نویسنده: علی رمضانیان
اسماعیل هنیه ساعت دو بامداد روز اول دهم مرداد ۱۴۰۳ در شمال تهران در استراحت گاهی که محافظین سپاه برای او در نظر گرفته بودند، کشته شد.
خبرگزاری فارس وابسته به سپاه گزارش داد: «هنیه در ساختمانی برای جانبازان اقامت داشته و یک «پرتابه هدایتشونده هوا» به سازه اصابت کرده و او کشته شد.»
هنیه برای شرکت در مراسم تحلیف ریاستجمهوری مسعود پزشکیان به ایران سفر کرده بود.
کشته شدن او واکنشهای بینالمللی زیادی را به همراه داشت و نگرانیهای بابت افزایش تنش در منطقه بوجود آورد. چین، روسیه و قطر درباره افزایش تنشها در منطقه هشدار دادند.
دولت آلمان هم از انتقام متقابل اظهار نگرانی کرد.
اما سوال اساسی این است که چرا اسماعیل هنیه حذف شد و سوال مهمتر اینکه چرا در ایران؟
اسماعیل هنیه رهبری گروهی را بر عهده داشت که در هفتم اکتبر ۲۰۲۳ به اسرائیل حمله کرد و موجب کشته شدن صدها نفر و گروگانگیری شهروندان غیرنظامی شد.
او که در جوانی از فعالان دانشجویی دانشگاه اسلامی شهر غزه بود، با تشکیل حماس در اولین انتفاضه یا همان «قیام فلسطین» در سال ۱۹۸۷ به حماس پیوست. در ابتدا دستگیر و برای مدت کوتاهی تبعید شد.
هنیه تحت حمایت شیخ احمد یاسین، بنیانگذار حماس شد. هنیه از مدافعان اولیه ورود حماس به سیاست بود. این دیدگاه او ابتدا از سوی رهبران حماس رد شد، اما بعدا تایید و هنیه پس از پیروزی این گروه در انتخابات پارلمانی فلسطین در سال ۲۰۰۶ یک سال پس از خروج ارتش اسرائیل از غزه، نخستوزیر فلسطین شد.
بعد از شروع فعالیت سیاسی حماس، در سال ۲۰۱۲ هنیه به رویترز در برابر این پرسش که آیا حماس مبارزه مسلحانه را رها کرده است، پاسخ داد: «البته نه مقاومت در همه اشکال یعنی مقاومت مردمی، مقاومت سیاسی، دیپلماتیک و نظامی ادامه دارد.»
او دیدگاه نظامی و سیاسی را همزمان ارائه میکرد بر همین اساس رویترز درباره او نوشت: «باوجود اظهارات تند هنیه در ظاهر، دیپلماتها و مقامات عرب او را در مقایسه با صداهای تندروتر در غزه، جایی که شاخه نظامی حماس حمله هفتم اکتبر را برنامهریزی کرد، نسبتاً عملگرا میدانستند.»
به نوشته رویترز، ادیب زیاد، متخصص امور فلسطین در دانشگاه قطر، پیش از مرگ هنیه گفت: «هنیه نبرد سیاسی حماس را با دولتهای عربی رهبری میکند. او جبهه سیاسی و دیپلماتیک حماس است.»
بر اساس همین نگرش دوگانه بود که اسماعیل هنیه و خالد مشعل با مقامات مصری که نقش میانجیگری در مذاکرات آتشبس نیز داشته است، دیدار کرده بودند.
باوجود توصیفی که در خصوص عملگرایی او میشود، باید گفت که او چهرهای جنگطلب داشت. نباید فراموش کرد که اساس تشکیل حماس بر پایه نابودی اسرائیل بود.
بر همین اساس هنیه باوجود اینکه راههای سیاسی را امتحان میکرد ولی از خشونت علیه اسرائیل هم پرهیز نمیکرد. در هر صورت او حمله هفتم اکتبر حماس به اسرائیل را در بیرون از مرزهای غزه و فلسطین یعنی در قطر هدایت میکرد. او حتی از ایران خواست تا در جنگ علیه اسرائیل شرکت کند که ایران موافقت نکرد.
