دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، امروز، دوشنبه ۱۲ مه ۲۰۲۵، راهی خاورمیانه شد. او در این سفر که برای ۱۳ تا ۱۶ مه برنامه‌ریزی شده از عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی بازدید خواهد کرد. این سفر، نخستین سفر خارجی مهم ترامپ در دوره دوم ریاست‌جمهوری‌اش محسوب می‌شود و پس از سفر اخیر او به واتیکان برای شرکت در مراسم خاکسپاری پاپ فرانسیس انجام می‌شود.
انتظار می‌رود ترامپ در این سفر چندین توافق بزرگ سرمایه‌گذاری را برای جذب سرمایه کشورهای حوزه خلیج فارس به بخش‌های کلیدی اقتصاد آمریکا، از جمله دفاعی، فناوری و هوش مصنوعی، اعلام کند. محورهای دیگر گفتگوها شامل مسائل داغ منطقه‌ای همچون جنگ میان اسرائیل و گروه حماس و مذاکرات هسته‌ای جاری با جمهوری اسلامی ایران خواهد بود.
نخستین مقصد ترامپ، ریاض است؛ جایی که انتظار می‌رود محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان، با مراسمی باشکوه از او استقبال کند؛ مشابه استقبالی که در دوره نخست ریاست‌جمهوری‌اش صورت گرفت و تفاوت چشمگیری با استقبال سرد از جو بایدن در سال ۲۰۲۲ داشت؛ زمانی که ولیعهد فقط با مشت به بایدن سلام داد.
بر خلاف سفر نخستش در دوره قبل، این بار اسرائیل در برنامه سفر ترامپ جایی ندارد؛ هرچند بار دیگر خاورمیانه نخستین مقصد سفر خارجی او انتخاب شده است.
سرمایه‌گذاری‌هایی با محوریت «اول آمریکا»
ترامپ بارها تأکید کرده که اولویت سفرهای خارجی‌اش کشورهایی خواهند بود که به سرمایه‌گذاری گسترده در ایالات متحده متعهد شوند. عربستان سعودی اخیراً وعده داده که طی چهار سال آینده ۶۰۰ میلیارد دلار در آمریکا سرمایه‌گذاری کند. همچنین، امارات متحده عربی نیز چارچوبی برای سرمایه‌گذاری ۱.۴ تریلیون دلاری در آمریکا طی یک دهه آینده اعلام کرده است که حوزه‌هایی چون هوش مصنوعی، زیرساخت نیمه‌رساناها، انرژی و تولید صنعتی را شامل می‌شود.
به گفته جوئل روبین، کارشناس خاورمیانه و مقام پیشین وزارت خارجه آمریکا در دوران اوباما، این سفر نشانه‌ای از اهمیتی است که ترامپ برای متحدان خلیج فارس قائل است. روبین به اپک تایمز گفت: «این نمادگرایی اهمیت زیادی دارد و نشان‌دهنده جایگاهی است که ترامپ برای رابطه با کشورهای خلیج در سیاست خارجی آمریکا در نظر دارد.»
ترامپ در این سفر به دنبال تقویت برنامه اقتصادی خود از طریق دریافت تعهدات سرمایه‌گذاری بزرگ از کشورهای منطقه خواهد بود. همچنین انتظار می‌رود قراردادهای تسلیحاتی مهمی نیز مطرح شود؛ از جمله بسته‌ای تسلیحاتی به ارزش بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار برای عربستان سعودی و فروش گسترده تسلیحات به قطر.
وزارت خارجه آمریکا اخیراً فروش احتمالی ۳.۵ میلیارد دلاری موشک‌های پیشرفته AIM-120C-8 هوا‌به‌هوا به عربستان را تأیید کرده است.
ترامپ همچنین در نشست «مجمع سرمایه‌گذاری آمریکا و عربستان» که در ۱۳ مه برگزار می‌شود، شرکت خواهد کرد؛ نشستی که رهبران تجاری دو کشور را گرد هم می‌آورد تا درباره فرصت‌های جدید سرمایه‌گذاری گفتگو کنند.
جان آلترمن، معاون ارشد مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی (CSIS) پیش‌بینی کرده است که در جریان این سفر ارقام بزرگی برای سرمایه‌گذاری اعلام خواهد شد. او در یک نشست خبری گفت: «انتظار می‌رود قراردادهایی در زمینه‌هایی مانند هوش مصنوعی و رمزارزها نیز مطرح شود که تصویری از ترامپ به عنوان مذاکره‌کننده‌ای موفق ارائه می‌دهد.»
ترامپ پیش‌تر در ماه فوریه و در جریان نشست اولویت‌های سرمایه‌گذاری که توسط عربستان در میامی برگزار شده بود، از سفر قریب‌الوقوع خود به پادشاهی عربستان برای نهایی‌کردن یک قرارداد تریلیون‌دلاری خبر داده بود.
