هیاهوی زیادی در محافل هوش مصنوعی و رسانه‌ها به راه افتاده که چین ممکن است در این فناوری حیاتی در سطح جهان یکه‌تازی کند.
دیپ‌سیک، استارت‌آپ جدید چین، آمریکا را با عملکرد برتر خود نسبت به مدل‌های محبوب هوش مصنوعی شرکت اوپن‌ای‌آی، گوگل یا متا متحیر کرده است.
از نظر قدرت و نفوذ جهانی نیز ریسک زیادی وجود دارد. چین طی یک دهه در حوزه فناوری هوش مصنوعی به یک رهبر جهانی تبدیل شده است.
پیشرفت سریع چین عمدتاً به واسطه ابتکارات دولتی در حوزه امنیت عمومی و کنترل اجتماعی رخ داده است، اما چند نقطه ضعف جدی وجود دارد.
چین در کدام‌یک از حوزه‌های هوش مصنوعی پیشتاز است و در کدام موارد عقب مانده و این مسئله چه ارتباطی با صنعت هوش مصنوعی آمریکا و جهان دارد؟
یک رهبر جهانی در حوزه‌های کلیدی هوش مصنوعی
چین در چندین فناوری مرتبط با هوش مصنوعی و ثبت اختراعات کلیدی در سطح جهان پیشتاز است. یکی از این حوزه‌ها به فناوری تشخیص چهره و نظارت مربوط می‌شود.
طبیعی است که ادغام هوش مصنوعی حزب کمونیست چین با شبکه نظارتی گسترده این کشور، برتری بی‌بدیلی به چین بخشیده است. شرکت‌هایی مانند سنس‌تایم و مِگوی، سامانه‌های بسیار پیشرفته‌ای را توسعه داده‌اند که در شهرهای به‌اصطلاح هوشمند به کار گرفته می‌شوند.
یکی دیگر از برتری‌های هوش مصنوعی به حوزه تشخیص گفتار مربوط می‌شود. غول‌های فناوری مانند بایدو، علی‌بابا و تنسنت، فرایند تشخیص گفتار را در حوزه خدمات مشتریان، تجهیزات خانه‌های هوشمند و خدمات ترجمه به حد اعلی رسانده‌اند. با این‌حال، با توجه به این‌که تمرکز آن‌ها به‌طور عمده بر زبان ماندارین و دیگر گویش‌های چینی بوده است، اثرگذاری آن‌ها به چین محدود می‌شود.
سومین حوزه برتری هوش مصنوعی چین به فناوری پهپادی مربوط می‌شود. گفتنی است که شرکت‌های چینی مانند دی‌جی‌آی در توسعه و استفاده از هوش مصنوعی برای پروازهای مستقل و پردازش داده‌های آنی در بازار جهانی پهپادهای مصرفی یکه‌تاز هستند. این پیشرفت‌ها اهمیت قابل‌توجهی در گشت مرزی و جبهه نبرد اوکراین دارند.
از این گذشته، چین تحت ابتکارات حزب کمونیست چین از جمله «ساخت چین ۲۰۲۵» در بسیاری از فرایندهای صنعتی خود از هوش مصنوعی بهره می‌گیرد. از این‌رو، این کشور با برخورداری از خطوط تولید بهینه و مجهز به هوش مصنوعی، تعمیر و نگهداری خودکار ماشین‌آلات و کنترل کیفیت مبتنی بر هوش مصنوعی در حوزه تولیدِ هوشمند پیشتاز است.
عقب‌ماندگی چین در توسعه هوش مصنوعی
برخلاف چارچوب‌های یادگیری عمیق آمریکایی مانند تنسورفلو (گوگل) یا پای‌تورچ (متا)- که در سطح وسیعی به کار گرفته شده‌اند- از چارچوب‌های یادگیری عمیق هوش مصنوعی چینی عمدتاً استقبال نشده و آن‌ها هیچ کاربردی در سطح جهانی ندارند. این عدم استقبال یکی از موانع صنعت هوش مصنوعی چین است.
صنعت هوش مصنوعی چین همچنین در حوزه فناوری نیمه‌رساناها و به‌ویژه در آموزش مدل‌های بزرگ که لازمه توسعه و به‌کارگیری هوش مصنوعی هستند عقب مانده است. کنترل صادرات تراشه‌های پیشرفته از جانب آمریکا به‌عنوان یکی از دلایل عمده ذکر شده است. وابستگی چین به فناوری خارجی مانع از آن شده که این کشور در حوزه سخت‌افزار هوش مصنوعی مستقل شود، اما ممکن است این روند تغییر پیدا کند.
یکی دیگر از نقاط ضعف هوش مصنوعی چین به سرویس‌های کلاود مربوط می‌شود. به‌رغم وجود شرکت‌هایی مانند علی‌بابا کلاود، چین همچنان جزو سرویس‌دهندگان درجه دوم جهان محسوب می‌شود. چین حجم وسیعی از داده‌ها را در اختیار دارد و به گردآوری آن‌ها ادامه می‌دهد، اما چارچوب‌های هوش مصنوعی این کشور در مدیریت مؤثر داده‌های مربوط به اپلیکیشن‌های هوش مصنوعی به‌ویژه از نظر حفظ حریم خصوصی و امنیت عملکرد خوبی نداشته و با استانداردهای اروپایی و حتی آمریکایی فاصله زیادی دارند.
پیامدهای پیشتازی چین در حوزه هوش مصنوعی
تمرکز حزب کمونیست چین بر نظارت و کنترل ۱.۴ میلیارد نفر موجب به‌کارگیری سریع فناوری‌ها در این کشور عظیم و ادغام هوش مصنوعی در دستگاه‌های امنیتی دولت شده است. این امر بدون ایجاد نگرانی در رابطه با حفظ حریم خصوصی، استفاده اخلاقی از هوش مصنوعی و سوءاستفاده‌های احتمالی از فناوری در امور نظارتی، به تقویت حزب کمونیست چین کمک کرده است.
