در این مطلب با تأثیر میکروبیوم (بخوانید زیستبوم میکروبها) مجاری ادرار بر سلامت کلیه، و توصیههای رژیمی برای پیشگیری از سنگ کلیه آشنا میشوید.
میکروبیوم مجاری ادرار، که بهاختصار «یوروبیوم» نیز شناخته میشود، ترکیبی از ریزاندامگان را در بر گرفته است. محققان دانشگاه ماهیدول در تایلند طی یک پژوهش باکتریهای خاصی را در یوروبیوم پیدا کرده، که نقش حیاتی را در شکلگیری سنگ کلیه، یا پیشگیری از آن، بازی میکنند.
این پژوهش حقایق تازهای را درباره این بیماری دردناک برملا میکند؛ بیماری که بسیاری از ایرانیان درگیر آن است.
این مطالعه که در مجله علمی «میکروبیوم» منتشر شد، نشان داد که باکتری به نام «لاکتوباسیلوس (ال.) اسیدوفیلوس» میتواند از تشکیل بلورهای کلسیم، که منجر به بروز سنگ کلیه میشوند جلوگیری کند. از طرف دیگر، باکتری «اشریشیا کلی» یا «ای. کولای» منجر به تشکیل سنگ کلیه میشود.
نویسندگان این مقاله با اشاره به باکتری لاکتوباسیلوس یادآور شدند که «مجاری ادراری افراد سالم دربرگیرنده چندین نوع باکتری مختلف بوده، و تغییر ترکیب این باکتریها در میکروبیوم مجاری ادرار در بسیاری از موارد منجر به بیماریهای کلیوی – از جمله سنگ کلیه – شده است».
دو باکتری کلیدی با نقش متضاد
محققان در این پژوهش نقش باکتری ال. اسیدوفیلوس، که عموماً در ادرار افراد سالم پیدا شده را در پیشگیری از تشکیل سنگ کلیه بررسی کردند. محققان همچنین تأثیر آن را با باکتری ای. کولای، که تشکیل سنگ کلیه را سرعت بخشیده، مقایسه کردند.
در این پژوهش نحوه تعامل این دو باکتری با بلورهای کلسیم اُگزالات – یک ماده رایج تشکیل دهنده سنگ کلیه – نیز بررسی شد.
اُگزالات معمولاً از طریق رژیم غذایی جذب بدن شده، با کلسیم پیوند خورده و سپس از طریق روده از بدن خارج میشود. با این حال مصرف بیش از حد اُگزالات منجر به ورود آن به جریان خون و پیوند آن با کلسیم در ادرار شده، که سنگهای اُگزالات کلسیم را تشکیل میدهد.
نتیجه این پژوهش نشان دهنده تأثیر متضاد دو باکتری مورد مطالعه بود:
- باکتری ال. اسیدوفیلوس: ۱) احتمال تشکیل، افزایش حجم و لخته شدن بلورهای کلسیم اُگزالات را کاهش داده، و ۲) از پیوند این بلورها با سلولهای کلیوی، افزارش حجم و تشکیل سنگ کلیه جلوگیری میکند.
- باکتری ای. کولای: ۱) منجر به افزایش حجم و لخته شدن بلورهای کلسیم اُگزالات میشود.
وجود هیچ یک از دو باکتری مذکور منجر به کاهش حجم بلورهای کلسیم نمیشود. به عبارت دیگر، این باکتریها صرفاً بر جلوگیری یا کمک به تشکیل بلورهای کلسیم تأثیر گذاشته، و نقشی در تجزیه آنها ندارند.
هر دو باکتری به دلیل برخورداری از پروتئینهای چسبنده سطحی قابلیت پیوند با بلورهای کلسیم را داشته، اما درصد پیوند ال. اسیدوفیلوس با این بلورها بیشتر از باکتری ای. کولای است. در صورت عدم برخورداری از ترکیبات سطحی چسبنده، این دو باکتری تأثیری در تشکیل بلورهای کلسیم نخواهند داشت.
سنگ اُگزالات کلسیم در افرادی تشکیل میشود که رژیم غذایی آنها حاوی مقادیر بالای اُگزالات و کلسیم پایین است. عدم مصرف مایعات به اندازه کافی منجر به کاهش مقدار مواد معدنی لازم برای پیوند با اُگزالات در مسیر روده شده، که اشباع ادرار و افزایش احتمال تبلور ترکیبات آن را به همراه دارد.
