دیروزجمعه ۲۹ آذرماه، پنجاه و پنجمین سالروز خاموشی استاد بیبدیل موسیقی اصیل ایرانی، استاد “ابوالحسن صبا” بود. هنرمندی که سالهاست درتاریخ موسیقی این سرزمین شخصیتی نظیرش ظهور نکرده است.
استاد صبا در موسیقی ایرانی هنرمندی تمام عیار بود. صبا خود معتقد بود که تمدنها میآیند و میروند و فقط این هنر است که باقی میماند و در این راه نیز خود را وقف هنر کرد.
او در طول زندگی خود تاثیر شایانی در اعتلای موسیقی اصیل ایرانی گذاشت و شاگردانی موفق و بلندآوازه از خود به یادگار نهاد که هریک به شایستگی توانستند نام او را زنده و جاوید نگه دارند. اساتیدی همچون علی تجویدی، فرامرز پایور، حسین تهرانی و همایون خرم شاگردان این موسیقیدان برجسته معاصر هستند.
“ساسان سپنتا” پژوهشگر موسیقی میگوید: “تونالیته ویولن صبا بر خلاف اکثر نوازندگان ویولن هم عصر او، صاف و تمیز و دلنشین بود و تکنیک صحیح ویولن را با دقت خاصی رعایت میکرد. “
“همایون خرم” نیز درباره وی گفته است: “استاد صبا به ویولن شخصیتی منفرد از سازهای دیگر در موسیقی ایرانی داد که هنرمند برای نواختن سهگاه، بیات ترک و مقامات ایرانی مشکلی نداشته باشد. ایشان تمام هموغم خود را روی ساز ویولن گذاشتند، چون آن را به عنوان یک ساز نو همراه با رنگ و بوی جدید، اما بسیار موثر در موسیقی ایرانی میدانستند؛ کما اینکه تاثیر گذاشت و هنوز هم میگذارد.”
“استاد ابوالحسن صبا” درسال ۱۲۸۱ شمسی در خاندانی فاضل و هنرمند پای به عرصه گیتی نهاد. پدرش دکتر ابوالقاسم کمالالسلطنه فرزند جعفرخان حکیمباشی معروف به صدرالحکماء فرزند محمودخان صبا، شاعر و نقاش بلند آوازه دربار قاجار بود. خانواده او جملگی دوستدار هنر و ادب و طبابت بودند.
پدرش سه تار را بهخوبی مینواخت و اولین استاد پسرش بهشمار میرفت. ساز اصلی استاد، ویولن بود که آن را نزد “حسینخان هنگآفرین” آموخت. صبا سنتور را در محضر “علیاکبر شاهی” و “حبیب سماعی”، کمانچه را نزد “حسینخان اسماعیلزاده”، ضرب را نزد “حاجیخان ضربی”، نی را نزد “اکبرخان”، تار را نزد استاد “علینقی وزیری” و سه تار را در مکتب استاد “میرزا عبدالله” و “غلامحسین درویش” به کمال رسانید. او علاوه بر موسیقی در نقاشی، ادبیات، صنایع دستی چوبی و ساخت آلات موسیقی نیز چیرهدست بود.
استاد صبا، در سال ۱۳۰۶، به خواست استاد علینقی وزیری مدرسه ای مخصوص موسیقی در رشت تاسیس کرد و طی ۲ سال اقامتش در مناطق شمالی ایران ضمن تعلیم موسیقی، به جمع آوری آهنگ های محلی پرداخت و آثار ماندگار و بینظیری همچون زرد ملیجه، دیلمان، رقصچوبی قاسمآبادی، امیریمازندرانی و چند قطعه دیگر را از این خطه به ارمغان آورد.
در سال ۱۳۱۸ از بدو تاسیس رادیو تهران ، صبا در رادیو به کار نوازندگی پرداخت و همزمان در هنرستان موسیقی هم به تدریس و تحقیق موسیقی مشغول بود و در سالهای پایانی عمر نیز در منزل شخصاش به شاگردان خود تعلیم میداد.
“علی تجویدی”، “فرامرز پایور”، “حسین تهرانی”، “حسین ملک”، “حسن کسایی”، “غلامحسین بنان”، “محمد بهارلو”، “ابراهیم قنبری”، “رحمتالله بدیعی”، “مهدی خالدی”، “عطاءالله خرم”، “همایون خرم”، “داریوش صفوت” و “لطفالله مفخم” از معروفترین شاگردان صبا هستند.
او با شاعرانی همچون شهریار و نیما یوشیج هم ارتباطی نزدیک داشت. استاد شهریار در وصف صبا این گونه سروده است:
در این خزان فضیلت، هزار دستانی است/ فکنده غلغله بر شاخسار موسیقی/
دلا! بساط سخن گستران که مهمان است/ به شهریار غزل، شهریار موسیقی/
و پس از مرگ وی نیز چنین میسراید:
ای صبا با تو چه گفتند که خاموش شدی/ چه شرابی به تو دادند که مدهوش شدی/
تو که آتشکده عشق و محبت بودی/ چه بلا رفت، که خاکستر خاموش شدی/
ای مزاری که صبا خفته به زیر سنگ ات/ به چه گنجینه ی اسرار که سرپوش شدی/
شهریارا! به جگر نیش زند تشنگی ام/ که چرا دور از آن چشمه پر جوش شدی!/
صبا در شب جمعه ۲۹ آذر ماه ۱۳۳۶ در ۵۵ سالگی به علت ناراحتی قلبی دیده از جهان فرو بست و در گورستان ظهیرالدوله آرام گرفت.
بنا بر وصیت استاد، خانه ایشان در ۲۹ آبان سال ۱۳۵۳ به موزه تبدیل گردید. در موزه صبا، که در ضلع غربی خیابان ظهیرالاسلام واقع است، اشیاء شخصی صبا و همسرش و نیز سازها و کتابهای او نگهداری میشود.
اپک تایمز در ۳۵ کشور و به ۲۱ زبان منتشر میشود.