از منظر تاریخی، بسیاری از فرهنگها در سراسر جهان از جمله در ایران، از گیاهان و ادویههای آشپزی برای هضم بهتر غذا استفاده میکنند. یکی از ادویههای خوبی که کمتر مورد استفاده قرار میگیرد، زیره سبز است.
زیره سبز گیاهی دارویی است که بیش از ۱۰۰ ترکیب شیمیایی از جمله اسیدهای چرب ضروری و روغنهای فرار دارد. در طب آیورودا، طب باستانی هندی، باور بر این است که زیره سبز خواص درمانی دارد.
زیره سبز هر چند در ایران هم در آشپزی استفاده میشود، یکی از مؤلفههای اصلی غذاهای هندی است، اما تأثیر آن فراتر از حوزه آشپزی است. زیره سبز در آمریکا به واسطه غذاهای آمریکای لاتین محبوبیت پیدا کرد و معمولاً در غذاهای مکزیکی مورد استفاده قرار میگیرد.
چرا زیره سبز؟
واکاوی داروهای گیاهی سنتی باعث انجام تحقیقاتی شده که راه را برای توسعه داروهای مکمل که اغلب عوارض جانبی کمتری نسبت به داروهای عادی دارند، هموار کردهاند.
پیشینه مصرف زیره سبز به دوران باستان بازمیگردد. در آثار بقراط، پزشک یونانی قرن پنجم قبل از میلاد، به نام زیره سبز اشاره شده است. هزاران سال از زیره سبز برای طعم دادن به خوراکیها و کمک به هضم غذا استفاده شده است. زیره سبز در زبان سانسکریت- زبان هندی باستان- «جیرا» نامیده میشود؛ یعنی چیزی که به هضم غذا کمک میکند.
از دانههای زیره سبز در طول تاریخ برای درمان مشکلات گوارشی از جمله باد شکم، اسهال، سوءهاضمه، نفخ و گاز معده استفاده شده است. طب مدرن به اثر ضد نفخ زیره سبز واقف است. زیره سبز باعث تسکین ناراحتیهای گوارشی شده و جریان خون را در اندامهای گوارشی افزایش میدهد.
تحقیقاتی که در طول سالها انجام شدهاند، فواید زیادی برای سلامتی زیره سبز در نظر گرفتهاند:
- بهبود هضم غذا: یک مطالعه بالینی در ژوئیه ۲۰۲۴ روی ۷۴ بیمار که قرار بود تحت عمل جراحی شکم قرار بگیرند انجام شد و نشان داد که مصرف عصاره ۲۵۰ میلیگرمی زیره سبز به کاهش زمان دفع گاز و بهبود حرکت رودهها بعد از جراحی شکم کمک میکند.
- کاهش چربی خون: تحقیقات همچنین نشان دادهاند که زیره سبز باعث کاهش چربی خون میشود. در مطالعهای کوچک که روی ۸۸ خانم چاق و دارای اضافهوزن انجام گرفت، مشخص شد که اگر هرروز به دو وعده غذایی خود تا سه ماه پودر زیره اضافه کنید، چربی خون شما در مقایسه با گروه کنترل کاهش خواهد یافت.
- افزایش تولید آنزیم: مطالعات دیگر نشان میدهند که مزایای زیره سبز از ظرفیت آن در تحریک ترشح آنزیمهای پانکراس نشأت میگیرد که نقش بسزایی در هضم مناسب و جذب مواد مغذی دارند.
- تسکین اسهال: روغن زیره اشتهاآور و قابض است و برای رفع اسهال و سوءهاضمه و علائمی مانند درد شکم، نفخ و سوزش معده که روی دستگاه گوارش تأثیر میگذارند مفید است.
عطر مطبوع زیره سبز از ترکیب اصلی آن یعنی کومینول (کومینالدئید) به مشام میرسد که در روغنهای فرار آن یافت میشود. کومینالدئید میتواند به تیمول تبدیل شود که غدد بزاقی را تحریک میکند تا آنزیمهایی ترشح کنند که کربوهیدراتها را برای هضم بهتر تجزیه میکنند.
زیره همچنین حاوی مواد شیمیایی گیاهی مانند فلاونوئیدها و آنتیاکسیدانها است که نقش بسزایی در فواید سلامتی آن دارند.
مقایسه با سایر ادویهها
زیره سبز به دلیل خواص گوارشی خود مورد توجه قرار دارد، اما دیگر ادویههای محبوب مانند زنجبیل، دارچین و رازیانه نیز فواید مشابهی دارند. طعم منحصربهفرد و تأثیری که این ادویهها بر دستگاه گوارش دارند، شبیه زیره است و میتوانیم آنها را به غذاهای مختلف اضافه کنیم.
درنهایت، اینکه از وعده غذایی خود لذت میبرید یا خیر به تعادل و تنوع طعمها بستگی دارد. رضایت از وعده غذایی نیز به آسایشی بستگی دارد که زودهضم بودن غذا به ما میدهد و باعث میشود بعد از صرف غذا احساس خوشایندی داشته باشیم.
در آشپزی سنتی اغلب از ادویهها برای بهبود طعم غذاها استفاده میشود. در عینحال، غذاهایی مانند حبوبات و سبزیجات ریشهدار عمل هضم را آسانتر میکنند. افزودن ادویه به غذا میتواند احتمال نفخ و گاز معده را کاهش بدهد و ناراحتی ناشی از برخی مواد غذایی بویژه حبوبات را به حداقل برساند. زیره سبز طعمی دارد که حتی افراد حساس و کودکان نیز از آن لذت میبرند، بویژه اگر در ترکیب با ادویههای دیگر مورد استفاده قرار بگیرد.