ارتباط بین باکتری و سنگ کلیه
منظور از میکروبیوم، زیستبوم ریزاندامگان (ارگانیسمها) در بخشهای مختلف بدن است که شامل روده، واژن و مثانه نیز میشود. همچنان درک کاملی نسبت به نقش باکتریها در سلامت میکروبیوم مجاری ادرار – یا یوروبیوم – نداریم، اما میتوان آن را مانند سایر میکروبیومهای بدن، بهویژه در زمینه تعدیل ترکیبات شیمیایی و تنظیم عملکرد سیستم دفاعی بدن در نظر گرفت.
چندین مطالعه به وجود رابطه بین عدم تعادل ترکیبات میکروبی در یوروبیوم و بیماریهای ادراری، از جمله سنگ کلیه و عفونت مجاری ادراری اشاره کردهاند.
افراد مبتلا به سنگ کلیه دارای مقادیر بالاتری از «باکتریهای نامطلوب»، مانند برخی از گونههای ای. کولای در ادرار و سنگ کلیه خود هستند. این در حالی است که برخلاف مبتلایان، ترکیبات میکروبی موجود در بدن افراد سالم از تنوع بیشتری برخوردار بوده و شامل باکتریهای مفید میشود.
برای مثال بدن زنان سالم دارای مقادیر بیشتری از گونههای باکتری لاکتوباسیلوس، از جمله ال. اسیدوفیلوس و ال. کریسپاتوس است. اما بیماران سنگ کلیه از باکتریهای مفید کمتری برخوردار هستند؛ مسئلهای که نشان دهنده نقش پیشگیرنده برخی از باکتریها در برابر تشکیل سنگ کلیه است.
اگرچه بسیاری از پژوهشها بر تفاوت تأثیر باکتریهای مختلف بر بدن انسان تأکید میکنند، دکتر سابین هازن، متخصص بیماریهای معده و روده و مدیرعامل شرکت آزمایشگاهی «پروژنابیوم» یادآوری میکند که باید تفاوت بین افراد را نیز در نظر داشته باشیم.
«یک میکروب میتواند برای بدن یک فرد مضر، و برای دیگری مفید باشد». به باور دکتر هازن، مفید یا مضر بودن یک باکتری برای افراد مختلف یا نقش آنها در یک فرآیند از موضوعاتی هستند که باید در آینده درباره آنها تحقیق کنیم.
باکتری سالم برای کلیه سالم
اطلاعات محدودی درباره نحوه بهبود سلامت یوروبیوم وجود دارد. با این حال روشهایی را میتوان برای بهبود سلامت آن و جلوگیری از بیماریهای مرتبط نام برد.
تأثیر پروبیوتیکها بر باکتریهای یوروبیوم
پروبیوتیکهای خوراکی از دستگاه گوارش عبور کرده، تبدیل به ماده غالب در ناحیه واژن شده و ترکیب باکتریهای موجود در یوروبیوم را تغییر میدهند. البته تزریق مستقیم پروبیوتیک در واژن یا مثانه بهوسیله سوند، تأثیر بیشتری بر تغییر ترکیب یوروبیوم و غلبه بر سایر ترکیبات موجود در مثانه دارد.
با این حال مصرف پروبیوتیک خوراکی، به دلیل راحتی و تهاجمی نبودن همچنان میتواند به بهبود تنوع ترکیبات شیمیایی در یوروبیوم کمک کند. ماست، ترشی کلم کیمچی کرهای و کلم ترش از منابع مفید پروبیوتیک هستند.
نقش ترکیبات پریبیوتیک
مصرف پریبیوتیکها نقش مهمی در سلامت میکروبیوم معده و روده دارد.
ملانی بتز، متخصص تغذیه و سنگ کلیه، و بنیانگذار و مدیرعامل شرکت «دِ کیدنی دایتیشن» در شیکاگو به اپُک تایمز گفت: «دریافت فیبر کافی، یعنی روزانه ۲۵ تا ۳۲ گرم، بهویژه با مصرف منابع پریبیوتیک میتواند تغییرات مثبتی را در میکروبیوم معده و روده ایجاد کرده و سلامت کلی فرد را بهبود دهد». او افزود که نقش مثبت رژیم غذایی گیاهی در جلوگیری از سنگ کلیه احتمالاً به دلیل تأثیرگذاری فیبر بر سلامت میکروبیوم معده و روده است.
