین پالیسی در ادامه مقاله خود با اشاره به این که دوستی جدید دو حکومت از جنگ اوکراین فراتر می‌رود، خاطرنشان می‌کنند: «دو کشور در جبهه اقتصادی، در تلاش برای ایجاد شبکه‌های جدید بازرگانی و دور زدن تحریم‌های غرب هستند، از جمله راهی برای ارسال تجهیزات از ایران به روسیه از راه‌های آبی و پیوند خط آهن از طریق دریای خزر.»
در همین مقاله «گابریل نورونا» مقام سابق وزارت خارجه آمریکا در دوران ترامپ و کارشناس اندیشکده یهودی امنیت ملی آمریکا، نیز به نویسندگان «فارین پالیسی» می‌گوید: «ایران و روسیه اگر در گذشته از نظر سیاسی به هم نزدیک بودند، حالا تاکید آن‌ها بیشتر بر رابطه اقتصادی است.»
همچنین خبرگزاری رویترز نیز در زمینه نزدیکی‌های هرچه بیشتر میان حکومت‌های ایران و روسیه، با اشاره به اینکه شرایط دو کشور در حال حاضر بسیار شبیه به هم است، می‌نویسد: «از زمان شروع جنگ در اوکراین، تهران و مسکو جدی‌تر از همیشه برای ایجاد روابط دوجانبه نزدیک اقدام کرده‌اند. هر دو پایتخت در این زمینه تلاش می‌کنند زیرا هر دو حکومت در حال حاضر نیازمند شراکت‌های اقتصادی و دیپلماتیک جدید هستند.»
رویترز همچنین در ادامه گزارش خود پیرامون این موضوع، به شرایط حال حاضر در سیاست داخلی ایران نیز اشاره کرده و می‌نویسد: «با تشدید تنگناهای اقتصادی در ایران که عمدتاً به دلیل تحریم‌های آمریکا بر سر مناقشه هسته‌ای با ایران ایجادشده، بسیاری از ایرانیان درد تورم و افزایش بیکاری را احساس می‌کنند. مقامات ایرانی در مواجهه با بدترین بحران مشروعیت خود در بحبوحه ماه‌ها اعتراضات ضد حکومتی، بیم آن را دارند که انزوای اقتصادی و عدم بهبود شرایط اقتصادی منجر به ناآرامی‌های بیشتر در کشور شود.»
