سفر چند روزه ابراهیم رئیسی، به سه کشور ونزوئلا، نیکاراگوئه و کوبا در آمریکای لاتین در حالی پایان یافت که رسانههای وابسته به جمهوری اسلامی، این سفر را پر دستاورد و حاوی امضای ۳۵ تفاهمنامه توصیف کردند.
خبرگزاری صدا و سیمای جمهوری اسلامی گزارش داد که تفاهمنامهها شامل سه حوزه صنعت، انرژی و معدن است، اما رسانههای بینالمللی گزارش میدهند که ایران از روابط با آمریکای لاتین منافع اقتصادی به دست نیاورده است و جمهوری اسلامی از روابط با این کشورها اهداف دیگری را دنبال میکند.
محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد که همراه با ابراهیم رئیسی به کشورهای آمریکای لاتین رفته بود، در بدو ورود به ایران از امضای تفاهمنامههای فرهنگی و افتتاح رایزنیهای فرهنگی جمهوری اسلامی در برزیل و ونزوئلا خبر داد.
هواداران جمهوری اسلامی در روزهای اخیر اخبار مربوط به سفر ابراهیم رئیسی را منتشر کردند و این سفر را معادل باز شدن درهای اقتصادی آمریکای لاتین به سوی ایران میدانستند. آنها همچنین تصاویری از قاسم سلیمانی و هوگو چاوز رئیسجمهور سابق ونزوئلا و از مقامات چپگرای آمریکای لاتین را در شبکههای اجتماعی منتشر میکردند و از آنچه که نفوذ «مکتب قاسم سلیمانی» در آمریکای لاتین میخواندند، تمجید میکردند. رئیسجمهور نیکاراگوئه در دیدار با ابراهیم رئیسی برای گرامیداشت قاسم سلیمانی یک دقیقه سکوت کرد و او را «شهید ایران» خواند.
نظم نوین جهانی
سخنان ابراهیم رئیسی در نیکاراگوئه درباره اینکه نظم نوین جهانی به نفع «جریان مقاومت» و «کشورهای مستقل» رقم میخورد، از موضوعات بحثبرانگیز در شبکههای اجتماعی بود.
بعد از به قدرت رسیدن بایدن در آمریکا، بحث شکلگیری «نظم نوین جهانی» به رهبری رژیم چین و روسیه بیش از گذشته در صحبتهای مقامات جمهوری اسلامی مطرح شده است.
جمهوری اسلامی ایران و دیگر دولتهای کمونیستی و چپگرا بخصوص سه دولت چپگرای آمریکای لاتین امیدوارند که با شکلگیری «نظم نوین جهانی» به رهبری رژیم کمونیستی چین بتوانند راهی برای برونرفت از تحریمهای آمریکا بیابند و قدرت خود را برای مدت بیشتری در کشورهای متبوعشان تثبیت کنند؛ بخصوص اینکه بسیاری از کشورهای آمریکای لاتین در طرح یک کمربند و جاده چین شامل شدهاند و وامهای هنگفتی از رژیم چین دریافت کردهاند که بسیاری از این کشورها توان تادیه آن را ندارند و اکنون چین مهمترین شریک تجاری این کشورها است.
با یک بررسی اجمالی میتوان فهمید که روابط جمهوری اسلامی با آمریکای لاتین موضوعی فراتر از تبلیغات در شبکههای اجتماعی و دیگر رسانههای وابسته به دولت است و جمهوری اسلامی با شعار نگاه به شرق تصور میکند که در نظم نوین جهانی به رهبری چین میتواند نفوذ خود را در آمریکای لاتین تقویت کند.
کریستف کلمب آمریکای لاتین!
در روزهای حضور رئیسی و هیئت همراهش به آمریکای لاتین، رحمتاله بیگدلی از فعالان جبهه اصلاحطلب در توییتی نوشت: «چنان از سفر رئیسی به ونزوئلا میگویند که گویی ایران با ونزوئلا ارتباط نداشته و رئیسی مانند کریستف کلمب ونزوئلا را کشف کرده است! خاتمی سه بار به ونزوئلا سفر کرد و چاوز با اعطای نشان اُردِن دِل لیبِرتادور، خاتمی را «مبارزی خستگیناپذیر برای همه نهضتهای راستین در جهان» خواند!»
