شاهدان عینی میگویند بعد از گذشت سه روز، هرات هر چند ساعت یکبار با پسلرزههای بعد از زلزله ویرانگر میلرزد، در حالیکه شهروندان از بیم وقوع زلزله ویرانگر بعدی خیمه هایی در خیابان برپا کرده اند، در ۱۴ روستای ولسوالی/شهرستان زنده جان و انجیل و مناطق اطراف هرات، بازماندگان حادثه شبها را بدون سرپناه به صبح میرسانند و با دستان خالی تلاش میکنند تا آوارها را بردارند با این امید که بتوانند عزیزانشان را زنده بیابند.
وزارت خارجه آلمان در شامگاه روز دوشنبه اعلام کرد که ۵ میلیون یورو برای کمک به زلزلهزدگان اختصاص میدهد. تا لحظه تهیه این گزارش، بسیاری از کشورهای جهان فقط به بیان تسلیت و همدردی اکتفا کردهاند.
بیپناهی، ویرانی و پریشانی
استفان دوجاریک، سخنگوی دبیر کل سازمان ملل در این زمینه میگوید که آژانسها و همکاران سازمان ملل به عملیات اضطراری و اعزام تیمهای امدادی بیشتر برای تلاشهای بشردوستانه ادامه میدهند.
یکی از شاهدان عینی در هرات به اپک تایمز میگوید که تیمهای تخصصی بسیار کمی در مناطق زلزلهزده حضور دارد که تلاش میکنند زلزلهزدگان را از زیر آوارها بیرون بکشند. هنوز خشت، گل و خاک هر خانه بر سر جایش مانده است و بعد از زلزله هیچ کاری برای آواربرداری صورت نگرفته است.
طالبان تعداد قربانیان این زلزله را ۲۴۰۰ نفر و مجروحان را حدود ده هزار نفر اعلام کرده است.
بیشترین آمار تلفات در زلزله هرات در ولسوالی/شهرستان زنده جان گزارش شده است و دفتر هماهنگکننده کمکهای بشردوستانه سازمان ملل تاکنون تعداد قربانیان در این ولسوالی را ۱۲۹۴ دانسته است.
نوراحمد اسلامجار، والی طالبان در هرات در مصاحبه با «تلویزیون ملی» وابسته به طالبان گفت که «برخی از مجروحان به یک هتل و دو مکتب اسکان داده شدهاند که برای کسانی است که خانهها و عزیزانشان را از دست دادهاند. ما از برخی کشورهای اسلامی درخواست کمک کردیم و فقط ترکیه قول داده است که هواپیمای پر از دارو و چادر به ما بدهد. ایران نیز آمادگی خود را برای کمک اعلام کرده است.»
ذکریا صفری، یکی از خبرنگاران در صفحه فیسبوکش نوشته است: «امروز (دوشنبه) به شش قریه ولسوالی (شهرستان) زنده جان ولایت هرات رفتیم. تباهی، بیپناهی، ویرانی و پریشانی دیدم و گریه کردم.»
جانهای زنده در آوار «زنده جان»
محمدقاسم حیدری، معین/معاون سابق در وزارت دولت در رسیدگی به حوادث طبیعی در گفتگو با اپکتایمز فارسی میگوید که یکی از ابعاد بزرگ فاجعه بعد از حادثه اتفاق میافتد و هرات بعد از زلزله شاهد فاجعه دیگری است. در واقع نیمی از فاجعه انسانی در زمان وقوع حادثه اتفاق میافتد و نیمی دیگر بعد از حادثه به وقوع میپیوندد. در حال حاضر جامعه جهانی برای کمکرسانی اقدام عملی نکرده است و همسایههای افغانستان هنوز کمکی نکردهاند. تیمهای جستجو به محل حادثه نرفتهاند و فقط مردم با بیل و کلنگ به مناطق زلزلهزده رفتهاند. هر چند بسیاری این کار مردمی را تقدیر میکنند، اما وارد شدن این تعداد زیاد از افراد در بالای آوارهای منازل مسکونی، احتمال مرگ کسانی را که در زیر آوارها باقی ماندهاند، افزایش میدهد و حضور تیم نجاتی که تخصص و آمادگی در این زمینه ندارد، به افزایش تلفات منجر میشود.
وی براساس گزارشهایی که به دستش رسیده است، میافزاید که هنوز ۶۰۰ نفر در زیر آوارها مفقود شدهاند و سرنوشتشان مشخص نیست. ممکن است بعد از ۵۰ ساعت از زلزله، هنوز هم کسانی در زیر آوارها زنده باشند و به کمک نیاز داشته باشند. قبل از به قدرت رسیدن طالبان وزارت دولت در رسیدگی به حوادث، امکانات ناچیزی از جمله دوربینها و سگهای صدایاب داشت. وزارت داخله نیز سنسورهای صدایاب داشتند. اینها امکاناتی بودند که بعد از آمدن طالبان، دیگر از قابلیتهایشان استفاده نشد و اگر امروز استفاده میشد میتوانست به نجات جان تعدادی از زندگان در زیر آوارها کمک کند.
کاربران افغانستان در شبکههای اجتماعی میگویند که طالبان بعد از زلزله هرات بار دیگر نشان دادند که بخاطر تعصبات قومی و زبانی تبعیضهای آشکار بین مردم افغانستان قائل هستند.
