اریک برن، روانپزشک و روانکاو آمریکایی- کانادایی (۱۹۷۰ – ۱۹۱۰)، مبدع نظریه تحلیل رفتار متقابل (بررسی الگوی رفتاری دو فرد در تعامل با یکدیگر) است. بر طبق این نظریه، افراد از سه ساختار و حالت مجزا کودک، والد و بالغ تشکیل شدهاند. هر ساختار شامل مجموعه ای از احساسات و افکار می باشد که افراد بر اساس آنها از خود واکنش نشان می دهند.
کودک، والد و بالغ، درون هر فرد سالمی وجود دارد، اما میزان اثرگذاری آنها متفاوت می باشد و همین امر باعث ایجاد تفاوت های شخصیتی در افراد می گردد.
کودک:
این بخش از شخصیت، شامل احساسات و لذایذ در زندگی است؛ از جمله ویژگی های آن می توان به سرزندگی، هیجان، لجبازی، خلاقیت،کنجکاوی، دمدمی بودن و رفتارهای عجولانه و غیر منطقی، احساس بیهودگی و ناراحتی و … اشاره کرد.
والد:
این بخش، بیان کننده احساسات و افکار والدین یا جانشین آنها می باشد که در فرد درون فکنی شده است. بایدها و نبایدهای بسیاری از طرف والدین به کودک تحمیل می گردد. رفتارهایی مانند نصیحت کردن، سرزنش کردن، حمایت کردن، انتقاد کردن و … از جمله رفتارهای بازتابی این بخش می باشد.
بالغ:
این بخش، نمایانگر رفتارهای منطقی و عاقلانه در فرد است. در واقع، همان نیروی درونی هر فرد است که خود را با واقعیت های موجود هماهنگ و منطبق می سازد؛ همانند بدنه هواپیمایی که دو بال آن را کودک و والد تشکیل دادهاند.
اگر دو فرد در تعامل با یکدیگر، نوع ارتباطشان هم راستا باشد مثلا بالغ با بالغ، یا کودک با کودک، ارتباطی روشن برقرار است که هدف روشنی دارد. اما گاهی اوقات بین دو بخش مختلف شخصیت مثل والد و کودک رابطه برقرار می گردد که در این ارتباط اهداف به روشنی مشخص نشده و هر فرد هدف خود را دنبال می کند، این یک ارتباط متقاطع خواهد بود. به مثال زیر توجه کنید:
- عزیزم، کروات من کجاست؟
- چرا چیزهایت را همیشه از من می خواهی و مثل بچه ها رفتار می کنی؟
سوال از جایگاه بالغ- بالغ است، اما نوع پاسخ نشان دهنده آن است که طرف مقابل با حوزه ی دیگری غیر از بالغ با آن برخورد کرده، گویا والد به کودکش تعلیم می دهد.
ادامه دادن این نوع ارتباط در دراز مدت می تواند منشا سوء تفاهم های بسیاری باشد و مانع مهمی بر سر راه صمیمیت هستند.
بازی و نمایشنامه زندگی، دو اصطلاحی است که توسط اریک برن وارد دنیای روانشناسی شد. بازی ها به عنوان نقش هایی که انسان ها در تعامل با یکدیگر ایفا می کنند و یک رشته تبادل نهفته بین دو نفر است که علاوه بر معنای آشکار، معنای پنهان نیز دارد. اریک برن، معتقد است که تمام رفتارها و برنامه های ما همچون بازی های دوران کودکی است با این تفاوت که این قبیل بازی ها، نشان دهنده موضع ما نسبت به دنیای بیرون است. نمایشنامه زندگی، به معنی داستان هایی است از زندگی ما که در کودکی نوشته شده اند و بارها و بارها در زندگی مان تکرار می شوند و اگر چه محیط تغییر می کند، من و شما هنوز همان نقش های قدیمی را در هر نمایشنامه جدیدی، ایفا می کنیم.
اریک برن با بیان الگوی سه گانه کودک، والد و بالغ، تاکید بر تقویت حالت نفسانی بالغ دارد تا به واسطه آن فرد بتواند در زندگی خود تعادل برقرار نموده و در کنار تلاش و سخت کوشی برای رسیدن به اهداف، از زندگی خویش نیز به خوبی لذت ببرد.
اریک برن در کتاب خود به نام (( بازی ها ))، از انواع بازی هایی نام می برد که بین افراد و همچنین بین همسران به وفور دیده می شود. در حقیقت این بازی ها، ترفندهای روانی برای اذیت کردن یکدیگر است و تفاوت عمده ای با بازی های کودکان دارد و بجای ایجاد صمیمیت، بیشتر مواقع صمیمیت را از بین می برد و از این جهت این بازی ها مخرب هستند. قدم اول برای کنار گذاشتن این بازی ها، تشخیص آنها در روابط خودمان است. بعد از شناخت بازی ها، نوبت به شناخت خود می رسد؛ تصور ما از خودمان، نقش مهمی در ادامه بازی ها و البته روش بازی ما دارد.
با مطالعه کتاب های اریک برن، (تحلیل رفتار متقابل)، (بعد از سلام چه می گویید؟) و (بازی ها) و همچنین دو کتاب (وضعیت آخر) و (ماندن در وضعیت آخر) اثر تامس هریس، خود و دیگران را بهتر درک کرده و می توانید رفتارتان را بهبود ببخشید و ضمنا از رفتار دیگران کمتر متعجب می شوید. در حقیقت می توان فهمید که درون مردم و بین مردم چه می گذرد. با این روش می توان روشن کرد که در لایه های زیرین ارتباطات جاری بین انسان ها، به واقع چه چیزی در حال رخ دادن است.
امروزه از تحلیل رفتار متقابل نه تنها در حوزه روانشناسی بلکه در حوزه (ارتباطات)، (مذاکره) و (توسعه مهارت های فردی) نیز استفاده می شود. همچنین نه تنها در مورد (انسان ها)، بلکه در مورد (سازمان ها)، (برندها) و حتی (دولت ها) و (کشورها) نیز استفاده می شود تا تصویر شفاف تری از رفتار آنها و ابزار بهتری برای تحلیل آنها در اختیار داشته باشیم.
ادامه دارد …