افزودن زیره سبز به رژیم غذایی
بهتر است در قبال نتایجی که از گیاهان دارویی و ادویههای پختوپز انتظار دارید واقعبین باشید. سه مرحله مراقبت بهداشتی به فراخورِ سطح درمانی وجود دارد:
- علامتی (احساس بهتری به شما میدهد؛ تسکین موقت)
- درمانی (با علل زمینهای سروکار دارد)
- تندرستی (پیشگیری یا محافظت برای حفظ سلامتی)
استفاده از دانه یا پودر زیره سبز در آشپزی در دسته تندرستی قرار میگیرد. مکملهای تجویزی پزشکان تأثیری به مراتب بیشتر از پختوپز دارند و بهتر از قرص جذب میشوند.
زیره سبز را میتوان به غذاهای مختلف اضافه کرد:
- بشقاب سبزیجات
- سوپ
- خوراک لوبیا
- کلم ترش
- گوشت مزهدارشده
- سسهای خوشمزه
با افزودن ۱ قاشق چایخوری زیره سبز یا کمتر به غذاهای خود شروع کنید تا به طعم آن عادت کنید.
آب جیرا
اگر هنوز از هیجان کافی برای آشپزی با زیره سبز برخوردار نیستید، میتوانید مخلوط زیره سبز با آب را امتحان کنید تا از فواید سلامتی آن بهرهمند شوید. مصرف روزانه این ترکیب که آب جیرا نامیده میشود، برای اکثر افراد بیخطر است.
افرادی که سیستم گوارشی ضعیفی دارند، برای هضم بهتر و کاهش نفخ باید صبح زود با معده خالی آب جیرا بنوشند.
زیره سبز با آب داغ به دلیل داشتن روغنهای ضروری، منیزیم و سدیم میتواند درد معده و علائم مرتبط با سندرم روده تحریکپذیر را تسکین بدهد.
دستور هندیها برای تهیه آب جیرا به شرح زیر است:
- ۱ فنجان آب را گرم کنید.
- نصف قاشق چایخوری زیره سبز به آن اضافه کنید.
- بگذارید یک شب خیس بخورد.
- نوشیدنی را قبل از مصرف از صافی رد کنید.
- آن را در دمای اتاق یا بهصورت گرم بنوشید.
آیا میتوان زیره سبز را به شکل قرص مصرف کرد؟
زیره سبز به شکل مکمل نیز در دسترس است، اما بهتر است آن را از طریق پختوپز به غذاهای خود اضافه کنید. استفاده از آن در پختوپز معمولاً عوارض جانبی کمتری دارد و ممکن است بهتر از بقیه موارد جذب بدن شود.
توجه داشته باشید که کیفیت و فرم مکملهای گیاهی نقش قابلتوجهی در جذب آنها دارد. میزان جذب مکملهای گیاهی از آسانترین به سختترین مورد به شرح زیر است:
- مایع (از جمله لیپوزومی)
- پودر (کپسول و جویدنی)
- قرص
نکات مربوط به نگهداری
برای حفظ اثربخشی و طعم زیره سبز:
- آن را در ظرف دربسته نگهداری کنید
- آن را در جای خشک، خنک و تاریک نگهداری کنید
- آن را در معرض نور مستقیم خورشید، رطوبت یا گرمای شدید قرار ندهید
اگر از زیره سبز خوب نگهداری کنید، ۶ تا ۱۲ ماه دوام خواهد داشت.
دستور تهیه: سوپ کدو حلوایی خامهای
در ادامه، شیوه تهیه یک غذای ساده و زودهضم را با ترکیب زیره سبز در اختیارتان میگذاریم.
ترکیبات:
- ۵ فنجان آب مغز استخوان (یا ۵ قاشق چایخوری کنسانتره آبگوشت)
- ۲ فنجان پیاز قرمز پختهشده
- ۷۰۰ گرم کدو حلوایی خردشده
- ۲۵۰ میلیلیتر شیر نارگیل
- ۲ ساقه کرفس خردشده
- ۱ قاشق چایخوری پودر کاری
- ۱ قاشق چایخوری پودر زیره
- نصف قاشق چایخوری پودر زنجبیل تازه
- نصف قاشق چایخوری نمک صورتی
دستور تهیه:
- روغن را در یک تابه چدنی گرم کنید و پیاز، کدو، کرفس و سیر را تفت دهید.
- پیازها را به مدت ۷ دقیقه تفت دهید تا نرم شوند.
- زردچوبه، پودر کاری، زیره سبز و نمک را به آن اضافه کنید. مخلوط را به مدت ۱ دقیقه هم بزنید.
- آن را به قابلمه یا زودپز منتقل کنید و آب گوشت و شیر نارگیل را اضافه کنید. مخلوط را خوب هم بزنید.
- در قابلمه را بگذارید یا درب زودپز را قفل کنید تا به مدت ۵ دقیقه در فشار بالا بپزد.
- از مخلوطکن استفاده کنید تا سوپ غلظت دلخواهتان را پیدا کند.
- سوپ را با مقداری شیر نارگیل یا خامه سرو کنید.
از این سوپ خوشطعم و زودهضم در رژیم غذایی دارای زیره خود استفاده کنید.