بر اساس همین خشونتطلبی، او از سال ۲۰۱۷ در لیست تروریسی آمریکا قرار دارد. همچنین از سوی دفتر دادستانی دادگاه کیفری بینالمللی هم در ماه مه امسال به همراه رهبران دیگر حماس به اتهام جنایات جنگی، حکم بازداشت دریافت کرد.
ایران یکی از تامین کنندههای مالی بزرگ حماس است. حماس در سالهای اخیر، بیش از ۷۰ میلیون دلار از جمهوری اسلامی کمکهای مالی دریافت کرده است. بیش از کمک مالی، تجهیزات نظامی زیادی از ایران به حماس ارسال شد. کشته شدن او در تهران برای جمهوری اسلامی و گروههای نیابتی جمهوری اسلامی ایران پیام روشنی از سوی اسرائیل داشت؛ اینکه اسرائیل سر سازش با دشمنان خود ندارد و از هیچ اقدامی برای تحقیر جمهوری اسلامی دریغ نمیکند.
اسماعیل هنیه که بود؟
اسماعیل عبدالسلام احمد هنیه با لقب ابوالعبد و شهرت رسانهای اسماعیل هنیه در ۲۹ ژانویه ۱۹۶۳ در اردوگاه الشاطی در غزه به دنیا آمد. محل اصلی زندگی خانوادهاش قبل از آوارگی روستای الجوره در عسقلان بود. او تحصیلات ابتدایی و راهنمایی را در مدارس سازمان آنروا در اردوگاه الشاطی در غزه گذراند. تحصیلات دبیرستان را در دانشسرای دینی الازهر در غزه کامل کرد و در سال ۱۹۸۱ وارد دانشگاه اسلامی غزه شد و به عضویت انجمن اسلامی این دانشگاه در آمد. وی همچنین از سال ۱۹۸۳ تا ۱۹۸۴ عضو شورای دانشجویی دانشگاه و از سال ۱۹۸۵ تا ۱۹۸۶ ریاست شورای دانشجویی دانشگاه را بر عهده داشت. وی لیسانس زبان عربی را از دانشکده تربیت دانشگاه اسلامی غزه دریافت کرد.
اسماعیل هنیه زمانی که تنها شانزده سال داشت با دختر عمویش آمال هنیه ازدواج کرد و صاحب ۱۳ فرزند، هشت پسر و پنج دختر شدند. سه فرزند او در حملات اسرائیل کشته شدند.
مهمترین سمتهای غیرسیاسی او در دانشگاه غزه بود.
او همچنین عضو کمیته عالی گفتگوی حماس با بقیه گروههای فلسطینی و تشکیلات خودگردان و عضو کمیته عالی پیگیری انتفاضه به نمایندگی از حماس بود. او رئیس دفتری شیخ احمد یاسین، بنیانگذار سازمان ملیگرای فلسطینی و اسلامگرای شبهنظامی حماس در ۱۹۸۷ بود.
اسرائیل در سال ۱۹۸۹ هنیه را به مدت سه سال زندانی کرد و بعد از آن همراه تعداد دیگری از رهبران حماس به منطقه مرج الزهور در مرز لبنان و سرزمینهای فلسطینی تبعید کرد.
اسماعیل هنیه در سال ۱۹۹۷ پس از آزادی از بازداشت اسرائیل، به عنوان رئیس دفتر شیخ احمد یاسین، بنیانگذار حماس منصوب شد. وی در پی کشته شدن رهبر قبلی آن، عبدالعزیز الرنتیسی، در سال ۲۰۰۴، به عنوان رهبر جنبش غزه انتخاب شد.
در دسامبر ۲۰۰۵ نیز اسماعیل هنیه در راس فهرست «تغییر و اصلاح» بود که در دومین انتخابات پارلمانی فلسطین در سال ۲۰۰۶ با اکثریت آرا پیروز شد. اندکی پس از آن، در ۱۶ فوریه ۲۰۰۶، وی برای تصدی سمت نخستوزیری در فلسطین نامزد و در بیستم همان ماه رسماً به مقام نخستوزیری رسید و به این ترتیب دهمین نخستوزیر کشور فلسطین شد. یک سال بعد از این بود که اختلافات میان محمود عباس و هنیه تشدید و بعدتر سبب شد که در ۱۴ ژوئن ۲۰۰۷ و در اوج درگیری فتح و حماس، هنیه توسط عباس برکنار شود، اما هنیه این فرمان را نپذیرفت. این روند، اما خیلی طولانی نشد و هنیه بعدها خواهان برقراری آشتی با جنبش فتح به رهبری محمود عباس شد و بارها اعلام کرد که حاضر است در چارچوب آشتی همهجانبه از مقام خود کنارهگیری کند. او در نهایت دوم ژوئن سال ۲۰۱۴ این کار را کرد و به نفع رامی حمدالله از مقامش کناره گرفت.