باهر قلندر، یکی از کاربران فیسبوکی نوشته است که طالبان بعد از گذشت چند روز به دادن پیام تسلیت و تشکیل یک کمیسیون برای کمکرسانی و فرستادن معاون هلال احمر در راه هرات بسنده کرده است و اکنون در هرات هر کسی با دست خودش عزیزانش را از زیر آوار باید بیرون بیاورد، اما در سال گذشته در ولایتهای پکتیکا و خوست، «مقامات حکومت دست از پا نمیشناختند و یکی پی دیگری در زودترین فرصت در ساحه حضور یافتند، چرخبالها و کامیونهای مملو از کمکها به این دو ولایت سرازیر شد، موسسات بینالمللی کمکرسان در زودترین فرصت ممکن هماهنگ شد و کمکهای بیشماری به سوی پکتیکا و خوست بارگیری و از روز وقوع تا زمستان پارسال توزیع کمکها جریان داشت.»
به اعتقاد وی، «حالا در هرات، قدرت زلزله قویتر از زلزله خوست و پکتیکا بود و آمار قربانیانش هم بیشتر است، اما از آن احساسات برانگیخته شده مقامات حکومتی که پارسال با محمولههای کمکی پر از پول به پکتیک و خوست میرفتند و میآمدند و…. خبری نیست.»
آمار کشتهشدگان در زلزله خوست و پکتیکا در ژوئن سال گذشته بیش از هزار نفر اعلام شده بود.
معاونت اقتصادی ریاست الوزرای طالبان روز دوشنبه در صفحه ایکس نوشته است که ملاعبدالغنی برادر آخوند برای بازدید از مناطق زلزلهزده به ولایت هرات سفر کرده است.
برخی دیگر از کاربران هم کمکهای جهانی به زلزلهزدگان ترکیه در ماه بهمن سال گذشته را با زلزله هرات مقایسه میکنند و معتقدند که جهان افغانستان را به فراموشی سپرده است.
سازمان عفو بینالملل در بیانیهای از طالبان خواسته است که به نیازهای فوری زلزلهزدگان هرات توجه کند.
شهری بر روی مین
محمدقاسم حیدری، با بیان اینکه تعیین زمان زلزله قابل پیشبینی نیست. ادامه میدهد که در گسل هریرود یا هرات قبلا چنین زلزلهای رخ نداده بود، ولی تحقیقات بینالمللی جدید و بخصوص بررسی تعدادی از دانشمندان دانشگاه لیدس انگلستان نشان میدهد که از اثر پدیده پلیت تکتونیکی (زمینساخت صفحهای) یک ساحه/منطقه از هرات به طول ۲۵ کیلومتر و عرض ۱۴ کیلومتر به حرکت در آمده که باعث بالا آمدن زمین به اندازه ۳۰ سانتی متر در نقاط اطراف خود شده است. این مطالعه نشاندهنده فعال شدن بیشتر گسل هریرود است.
به گفته این مقام سابق رسیدگی به حوادث، بعد از زلزله ممکن است در هر زمانی پسلرزه اتفاقی بیفتد، پسلرزهها نشاندهنده فعال شدن گسل است. بعد از زلزله ۶.۳ ریشتری در هرات، تاکنون بیش از ده پسلرزه با قدرت ۲ تا ۴ ریشتر به وقوع پیوسته است که این نشاندهنده فعال شدن گسل هریرود یا گسل هرات است.
وی با اشاره به حادثهخیز بودن جغرافیای طبیعی افغانستان میگوید که از یک طرف، افغانستان بر روی گسلهای زلزله قرار دارد و احتمال هر حادثهای در این کشور وجود دارد؛ چون جغرافیای طبیعی افغانستان یک محیط خشن و حادثهخیز است. شمال با جنوب، شرق و غرب افغانستان تفاوتهای زیاد جغرافیایی و آبوهوایی دارد. از طرف دیگر جنگهای طولانیمدت داخلی و عدم جدیت و تخصص در مقابله با حوادث طبیعی باعث شده است که زیرساختهای لازم برای مقابله با این حوادث را نداشته باشیم و مدیریت حوادث طبیعی جزو اولویتهای کاری دولتها در افغانستان نباشد.
وی میافزاید که هیچگونه استانداردسازی ساختمانها براساس معیارهای ایمنی در مقابل زلزله در کابل صورت نگرفته است و اگر زلزلهای شدید در کابل به وقوع بپیوندد، ابعاد فاجعه چند برابر بیشتر از فاجعه هرات خواهد بود.
محمد قاسم حیدری با هشدار درباره خطرهای بالقوه زلزله در کابل میگوید که کابل شهری بر روی مین است و هر لحظه امکان انفجاری از زیر زمین کابل وجود دارد. بخاطر قرار گرفتن کابل بر روی گسل چمن که فعال شده است، هر زمانی امکان وقوع فاجعه وجود دارد. وقتی زلزلههایی در مقیاس کوچک و ضعیف به وقوع میپیوندد، بدون خسارات و تلفات، بیشتر به نفع است، چون بخشی از انرژی داخل زمین به بیرون تخلیه میشود، بدون اینکه تلفاتی را بوجود آورد و امکان وقوع زلزله (با قدرت و تلفات زیاد) را کم میکند.
در سالهای اخیر، کابل در هر سال شاهد چندین زمینلرزه در مقیاس پایین و بدون خسارت و تلفات بوده است.