پروبیوتیکها و پیشگیری از سنگ کلیه
علاوه بر تأثیرگذاری بر یوروبیوم، برخی از پروبیوتیکها نقش مستقیمی در پیشگیری از سنگ کلیه نیز دارند.
یک مطالعه آزمایشگاهی در مجله «فود ساینس» نشان داد که مصرف پروبیوتیکهای تخریب کننده اُگزالات میتواند منجر به تجزیه و جلوگیری از لخته شدن و افزایش حجم اُگزالات شود؛ یافتهای که نشان دهنده تأثیر پروبیوتیک در درمان سنگ کلیه است.
بتز در این باره گفت: «برخی از گونههای باکتریها، اُگزالات را بهعنوان منبع انرژی مصرف کرده، که جذب آن از طریق روده را کاهش داده و جلوی تشکیل سنگ کلیه را میگیرند».
تغییرات مثبت در سبک زندگی
علاوه بر مصرف پروبیوتیکها، تغییرات دیگری در سبک زندگی نیز میتوانند از بروز سنگ کلیه جلوگیری کنند.
- نوشیدن مایعات: مصرف کافی مایعات میتواند غلظت اُگزالات و کلسیم ادرار را کاهش داده و از بروز سنگ کلیه جلوگیری کند. ادرار دیربهدیر و عدم مصرف مایعات از دلایل اثبات شده تشکیل سنگ کلیه هستند.
- تغییر رژیم غذایی: خوراکیهای حاوی اُگزالات – مانند چغندر، سیبزمینی و غلات – و کلسیم – مانند لبنیات و ماهی – را در کنار یکدیگر و در یک وعده غذایی مصرف کنید. مصرف منابع سدیم و اُگزالات را کاهش دهید. علاوه بر این، پروتئین حیوانی کمتری را مصرف کنید.
به گفته دکتر ریچارد آمرلینگ، متخصص بیماریهای کلیه و مجاری ادراری و مدیر پژوهشی ارشد شرکت پزشکی «دِ وِلنِس کامپنی»، کمبود یا فقدان سیترات در ادرار نیز، علاوه بر مصرف بیش از حد اُگزالات، میتواند نقش قابل توجهی در تشکیل سنگ کلیه داشته باشد.
او توضیح داد: «سیترات با کلسیم موجود در ادرار پیوند خورده و مانع از تبلور آن میشود. بنابراین میتوان آن را بهعنوان مانعی برای تشکیل سنگ کلیه در نظر گرفت. مصرف غذاهای بیش از حد اسیدی میتواند منجر به کاهش سطح سیترات در ادرار شود. به این ترتیب برای افزایش مقدار سیترات در ادرار، باید خوراکیهای حاوی ترکیبات قلیایی – مانند سدیم بیکربنات – را مصرف کنید».
او افزود: «سنگهای کلیه اسید اوریکی به دلیل دفع بیش از حد اسید اوریک در ادرار تشکیل میشوند. عامل اصلی تولید اسید اوریک در بدن، ترکیبی به نام فروکتوز بوده که در شکر وجود دارد. بنابراین برای پیشگیری از سنگ کلیه اسید اوریکی باید مصرف شکر را کاهش دهید».
آگاهی نسبت به منابع غذایی مصرفی نیز حائز اهمیت است.
دکتر هازن در این باره گفت: «باکتری ای. کولای نقش مهمی در هضم غذا دارد. با این حال افزایش مقدار آن میتواند عامل بیماریزا باشد». وی اشاره کرد که برخی از مواد غذایی از جمله سبزیجات، میوه و گوشت حاوی مقادیر بیشتری از ای. کولای هستند.
هازن ادامه داد: «بسیاری از مواقع تصور نمیکنیم که یک ماده غذایی طبیعی میتواند حاوی ترکیبات ناسالم باشد. با این حال برخی از ترکیبات مضر در این مواد میتوانند مقدار باکتری ای. کولای را در بدن شما افزایش دهند». توصیه او در این زمینه، آگاهی نسبت به منشأ مواد غذایی است که خریداری میکنیم.
با بهکارگیری این روشها و حفظ تعادل باکتریهای موجود در یوروبیوم، میتوانیم خطر تشکیل سنگ کلیه را کاهش داده و سلامت کلی مجاری ادراری خود را بهبود دهیم.