در سپتامبر ۲۰۱۶ هنیه جایگزین خالد مشعل به عنوان رئیس دفتر سیاسی حماس شد. او در ششم مه ۲۰۱۷ به عنوان رئیس سیاسی حماس انتخاب و تا روز مرگش این سمت را برعهده داشت.
حماس چه نوع سازمانی است؟
شیح احمد یاسین، در سال ۱۹۷۳ با همکاری اخوانالمسلمین مصر، موسسه خیریهای به نام مجمعالاسلامیه را در غزه تاسیس کرد. در سال ۱۹۸۷ از این موسسه، سازمان جنبش مقاومت اسلامی یا به عربی «حرکه المقاومه الإسلامیه» و به اختصار «حماس» بوجود آمد.
در واقع حماس، یک سازمان و تشکیلات سیاسی و نظامی اسلامگرای سنی مذهب است که بر نوار غزه در سرزمینهای فلسطینی حکومت میکند و دنبال نابودی اسرائیل است و از اواخر دهه ۱۹۹۰ وارد درگیری با اسرائیل شد. این گروه مخالف به رسمیت شناختن اسرائیل است و هرگونه توافق با این کشور را رد میکند.
از سال ۲۰۰۷ تا امروز جنگهای مختلفی بین حماس و اسرائیل شکل گرفته است. جنگ غزه در سال ۲۰۰۸، نبرد در سال ۲۰۱۴ و مهمترین درگیری که اکتبر ۲۰۲۳ شروع شده و هنوز ادامه دارد.
حماس از نظر تاریخی خواستار تشکیل یک کشور فلسطینی اسلامی متشکل از سرزمین اسرائیل، کرانه باختری و نوار غزه بوده و راهحل تشکیل دو کشور را رد کرده است.
حماس ملیگرایی فلسطینی را در چارچوب اسلامی ترویج میکند و از مبارزه مسلحانه علیه اسرائیل استفاده کرده است.
دیدگاه برخی کشورها درباره حماس
حماس در بین کشورهای عربی و مسلمان دارای جایگاه چندان پرنفوذی نیست. اغلب کشورهای اسلامی بجز ترکیه، قطر و ایران بقیه کشورها از این گروه دوری میکنند.
سامی الصالح، سفیر عربستان در الجزایر در سال ۲۰۱۷ گفته بود: «عربستان سعودی حماس را یک جنبش تروریستی طبقهبندی میکند و حق مقاومت برای سازمان آزادیبخش فلسطین تضمین شده است.»
عادل الجبیر، وزیر مشاور در امور خارجه در ۲۴ فوریه ۲۰۱۸ گفته بود: «حماس دههها جنبشی تروریستی بوده و تروریسم خود را متوجه فلسطینیان و کشورهای عربی کرده است.»
همچنین رئیس کمیته امور دفاعی، داخلی و روابط خارجی در شورای ملی فدرال کشور امارات متحده عربی در سال ۲۰۲۰ گفت: «بیشتر اعراب از پیمان صلح امارات-اسرائیل حمایت میکنند. به غیر از چه کسانی؟ آنهایی که جزو این سازمانهای تروریستی هستند. حماس، اخوانالمسلمین، رژیم ایران و اردوغان، که از این گروههای تروریستی حمایت میکنند.»
خالد بن احمد آل خلیفه، وزیر امور خارجه بحرین هم در سال ۲۰۱۹ به صراحت اعلام کرد: «بدون حمایت ایران از حماس و جهادیهایی که غزه را کنترل میکنند، ما به کسب صلحی بهتر بین فلسطینیها و اسرائیلیها بسیار نزدیکتر بودیم، و فرصتی بهتر داشتیم.»
