ترس اساسا یک واکنش عادی انسانها هنگام مواجهه با خطر است. این واکنش هدف محافظتی دارد. هنگام مواجهه با خطر، سیستم عصبی سمپاتیک با ترشح هورمون آدرنالین واکنش ((مبارزه یا فرار)) را فعال میسازد تا در برابر تهدید، مبارزه یا فرار کند. همچنین آدرنالین باعث افزایش ضربان قلب و جریان بیشترخون در عضلات بدن میشود و در نتیجه فرد می تواند در شرایط اضطراری بهتر عکس العمل نشان دهد. بعلاوه، در این حالت قند خون نیز بالا می رود و در نتیجه انرژی بدن بیشتر میشود. در چنین شرایطی، جسم و روان گوش به زنگ و آماده عمل است. پس در موقعیت های خطرناک، ترس یک واکنش طبیعی و حتی مفید و نجات دهنده است.
از سوی دیگر، فوبیا ترس از یک شرایط بخصوص است، چیزی که خطرناک نیست و اغلب مردم آن را ترس آور نمیدانند. فوبیا ترس بیمارگونهای است که به شدت مبالغهآمیز و حتی توهمی است، به عبارت دیگر، مقدار ترسی که تجربه میشود متناسب با آنچه سبب ترس شده نیست و نه تنها مفید و نجات دهنده نیست، بلکه سبب محدودیت فعالیت های فرد شده و بر زندگی روزمره او تاثیر منفی بجا میگذارد. فوبیاها را می توان به سه دسته بزرگ تقسیم کرد:
اول: فوبیاهای خاص:
شامل ترس غیرمنطقی و نامعقول از یک موضوع یا موقعیت
فوبیاهای خاص به پنج دسته تقسیم میشوند:
الف- ترس از حیوانات: ترس شدیدی که علت آن یک حیوان یا حشره باشد مانند ترس از مار، عنکبوت، ترس از جوندگان؛ ترس از سگ و امثال آن.
ب- ترس از عوامل طبیعی: مانند ترس از طوفان، ترس از آب، ترس از تاریکی، ترس از بلندی و غیره.
ج- ترس مرتبط با زخم و خون: ترس شدید از مشاهده زخم، تزریق، خون وغیره.
د- ترس موقعیتی: مانند ترس از مکان های بسته، ترس از دندانپزشک، ترس از آسانسور، ترس از پرواز، تونل، پل، ترس از مرگ، خفگی، بیماری و امثال آن.
ترسهای دیگر: ترسهای چون افتادن از بلندی، ترس شدید از صداهای بلند و ترس از دیدن دلقک ها در این بخش قرار میگیرند.
فوبیاهای خاص بسیار شایع هستند و معمولا از دوران کودکی یا نوجوانی آغاز میشوند. حدود ۵۰ درصد آنها طی مدت پنج سال خود به خود برطرف میشوند.
دوم: فوبیاهای اجتماعی:
این فوبیا به ترس از جمع نیز خوانده شده و عبارت از داشتن ترس از صحبت کردن در اجتماع معمولیترین نوع این فوبیا است. دانشمندان بر این باورند که این اختلال به علت مشکل غده ای در مغز به نام آمیگدالا بوجود می آید. این غده در مرکز مغز وجود دارد. وظیفه اصلی آن کنترل ترس است. همچنان مطالعات روی حیوانات این احتمال را بوجود آورده که ترس اجتماعی میتواند ژنتیک باشد. عدهای دیگر از دانشمندان علت را حساس بودن، نارضایتیها و فشارهای روانی میدانند.
سوم: فوبیا از مکانهای باز:
ترس بیمارگونه از مکانهای عمومی و باز است که پیشرفت آن منجر به ((حمله وحشت زدگی)) میشود. این افراد از بودن در مکانهایی که فرار از آنجا مشکل است یا امکان کمک رسانی فوری به آنجا نیست، میترسند. چنین افرادی از حضور در محیط باز و بیرون از خانه میترسند و دلشان میخواهد زودتر به ماشین، خانه یا حتی یک کافی شاپ بروند؛ محیط باز باعث استرس آنها میشود.
ریشه فوبیا در چیست؟
اکثر متخصصان معتقدند که ترس و فوبیهایی که شدید هستند، ریشه ژنتیکی دارند. یعنی افرادی حتما در سابقه خانوادگی این علائم را داشته اند. اما عده ای از روانشناسان مثل رفتار گراها معتقدند که لزوما ژنتیکی نیست و ممکن است یاد گرفته شده باشند. مثلا اتفاقی برای فرد در دوران کودکی افتاده و او ترسیده است، پس آن ترس در ذهنش میماند و هر اتفاق مشابهی که برایش بیفتد، همان خاطره و ترس اولیه زنده و تداعی میشود.
ادامه دارد…
فاطمه بهروزی کارشناس ارشد مشاوره با ۳۲ سال سابقه در تحقیق،تالیف، تدریس و مشاوره