رژیم متمرکز چین می‌تواند از کاربرد و توسعه نوآوری حمایت کند، اما محدودیت‌های دولتی در زمینه آزادی، تبادل ایده‌ها و پژوهش‌های بنیادی بر نوآوری تأثیر منفی می‌گذارد. رویدادهای اخیر در چین حاکی از آن هستند که با افول اقتصاد کشور، کنترل حزب در رابطه با آزادی بیان افزایش یافته و نوآوری در برخی از حوزه‌های هوش مصنوعی به حداقل رسیده است. منحنی رشد هوش مصنوعی چین درمجموع قدرتمند اما نامتوازن جلوه می‌کند.
برتری نوآورانه آمریکا
برخلاف رژیم متمرکز چین، آمریکا از اکوسیستم پویای دانشگاه‌ها، استارت‌آپ‌های فناوری و شرکت‌های مبتنی بر نوآوری در جبهه‌های مختلف از جمله هوش مصنوعی برخوردار است.
مشارکت منبع‌بازِ شرکت‌های آمریکایی نقش قابل‌توجهی در توسعه هوش مصنوعی در سراسر جهان داشته است. در آمریکا، چند شرکت بزرگ- مانند اوپن‌ای‌آی، متا، گوگل و آنتروپیک- در این حوزه دست بالا را دارند.
این پویایی مهارناپذیر باعث جذبِ مجموعه پربار و متنوعی از استعدادها از سراسر جهان شده است. جدا از اعتبار دانشگاهی آمریکا، بازار کار پردرآمدِ فناوری باعث شده که این کشور در حوزه تحقیق و توسعه هوش مصنوعی نسبت به چین برتری قابل‌ملاحظه‌ای داشته باشد.
از این گذشته، شرکت‌های آمریکایی مانند انویدیا در تولید سخت‌افزارهای هوش مصنوعی مانند پردازنده‌های گرافیکی، که برای آموزش مدل‌های هوش مصنوعی ضروری هستند، دست بالا را دارند. این مسئله آمریکا را از نظر ظرفیت رایانشی و حکمرانی فناوری- که چین از فقدان آن رنج می‌برد- در موضع قدرت قرار می‌دهد.
از نظر اخلاق هوش مصنوعی، شفافیت و مسئولیت‌پذیری، شرکت‌های آمریکایی معمولاً دست بالا را دارند. سطحی از اعتماد اخلاقی موجب شده که راه‌حل‌های پایدارتر و مقبول‌تری در عرصه جهانی بر مبنای هوش مصنوعی از جانب شرکت‌های آمریکایی ارائه شود.
رویکرد غرب در قبال هوش مصنوعی معایب خود را دارد
برخلاف رویکرد متمرکز چین، آمریکا در قبال هوش مصنوعی سازمان‌دهی کمتری دارد و از رویکردهای متنوعی درخصوص مقررات، بودجه و مدیریت در سطح ایالتی و فدرال برخوردار است. رویکرد باز به تقویت نوآوری کمک می‌کند، اما میزان تمرکز را نیز کاهش می‌دهد.
آمریکا در زمینه حفظ حریم خصوصی داده‌ها با چالش‌های خاص خود روبه‌رو است. عدم تضمین حفظ حریم خصوصی می‌تواند تردیدهایی در رابطه با به‌اشتراک‌گذاری داده‌ها برای آموزش هوش مصنوعی ایجاد کند. این امر با تمرکز چین بر گردآوری داده‌ها و سیاست‌های نه‌چندان محدودکننده در رابطه با حریم خصوصی داده‌ها در تضاد است.
از این گذشته، در صنعت هوش مصنوعی آمریکا از نظر بودجه و تمرکز نیز تعامل وجود دارد. کشمکش بین تجاری‌سازی کوتاه‌مدت و تحقیقات بلندمدت به‌ویژه در فضای سرمایه‌گذاری خطرپذیر یک مسئله واقعی است.
چه کسی در رقابت در حوزه هوش مصنوعی برنده خواهد شد؟
چین برای خودکفایی فناورانه به‌ویژه در حوزه نیمه‌رساناها در تلاش است. اگر چینی‌ها موفق شوند، می‌توانند به‌سرعت در توسعه هوش مصنوعی از آمریکا پیشی بگیرند و به ابرقدرت هوش مصنوعی تبدیل شوند.
تنش‌های اقتصادی و ژئوپلیتیکی بین چین و آمریکا و همچنین اروپا، می‌تواند خودکفایی پکن را به تعویق بیندازد یا باعث توسعه تراشه‌های چینی شده و فرایند خودکفایی را تسریع کند. در هرصورت، توانایی چین در توسعه هوش مصنوعی به‌ویژه در امر نظارت و تولید با مزایای اقتصادی و راهبردی آنی همراه است.
بعضی از کارشناسان معتقدند که آمریکا و چین نمی‌توانند به‌طور کامل بر آینده هوش مصنوعی تسلط پیدا کنند و پیشتازی آن‌ها بخش‌محور خواهد بود؛ به این صورت که آمریکا در نوآوری و استفاده اخلاقی از هوش مصنوعی پیشتاز خواهد بود، اما چین در پیاده‌سازی هوش مصنوعی در مقیاس وسیع دست بالا را خواهد داشت. با این‌حال، هیچ‌کدام از این‌دو کشور دوست ندارند و نمی‌توانند که در رقابت بر سر برتری در حوزه هوش مصنوعی در جایگاه دوم قرار بگیرند.
