عادت‌های ساده در رابطه با بهداشت دهان و دندان و رژیم‌های غذایی سرشار از میوه و سبزیجاتِ فیبردار می‌توانند خطر ابتلا به زوال عقل را به حداقل برسانند.
ژوآنا لِهوقو، پژوهشگر مدرسه پزشکی دانشگاه اکستر، به اپک تایمز گفت: «رعایت بهداشت دهان و دندان، رسیدگی زودهنگام به مشکلات دندانی و سلامت میکروبیوم دهان، بیش از آن‌چه که فکرش را می‌کنید، بر سلامت مغز تأثیر می‌گذارد.»
میکروبیوم دهان- مجموعه باکتری‌ها، قارچ‌ها و ویروس‌هایی که در دهان ما زندگی می‌کنند- می‌تواند به اشکال مختلف بر سلامت مغز اثر بگذارد. بعضی از گونه‌های میکروبی با حافظه بهتر و تمرکز بیشتر در ارتباط هستند و بعضی دیگر با زوال شناختی و عوامل ژنتیکیِ مرتبط با خطر زوال عقل ارتباط دارند.
عادت‌های ساده و کم‌هزینه مانند مسواک کردن، استفاده از نخ دندان و حتی چیزهایی که می‌خوریم، می‌توانند کفه ترازو را به نفع ما سنگین‌تر کنند.
ارتباط با سلامت شناختی
وقتی بهداشت دهان و دندان به خطر می‌افتد، باکتری‌های مضر پس از جویدن غذا یا مسواک زدن از طریق لثه‌های ملتهب وارد جریان خون می‌شوند.
رشد بی‌رویه باکتری‌های مضر، که به آن دیسبیوز هم می‌گویند، می‌تواند نتیجه بیماری لثه یا مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها باشد. آنتی‌بیوتیک‌ها با از بین بردن باکتری‌های مفید و مضر باعث دیسبیوز می‌شوند. از بین رفتن میکروب‌های مفید فضا را برای رشد بی‌رویه باکتری‌های مضر یا مقاوم به آنتی‌بیوتیک آماده می‌کند.
سیستم ایمنی سالم معمولاً باکتری‌ها را از بین می‌برد، اما سالمندانی که سیستم ایمنی ضعیف دارند، ممکن است در پاکسازی باکتری‌های مضر به مشکل بخورند. باکتری‌های مضر و التهاب به مرور زمان سد خونی-مغزی را مختل کرده و باعث التهاب عصبی، تجمع پروتئین‌های سمی مانند آمیلوئید بتا و تاو و تغییر عروق خونی می‌شوند که همگی با بیماری آلزایمر مرتبط هستند.
بهداشت دهان و دندان از طریق مسیر نیترات-نیتریت-نیتریک اکسید بر عملکرد مغز اثر می‌گذارد. باکتری‌های مفید دهان به تبدیل نیترات غذا به نیتریت کمک می‌کنند که درنهایت به نیتریک اکسید تبدیل می‌شود که مولکولی ضروری برای جریان خون، پیام‌رسانی عصبی، سیستم ایمنی و حافظه است. با افزایش سن، بدن به‌طور طبیعی نیتریک اکسید کمتری تولید می‌کند که ممکن است به افول عملکرد شناختی بیانجامد.
مطالعه‌ای در ماه ژانویه انجام گرفت که نشان می‌دهد تعادل باکتری‌های دهانی قبل از بروز علائم زوال عقل مختل می‌شود. افزایش میکروب‌های مفید مانند نایسریا که تولید نیتریک اکسید را افزایش می‌دهند و کاهش میکروب‌های مضر مانند پرووتلا به حفظ سلامت مغز کمک می‌کند.
لِهوقو، از محققان مطالعه حاضر، می‌گوید این امر از احتمال تغییرات زودهنگام در میکروبیوم دهان حکایت دارد که می‌تواند زنگ خطرِ افول عملکرد شناختی باشد و این فرصت را فراهم کند که پیش از بروز علائم دست به کار شویم.
نشانه‌های زودهنگام
از کجا می‌توان فهمید که باکتری‌های دهانی بر مغز انسان اثر می‌گذارند؟
آنجل پلانلز، متخصص تغذیه، به اپک تایمز گفت: «چند زنگ خطر وجود دارد که باید مراقب آن‌ها باشیم. مشکلات مزمن لثه مانند التهاب لثه یا پریودنتیت، بوی بد دهان، خونریزی یا تحلیل رفتن لثه‌ها و عفونت‌های دهانی مکرر می‌توانند نشانه عدم تعادل میکروبیوم دهان باشند. این موارد نشان می‌دهند که باکتری‌های مضر به‌تدریج فضای دهان را تحت کنترل درمی‌آورند.