تلاشها برای ارتباط نزدیک با کشورهای آمریکای لاتین به دوره دولت اصلاحات در زمان محمد خاتمی برمیگردد، اما در دولت اصولگرای احمدی نژاد، تلاشها برای همکاریهای اقتصادی و فرهنگی با کشورهای آمریکای لاتین به طور جدیتری پیگیری شد. احمدینژاد با تعداد محدودی از کشورهای آمریکای لاتین توانست روابط برقرار کند. او پنج بار به ونزوئلا سفر کرد و قراردادهایی نیز با دولت هوگو چاوز امضا کرد، اما دولت برزیل و آرژانتین به وی روی خوش نشان ندادند. رسانههای بینالمللی یکی از اهداف جمهوری اسلامی برای افزایش روابط با آمریکای لاتین را دور زدن تحریمهای غرب میدانند.
در همان روزها یک مرکز مطالعاتی بینالمللی در واشنگتن موسوم به نام سیآیسیلس در گزارشی اعلام کرد که قراردادهای اقتصادی که ایران با کشورهای آمریکای لاتین بخصوص ونزوئلا امضا کرده، منافع اقتصادی برای این کشور نداشت اما از این قراردادها به عنوان یک سرپوش برای انتقال تکنولوژیهای حساس و ممنوعه به این کشورها استفاده میشد. در این میان ونزوئلا تحت رهبری چاوز مسئولیت و هماهنگی این پروژهها در کشورهای آمریکای لاتین را برعهده گرفته بود.
روابط زیانبار اقتصادی
خبرگزاری دویچهوله در گزارشی روابط اقتصادی جمهوری اسلامی را با سه کشور آمریکای لاتین بررسی کرده است. این رسانه گزارش داده است که براساس آمارهای رسمی ایران، صادرات این کشور به کشورهای ونزوئلا، کوبا و نیکاراگوئه سهمی کمتر از یک هزارم در تجارت خارجی ایران دارد، در حالیکه آمریکا و اتحادیه اروپا، هند، چین و ترکیه شرکای اصلی تجاری این کشورها هستند.
نیکاراگوئه چهار دهه پیش مبلغ ۵۰ میلیون دلار از ایران وام گرفت اما هرگز این وام را که با گذشت زمان و جریمه دیرکرد پرداختی به ۱۶۵ میلیون دلار میرسید، تادیه نکرد و احمدی نژاد در دوره ریاست جمهوریش با سفر به این کشور اعلام کرد که نیکاراگوئه دیگر نیازی ندارد که بدهیاش را به ایران بپردازد. در آن زمان رسانهها گزارش دادند که جمهوری اسلامی میخواهد ۲۰۰ میلیون دلار به کوبا وام بدهد، اما این بخشش و بدهی هرگز باعث گشایشهای اقتصادی در روابط با این کشورها و به بازاری برای تولیدکنندگان ایران تبدیل نشد.
به گزارش دویچه وله، هر چند ایران در سال گذشته صادراتی به ارزش ۱۱۸ میلیون دلار داشته است اما قسمت بزرگی از این صادرات درباره تحویل یک نفتکش به ونزوئلا بوده است، درحالیکه بر اساس آمار بانک جهانی، چین صد برابر و ایالات متحده ۷۰ برابر بیشتر از ایران به ونزوئلا صادرات داشتهاند.
هادی بیگینژاد، عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی ایران در واکنش به نتایج سفر رئیسی گفته است که صادرات نفت و پتروشیمی و ساخت پالایشگاهها در کشورهای آمریکای لاتین باعث بهبود اقتصاد ایران و این کشورها خواهد شد.
فلسفه حضور ایران، نقش حزبالله و جامعه المصطفی
برخی منتقدان با اشاره به روابط بدون بازده اقتصادی جمهوری اسلامی با آمریکای لاتین میگویند که این روابط به سود ایران نیست و گشایشی در اقتصادی تحت تحریم ایران نداشته است. پیش از سفر رئیسی به آمریکای لاتین، علی سعیدی شاهرودی، رئیس دفتر عقیدتی سیاسی خامنهای در واکنش گفت که «برخی از فلسفه حضور ما در سوریه و یمن و آمریکای لاتین بیاطلاع بوده و بر این حضور خرده میگیرند.»
از صحبتهای این روحانی نزدیک به خامنهای، رهبر جمهوری اسلامی ایران اینطور به نظر میرسد که فلسفه حضور جمهوری اسلامی را باید با مراجعه به دیدگاه و سیاستهای علی خامنهای در آمریکای لاتین بررسی کرد.
