رسانه‌های داخلی ایران گزارش داده‌اند که ۶۰ درصد سدهای ایران آب ندارند و در چند ماه اخیر دست‌کم ۱۳ سد با کاهش شدید آب روبرو هستند.
کاوه مدنی پژوهشگر و فعال محیط زیست معتقد است که وضعیت بی‌آبی در ایران از حالت بحران گذشته است و ایران در وضعیت ورشکستگی آبی قرار دارد.
خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) با اشاره به کاهش ۴۰ درصدی بارش‌ها در سال‌جاری گزارش داده است که وضعیت کاهش آب در سدها نگران‌کننده است.
کدام سدها در وضع بحرانی هستند؟
این ۱۳ سد در ۹ استان پرجمعیت ایران واقع شده‌اند که از این میان حجم آب ۸ سد بین ۵۰ تا ۸۰ درصد نسبت به سال گذشته کاهش یافته است. پنج سد دیگر حدود ۳۰ درصد کاهش ذخایر آبی نسبت به مدت مشابه در سال گذشته داشته‌اند.
در چند ماه گذشته آمارهای دولتی ایران نشان می‌داد که ۲۶۹ شهر ایران در وضعیت «تنش آبی» هستند.
فیروز قاسم‌زاده سخنگوی صنعت آب گفته است که پیش‌بینی‌های افزایش بارش در فصل پاییز امسال محقق نشد و ایران برای چهارمین سال متوالی، خشکسالی را تجربه می‌کند.
کارشناسان معتقدند که تنها عامل ورشکستگی آبی در ایران کاهش بارش‌ها و خشکسالی‌ها نیست، بلکه وضعیت کنونی آب، نتیجه نگاه سیاسی و امنیتی مسئولین و فساد در حوزه آب است.
بر اساس گزارش تازه شرکت مدیریت منابع آب ایران که وضعیت حجم آب سدها را نسبت به مدت مشابه سال گذشته بررسی کرده است؛ سد رودبال داراب در استان فارس از ابتدای سال‌جاری تاکنون با کاهش ۸۷ درصدی، چاه نیمه‌های سیستان و بلوچستان حدود ۷۳ درصد کاهش، سددوستی در خراسان رضوی با ۶۸ درصد، دو سد شمیل و نیان و سرنی در هرمزگان به ترتیب با کاهش ۶۶ و ۵۰ درصد، دو سد نسا و تنگوئیه کرمان با ۶۰ درصد، سد ساوه ۵۹ درصد و سد طرق در خراسان رضوی با ۵۰ درصد کاهش مواجه بوده‌‌اند.
هم‌چنین ذخایر آبی سد جیرفت در کرمان، سد ۱۵ خرداد در قم و سد آغ‌چای در آذربایجان حدود ۳۰ درصد نسبت به مدت مشابه پارسال کاهش یافته است.
سدسازی‌های بیرویه، از دستاورد تا زمینه‌سازی بحران
تا پیش از علنی شدن بحران بی‌آبی در ایران، مسئولین منابع آب در ایران، سدسازی را به عنوان یکی از دستاوردهای بعد از انقلاب معرفی میکردند. بر اساس گزارش شرکت منابع آب ایران تا سال ۱۳۹۸ شمسی، ۱۸۵ سد در ایران ساخته شد، درحالی‌که تعداد سدهای ساخته شده در قبل از انقلاب به ۱۹ سد میرسید.
بررسی‌های بین‌المللی درباره تاثیر سدها بر منابع آب و محیط زیست نشان می‌دهد که سدسازی‌ها باعث بیابان‌زایی می‌شود، دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و تالاب‌ها را به تدریج خشک می‌کند، زمین‌های کشاورزی را از بین می‌برد و به محیط‌زیست آسیب‌های جبران‌ناپذیری می‌زند.
ایران رتبه سوم سدسازی را در جهان دارد. بدون توجه به این آسیب‌ها، مسئولین جمهوری اسلامی هر سال از بهره‌برداری از سدهای جدید در ایران خبر می‌دهند.
چندی پیش، عیسی کلانتری، رئیس پیشین سازمان محیط زیست ایران درباره مشکل آب گفت: «این کشور ۷ هزار سال سابقه تمدن دارد و ما در ۲۵ سال گذشته آب مملکت را تمام کردیم… ما به شدت ضدعلم حرکت می‌کنیم و با مصرف آب، همه دریاچه‌ها و تالاب‌ها و رودخانه‌ها خشک شد، همه آب‌های زیرزمینی را بالا کشیدند، بعد می‌گویند چرا مشکلات هست.»
یکی از سدهای پرچالش در ایران که برخلاف اعتراضات کارشناسان آب، محیط زیست و باستان‌شناسان در تیرماه امسال به بهره‌برداری رسید، پروژه سد چمشیر بود. تعدادی از رسانه‌های داخلی گزارش داده بودند که این سد نمکی علی‌رغم زیان‌های قابل توجه محیط زیستی و آبی با فشار مقامات پکن به بهره‌برداری رسید.
مدیر امور مطالعات چمشیر گفته بود که قرار است، چین از طریق مشارکت در بهره‌برداری از این سد، بخشی از ۳۰ میلیارد دلار پول بلوکه شده ناشی از فروش نفت ایران به چین را در قالب وام برگرداند.
در دو سال گذشته بسیاری از کارشناسان آب و محیط زیست درباره آسیب‌های جبران‌ناپذیر این پروژه بارها هشدار داده و گفته بودند که آبگیری سد چمشیر، فاجعه‌ای فراتر از آسیب‌های زیست‌محیطی سدسازی‌های معمول وارد خواهد کرد و علاوه بر بیابان‌زایی، حیات آبزیان را در بخشی از حوضه آبی خلیج فارس به خطر خواهد انداخت و بخشی از تاریخ باستان ایران مربوط به دوره عیلامی‌ها نیز به زیر آب می‌رود.
حسین آخانی، استاد بوم‌شناسی دانشگاه تهران بعد از بهره‌برداری از سد چمشیر گفت که بعد از سد چمشیر، نوبت به سد خرسان ۳ می‌رسد که بخش مهمی از جنگل‌های بلوط را قطع می‌کند، میلیون‌ها درخت نابود خواهد شد و باعث آسیب‌های جدی به زیست‌بوم زاگرس و خشکاندن رودخانه خرسان می‌شود.
محمد درویش، کارشناس محیط زیست، بهره‌برداری از سد خرسان ۳ را فاجعه بارتر از سد چمشیر می‌داند و بارها درباره آبگیری از این سد هشدار داده است.
از بین رفتن پوشش گیاهی و محیط زیست به رشد بیابان‌زایی و خشکسالی منجر می‌شود.
به گفته رضا حاجی‌کریم، کارشناس حوزه آب، «اگر وضعیت به همین شکل پیش رود، تهدید تمدنی در پیش است و بدون پرده‌پوشی باید بگوییم که روزهای سختی را خواهیم داشت و شاهد تعارضات اجتماعی، سیاسی، قومیتی و صنفی در حوزه آب خواهیم بود.»