او اضافه کرد که بعضی از دندان‌پزشک‌ها و آزمایشگاه‌های تخصصی به مراجعان پیشنهاد می‌کنند که آزمایش میکروبیوم بدهند. این آزمایش می‌تواند رشد افراطی میکروب‌های مضر را شناسایی کند.
مشاهده الگوهای خاص در باکتری‌های دهانی از جمله افزایش سطح پرووتلا می‌تواند نشانه زودهنگام زوال عقل باشد. یک مطالعه مروری در سال ۲۰۲۰ نشان داد که نمونه‌گیری از بزاق و پلاک دهانی که عملی ساده و غیرتهاجمی است، ما را از سلامت شناختی فرد مطلع می‌کند.
به گفته پلانلز، تغییرات شناختی جزئی و غیرقابل توضیح مانند فراموشی یا مه مغزی، در کنار بهداشت ضعیف دهان و دندان، از ارتباطی عمیق‌تر حکایت دارد.
چگونه می‌توان به سلامت میکروبیوم دهانی کمک کرد؟
لِهوقو، از محققان مطالعه حاضر، گفت که «هدف گرفتن میکروبیوم دهان در کمک به پیشگیری از افول عملکرد شناختی نویدبخش بوده است.»
این فرایند با رعایت بهداشت دهان و دندان آغاز می‌شود. مسواک زدن منظم، استفاده از نخ دندان و مراجعه به دندان‌پزشک به حفظ تعادل باکتری‌های مضر کمک می‌کند.
مطالعه‌ای در سال ۲۰۲۰ نشان داد که این عادت‌های ساده و کم‌هزینه، در کنار درمان بیماری‌های لثه، از سلول‌های مغز محافظت می‌کنند، سلامت شناختی را حفظ کرده و بروز بیماری آلزایمر را به تأخیر می‌اندازند.
تغذیه نیز حائز اهمیت است. به گفته پلانلز، کاهش مصرف قند و کربوهیدرات‌های تصفیه‌شده می‌تواند منبع تغذیه باکتری‌های مضر را کاهش دهد. در عین‌حال، مصرف زیاد میوه و سبزیجاتِ فیبردار به پاکسازی دهان از پلاک‌ها کمک کرده و باکتری‌های مفید را تقویت می‌کند.
به گفته لِهوقو، سبزی‌های برگ‌دار و چغندر که سرشار از نیترات‌های طبیعی هستند، به‌ویژه مؤثر عمل می‌کنند. این اقلام به رشد باکتری‌های مفید کمک می‌کنند و تولید نیتریک اکسید را افزایش می‌دهند.
پلانلز گفت: «خوراکی‌های حاوی پلی‌فنل‌ها از جمله انواع توت، چای سبز و شکلات تلخ به کاهش باکتری‌های مضر کمک می‌کنند. غذاهای تخمیری مانند ماست، کفیر و کلم‌ترش را هم نباید فراموش کنید. این موارد بیشتر برای میکروبیوم روده مفید هستند، اما میکروبیوم دهان را نیز به‌طور غیرمستقیم تقویت می‌کنند، زیرا حامی سیستم ایمنی هستند و باعث تنوع میکروبی دهان می‌شوند.
پلانلز توصیه می‌کند که بدن‌تان را کاملاً هیدراته نگه‌دارید تا بزاق دهان خشک نشود، زیرا بزاق حاوی ترکیبات ضدمیکروبی طبیعی است. سیگار نکشید و مصرف الکل را محدود کنید، زیرا هردو می‌توانند به میکروبیوم دهان آسیب بزنند. کنترل استرس و خواب کافی و باکیفیت نیز بسیار حائز اهمیت هستند، زیرا بر سیستم ایمنی و بهداشت دهان و دندان اثر می‌گذارند.
پلانلز افزود: «توجه داشته باشید که همه باکتری‌ها مضر نیستند.»
«میکروبیوم سالم تنوع باکتریایی زیادی دارد. استفاده از دهان‌شویه‌های حاوی ضدعفونی‌کننده‌های قوی، الکل یا مواد شیمیایی تند می‌تواند باکتری‌های خوب و بد را با هم از بین ببرد و تعادل میکروبیوم را برهم بزند.»
ژنتیک چه نقشی دارد؟
آیا همه چیز در بهداشت دهان و دندان و باکتری‌ها خلاصه می‌شود یا ژنتیک هم در این زمینه دخیل است؟
لِهوقو گفت: «ژنتیک در رشد باکتری‌های دهان نقش دارد و این مسئله به نوبه خود می‌تواند سلامت مغز را تحت تأثیر بگذارد.»
او افزود: «هنوز نمی‌دانیم که آیا ژن APOE4 به‌طور مستقیم محیط دهان را تغییر می‌دهد یا این‌که این تغییر بخشی از یک تأثیر ژنتیکی گسترده‌تر بر میکروبیوم است.»