علی خامنهای در سخنرانیهای خود کشورهای آمریکای لاتین را بخشی از «عمق راهبردی» جمهوری اسلامی اعلام کرده است. رسانههای وابسته به دفتر علی خامنهای اعلام کردهاند که از طریق نهادهای فرهنگی خود بویژه جامعهالمصطفی صدها کلیپ، هزاران عکس و سی جلد کتاب همسو با ارزشهای نظام جمهوری اسلامی به زبانهای انگلیسی، اسپانیایی و فرانسوی برای این کشورها منتشر کردهاند و برای این کار، طلاب مسلط به این زبانها در کشورهای آمریکای لاتین را به کار گرفتهاند. بخشی از این کتابهای ترجمه شده نوشتهها و سخنرانیهای علی خامنهای است.
انستیتوی تحقیقاتی ضدتروریسم وابسته به دانشگاه ریچمن در گزارشی تحلیلی با عنوان «پروپاگاندا، روایتها، نفوذ در آمریکای لاتین، ایران، حزبالله و التجمع» نشان میدهد که جمهوری اسلامی ایران در ارتباط با دولتهای چپ در آمریکای لاتین بر ویژگی مشترک ایدئولوژیکی خود با چپ در این کشورها یعنی گفتمان ضدیت با امپریالیسم تاکید میکند و از این طریق تلاش دارد تا نفوذ خود را در این منطقه گسترش دهد.
این گزارش روابط جمهوری اسلامی با چپهای آمریکای لاتین را روابط سبز- قرمز مینامد. بر اساس تحلیل این موسسه تحقیقاتی، جمهوری اسلامی، وجود دولتهای چپگرای آمریکای لاتین را به نفع خود میداند و در سایه حاکمیت چپ در این کشورها، گروههای وابسته به جمهوری اسلامی ایران شامل حزبالله لبنان و التجمع فعالیتهای گستردهای در شبکههای اجتماعی اسپانیایی زبان انجام میدهند و رسانههایی تاسیس کردهاند که در آن به تبلیغ آرمانهای فلسطین، ضدیت با اسرائیل و امپریالیسم غرب و آمریکا میپردازند. ضمن اینکه حزبالله از طریق روابط با باندهای جنایتکار و تروریست در آمریکای لاتین، نقش مهمی در قاچاق مواد مخدر، پولشویی و تروریسم در این منطقه دارد.
در گزارش رسانههای وابسته به دفتر رهبر جمهوری اسلامی ایران آمده است که علی خامنهای در یکی از کتابهایش به نام «قیام حسینی» که به زبانهای مورد استفاده در کشورهای آمریکای لاتین ترجمه شده است، رسیدن به حکومت و شهید شدن را برای علت قیام رد میکند و با آوردن مثالهایی، هدف قیام حسینی را ایستادگی در مقابل انحراف میداند.
به نظر میرسد که علی خامنهای نگرانیهایی از تضعیف دولتهای چپگرا در آمریکای لاتین و غلبه جناحهای راست دارد. همزمان با سفر اخیر رئیسی به سه کشور آمریکای لاتین، مدیر منطقهای جامعهالمصطفی در ونزوئلا دیداری با وزیر آموزش عالی و رئیس دانشگاه بولیواری این کشور داشت و با اهدای کتاب زندگینامه علی خامنهای به وی تاکید کرد که تفاهمنامه جامعهالمصطفی و دانشگاه بولیواری اجرایی شود.
جامعهالمصطفی یکی از مهمترین نهادهای جمهوری اسلامی ایران است که زیر نظر علی خامنهای فعالیت میکند و هدف آن گسترش ایدئولوژی اسلام افراطی شیعه در کشورهای دیگر دنیا است.
جمعیت عربهای ساکن آمریکای لاتین به ویژه لبنانیها مهمترین بخش جامعه مخاطبان جمهوری اسلامی در آمریکای لاتین هستند. سایت دیپلماسی ایرانی که از رسانههای وابسته به جمهوری اسلامی است، جمعیت اعراب ساکن در آمریکای مرکزی تا آمریکای لاتین و حوزه کارائیب را ۴۵ میلیون نفر تخمین میزند. این رسانه با مطلبی تحت عنوان «اعرابی که بر آمریکای لاتین حکومت میکنند» گزارش داده است که اعرابی با اصالت فلسطینی، لبنانی و سوری در کشورهای برزیل، السالودور، اکوادور و آرژانتین به مناصب مهم سیاسی در احزاب چپ و حتی ریاستجمهوری رسیدهاند.