از سوی دیگر، کاخ سفید گزارش‌هایی مبنی بر اینکه ترامپ قصد دارد یک هواپیمای بوئینگ ۸-۷۴۷ لوکس اهدایی از خانواده سلطنتی قطر را برای استفاده به عنوان «ایرفورس وان» بپذیرد، رد کرده است.
یک مقام کاخ سفید در ۱۱ مه به اپک تایمز گفت که دولت قطر پیشنهاد اهدای این هواپیما به وزارت دفاع آمریکا را داده است، اما این هدیه نه در این هفته و نه در جریان سفر ترامپ به قطر ارائه یا پذیرفته نخواهد شد. دولت قطر نیز اعلام کرده که این انتقال «در حال بررسی» است.
کارولین لویت، سخنگوی مطبوعاتی کاخ سفید، در بیانیه‌ای اعلام کرد: «هرگونه هدیه‌ای از سوی دولت‌های خارجی همواره مطابق با تمام قوانین مربوطه پذیرفته می‌شود. دولت ترامپ به شفافیت کامل پایبند است.»
عادی‌سازی روابط عربستان و اسرائیل و مذاکرات هسته‌ای ایران؛ محورهای دیگر سفر ترامپ به خلیج فارس
در حالی که هدف اصلی سفر دونالد ترامپ به منطقه اعلام قراردادهای کلان سرمایه‌گذاری و فروش تسلیحات است، انتظار می‌رود او در جریان دیدارهایش با رهبران عرب، به مسائل امنیتی کلیدی منطقه نیز بپردازد. یکی از مهم‌ترین این موضوعات، جنگ جاری میان اسرائیل و گروه حماس و همچنین مسئله گسترده‌تر عادی‌سازی روابط میان عربستان سعودی و اسرائیل است.
یکی از اهداف اصلی ترامپ، ترغیب عربستان برای پیوستن رسمی به «پیمان ابراهیم» خواهد بود؛ توافقی که در اواخر سال ۲۰۲۰ و در دوره اول ریاست‌جمهوری ترامپ میان اسرائیل و چند کشور عربی امضا شد و یکی از دستاوردهای مهم سیاست خارجی او به شمار می‌رفت.
با این حال، ولیعهد عربستان سعودی پیش‌تر به‌صراحت اعلام کرده که عادی‌سازی روابط با اسرائیل منوط به پیشرفت ملموس در روند تشکیل کشور مستقل فلسطینی است؛ شرطی که دولت فعلی اسرائیل آن را قویاً رد می‌کند.
در نتیجه، امیدها برای دستیابی به توافقی جدید میان ریاض و تل‌آویو در حال حاضر بسیار ضعیف است.
جوئل روبین، کارشناس خاورمیانه، می‌گوید: «عادی‌سازی روابط میان عربستان و اسرائیل دورتر از همیشه شده است.» او تأکید می‌کند که هزینه سیاسی چنین توافقی بسیار بالا است، زیرا مستلزم پذیرش روند صلحی از سوی دولت اسرائیل است که به راه‌حل دو‌کشوری ختم شود.
مذاکرات هسته‌ای ایران
موضوع مهم دیگر در دستور کار ترامپ، وضعیت مذاکرات ایالات متحده با جمهوری اسلامی ایران بر سر برنامه هسته‌ای این کشور است.
کشورهای حاشیه خلیج فارس به‌طور فزاینده‌ای نگران تشدید تنش میان جمهوری اسلامی و اسرائیل هستند و بیم دارند که هرگونه درگیری نظامی، ثبات اقتصادی منطقه را به خطر بیندازد.
جان آلترمن، معاون ارشد مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی، در این‌باره می‌گوید: «آن‌ها نگران‌اند که هرگونه اقدام نظامی علیه ایران آن‌ها را نیز در معرض آسیب قرار دهد.»
در عین حال، برخی دولت‌های عربی بر این باورند که اکنون زمان مناسبی برای واشینگتن جهت دستیابی به توافق با ایران است؛ چراکه جمهوری اسلامی به‌دلیل مشکلات شدید اقتصادی و آسیب‌پذیری فعلی، در موقعیتی ضعیف قرار دارد.
آلترمن می‌گوید: «در مقایسه با سال ۲۰۱۵، حمایت کشورهای عربی از مذاکرات آمریکا با ایران به‌طور چشمگیری افزایش یافته است» و اضافه می‌کند که کشورهای منطقه اعتماد بیشتری به توانایی ترامپ برای حل این بحران دارند.
ایالات متحده روز گذشته دور چهارم مذاکرات غیرمستقیم با جمهوری اسلامی را در عمان برگزار کرد.
