شاهنامه‌ی فردوسی برای نخستین بار به زبان پشتو منتشر شد.
برگردان پشتوی شاهنامه باعنوان «د فردوسی شهنامه» توسط «دکتر صالح محمد زیری»، نویسنده، شاعر و جامعهشناس افغان و وزیر پیشین کابینهی این کشور، به نثر نوشته شده است.
این اثر برگردانی‌ست از کتاب «گزینه‌ی منثور شاهنامه» – به کوشش محبوبه کاشانی – که در سال ۱۳۸۲ در تهران به چاپ رسیده است.
دکتر زیری دربارهی نحوهی پدید آوردن این نسخه مینویسد: «سالها پیش که میخواستم در این عرصه کاری انجام دهم، دوستانم می گفتند: «شهنامه تنها به خاطر داستانهایش مهم نیست؛ نیم اهمیت آن در بلندای شعرش نهفته است. اگر به نثر ترجمه شود، شهنامه نخواهد بود. به این ترتیب، ناخواسته قانع شده بودم و از ترجمه دست کشیدم.
چندی بعد، در یک کتابخانه چشمم به گزینه منثور شهنامه – به کوشش محبوبه کاشانی – افتاد. این کتاب در ماه نوامبر ۲۰۰۳ در تهران چاپ شده است. همان روز دست به کار شدم و توانستم ترجمه اش را در هژده ماه پایان بخشم.»
زیری در «د فردوسی شهنامه» داستانهای شاهنامه را به صورتی شیوا و فصیح و با حفظ امانتداری از متن اصلی به زبان پشتو ترجمه کرده و در مورد برخی واژههای دشوار نیز برای خواننده توضیحات مختصری آورده است.
با عنایت به جمعیت قابل توجه پشتو زبانان و پیوندهای تاریخی و فرهنگی عمیق که از دیرباز میان ملت‌های ایران و افغانستان وجود داشته، جای خالی برگردان پشتوی شاهنامه همواره در ادبیات پشتو احساس می‌شده است.
علاوه‌بر این، درک سبک حماسی این اثر به‌خاطر وجود آثار غالباً عاشقانه در ادبیات پشتو برای پشتو زبانان دشواراست. تصور غالب پشتوها این است‌که شاهنامه شامل اشعاری دربارهی جنگهای فرمانروایان ایرانی است.
به گفتهی دکتر زیری، اکثر گویندگان پشتو، قادر به خواندن متون فارسی نیستند، آن‌هم در سطحی که معنا و مفهوم آفریده‌های ادبی را دریابند. البته دانستن بسیاری از واژهها و اصطلاحات غبارگرفته‌ی هزار سال پیش برای فارسی زبانان فاقد تحصیلات ادبی، نیز آسان نیست.
وی میافزاید: «در بسیاری از محلات پشتوننشین، گفته میشود که شهنامه داستان منظوم شاهان ایران و جنگهای آنان است. با مطالعه‌ی این شاهکار ادبی، زمینهها و وجوه اشتراک حوزههای فرهنگی در دو کشوری که امروز با مرز سیاسی از یکدیگر جدا شده‌اند، نمایان میگردند و خوانندگان خواهند دانست که شهنامه نه تنها جنگ‌نامه‌ی این یا آن کشور نیست، بلکه بخشی از سرمایه‌ی معنوی بشریت به شمار میرود.»
دکتر صالح محمد زیری که تاکنون ۱۱ اثر چاپ شده در زمینههای شعر، داستان، سیاست و جامعه‌شناسی دارد، در ابتدا و انتهای هر فصل داستانی از این کتاب، بخشهایی از شعر فردوسی را قرار داده تا برای خوانندهی پشتو زبان، پیوستگی ادبی و فرهنگی دو زبان بیشتر ملموس باشد.
شاهنامه بزرگ‌ترین کتاب به زبان پارسی است که تاکنون به بسیاری‌از زبانهای زندهی دنیا همچون انگلیسی، عربی، فرانسوی، ایتالیایی، روسی، آلمانی، دانمارکی، سوئدی، لهستانی، ترکی، هندی و ارمنی ترجمه شده. همچنین ۱۲ تن از نویسندگان و پژوهشگران برجسته، از جمله دکتر جلال خالقی، محمد اسلامی ندوشن، دکتر منصور رستگار، بهرام گرگین، میرجلالالدین کزازی، داستانهای آن‌را در قالب نثر بازنویسی کرده‌اند.
اپکتایمز در ۳۵ کشور و به ۲۱ زبان منتشر میشود.