ترامپ پیش‌تر گفته بود که دولتش هنوز تصمیمی درباره اجازه غنی‌سازی اورانیوم در داخل ایران در قالب توافق جدید اتخاذ نکرده است. او در ۹ مه در جمع خبرنگاران گفت: «ما هنوز در این باره تصمیم نگرفته‌ایم. خواهیم گرفت.»
از سوی دیگر، عباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران، روز بعد اعلام کرد که تهران تحت هیچ فشاری از «حقوق هسته‌ای خود» عقب‌نشینی نخواهد کرد.
ترامپ و خلیج فارس؛ تغییر نام، فشار بر نفت، و همکاری‌های معدنی با عربستان
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، اخیراً ایده‌ای جنجالی را مطرح کرده است: تغییر نام «خلیج فارس.» او روز ۷ مه به خبرنگاران گفت: «نمی‌دانم آیا کسی ناراحت خواهد شد یا نه» و افزود که تصمیم خود برای تغییر نام این منطقه را در جریان سفرش به خاورمیانه اعلام خواهد کرد.
قیمت نفت و هدف مهار تورم و روسیه
یکی از اهداف اصلی ترامپ در این سفر، کاهش قیمت بنزین در داخل آمریکا برای مهار تورم است. او قرار است بر کشورهای تولیدکننده نفت فشار بیاورد تا قیمت نفت را پایین نگه دارند. علاوه بر تورم، کاهش درآمد نفتی روسیه نیز از دلایل کلیدی این رویکرد محسوب می‌شود.
در ژانویه، ترامپ از عربستان و اوپک خواست قیمت نفت را کاهش دهند. طی هفته‌های اخیر، قیمت نفت برنت بیش از ۱۰ دلار در هر بشکه کاهش یافته و به حدود ۶۰ دلار رسیده است؛ کاهشی که عمدتاً نتیجه افزایش غیرمنتظره تولید نفت عربستان در ماه مه بوده و به عنوان یک پیروزی برای ترامپ پیش از سفرش تلقی می‌شود.
با این حال، کارشناسان مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی (CSIS) هشدار داده‌اند که بعید است ریاض بتواند قیمت نفت را در این سطح حفظ کند؛ چراکه قیمت تعادلی بودجه عربستان حدود ۱۰۰ دلار در هر بشکه برآورد می‌شود.
ترامپ در سخنرانی ۲۳ ژانویه خود در مجمع جهانی اقتصاد در داووس گفت: «اگر قیمت نفت پایین بیاید، جنگ روسیه و اوکراین فوراً پایان خواهد یافت.» او معتقد است کاهش درآمد نفتی می‌تواند توان مالی مسکو برای ادامه جنگ را تضعیف کند.
همکاری معدنی با عربستان و بازی بزرگ عناصر کمیاب
عربستان سعودی طی ۱۵ سال گذشته سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در بخش معدن انجام داده و اکنون خود را به عنوان یک بازیگر کلیدی در بازار عناصر کمیاب معرفی می‌کند. ذخایر معدنی پادشاهی عربستان حدود ۲.۵ تریلیون دلار برآورد شده و این کشور فعالانه به دنبال جذب سرمایه‌گذاران بین‌المللی برای توسعه این بخش است.
ترامپ در سفر خود ممکن است روابط ایالات متحده و عربستان را در زمینه استخراج و فرآوری مواد معدنی مهم گسترش دهد.
گرسلین باسکاران، مدیر برنامه امنیت عناصر حیاتی در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی، در یک نشست خبری گفت: «فرصت استراتژیکی برای آمریکا وجود دارد تا با همکاری با عربستان، ظرفیت فرآوری مواد معدنی را گسترش دهد، وابستگی به چین را کاهش دهد و امنیت زنجیره تأمین را در بلندمدت تقویت کند.»
چین در حال حاضر بین ۶۰ تا ۹۰ درصد ظرفیت فرآوری مواد معدنی حیاتی جهان را در اختیار دارد؛ از این رو، همکاری آمریکا با عربستان از اهمیت ژئوپلیتیکی بالایی برخوردار است.
عربستان، در چارچوب چشم‌انداز ۲۰۳۰، برنامه‌ای بلندپروازانه برای کاهش وابستگی به نفت و توسعه بخش‌هایی مانند معدن در پیش گرفته است. هفته گذشته نیز کابینه عربستان اعلام کرد که پادشاهی در حال بررسی توافق رسمی با ایالات متحده در زمینه همکاری‌های معدنی است.
ترامپ نیز پیش از سفرش وعده «یک اعلامیه بسیار مهم» را داده و آن را «تحولی تکان‌دهنده برای آمریکا» توصیف کرده است.
