چگونه فرزندانی مهربان با رفتارهایی شایسته داشته باشیم؟

علی‌‌‏رغم پیشرفت‌‌‏های مادی و تکنولوژی در جامعه، روز به روز شاهد زوال اخلاقیات و افزایش نگرانی خانواده‌‌‏ها در زمینه پرورش رفتارهای اخلاقی و مناسب در فرزندانشان هستیم. این امر موجب توجه متخصصان و روانشناسان به پرورش نوعی هوش به نام هوش اخلاقی شده است. تربیت این نوع هوش در ایجاد معیاری برای انتخاب و عملکرد رفتار درست بسیار مهم است. دکتر «کولز» از جمله متخصصانی است که در این حیطه پژوهش نموده است. وی معتقد است آموزش اخلاقیات به کودکان از طریق مشاهده و الگوپذیری و همچنین تجارب پی در پی روزانه صورت می گیرد، نه صرفا وضع قوانین و مقررات و بحث در مورد مسائل انتزاعی در کلاس.

از این رو والدین، اولین و مهمترین معلم‌‌‏های درس‌‌‏های اخلاقی برای فرزندانشان هستند به طوری که حتی در ناسالم‌‌‏ترین محیط هنوز هم می توانند فعالیت‌‌‏هایی در جهت پرورش فرزندانشان در زمینه رشد اخلاقیات، درست کار بودن، همدلی و نیکخواهی کردن به دیگران، انجام دهند. به طور مثال وقتی کودک شما در مورد همکلاسی جدید خود صحبت می کند شما می‌‌‏توانید اینگونه پاسخ دهید: «مامی چه خوب که یک همکلاسی جدید به کلاس شما اضافه شده! فکر می‌‌‏کنی از اینکه کسی را نمی شناسه چه احساسی داره؟ چطور می تونی بهش کمک کنی تا احساس تنهایی نکنه؟»

در هر حال، پرورش هوش اخلاقی نیز همچون سایر انواع هوش، نیاز به زمان و تمرین دارد. چنانچه بخواهید هوش اخلاقی کودک خود را پرورش دهید نکات و راهبردهای زیر می‌‌‏تواند به شما کمک کند. البته بهتر است یک یا چند نکته را برای هر هفته یا هر ماه انتخاب کنید و در طی آن مدت، صرفا روی همان موضوع به طور روزانه کار کنید و سپس نکته ای دیگر اضافه کنید:

• به کودکان خود در عمل نشان دهید رفتار اخلاقی و درست باید چگونه باشد نه اینکه صرفا به آنها بگویید. بچه ها بیشتر از طریق دیدن و تجربه کردن در موقعیت های واقعی روزمره می‌‌‏آموزند تا صرفا از طریق شنیدن و یا خواندن.
• تاثیر همدلی و مهربانی (احترام گذاشتن، قضاوت، مهربانی…) را بر روی دیگران به وی نشان دهید تا کودک متوجه شود که این نوع رفتارها مهم و تاثیر گذارند.
• انتظار رفتار اخلاقی از کودک خود داشته باشید. اگر شما واقعا می خواهید کودکتان به احساسات دیگران توجه نشان دهد، باید این را از او بخواهید.
• فرصت های متنوعی برای انجام کارهای خوب برای کودکتان فراهم کنید تا مهربانی و انجام کارهای خوب را بتواند از جنبه های مختلف بشناسد. همچنین روش‌‌‏های مختلف روبرو شدن با مساله را برایش به طور تجربی فراهم کنید تا یاد بگیرد که انجام کارهای خوب می تواند به شکل های مختلفی صورت گیرد.
• مطئن باشید که رفتار خود شما با او نمونه مناسبی از رفتار اخلاقی است که مایلید کودکتان بیاموزد و از شما الگوبرداری کند.
• گاهی اوقات در زمانهای متفاوت در مورد رفتارهای اخلاقی با کودک خود صحبت کنید. به این شکل کودک شما در مورد باورهای اخلاقی شما می‌‌‏شنود. فرصت‌‌‏های خوب می‌‌‏توانند موقع صرف غذای اعضای خانواده با یکدیگر، رانندگی کردن، یا فعالیت‌‌‏های بیرونی مثل پیک نیک و مسافرت… باشند که همراه با سخن گفتن، رفتارهای مناسب و اخلاقی شما باید مورد توجه شما باشد.
• نگرانی‌‌‏های خودتان را برای کودکتان توضیح دهید و برای آنها قوانینی وضع نمایید و نسبت به اجرای آن قوانین جدی باشید.
• کارهای خوب او را بستایید. هر گاه کار شایسته ای انجام داد برایش توضیح دهید کجای کارش خیلی خوب بوده و از او قدردانی کنید.
• چنانچه می‌‌‏خواهید به کودک خود بیاموزید که باید کنترل اعمال و احساساتش را داشته باشد، باید خودتان نیز بتوانید این خودکنترلی را داشته و از خود نشان دهید.
• برای آنکه کودکتان بتواند انگیزش درونی انجام کارهای خوب را در خود تقویت کند برای انجام کارهای خوب، به او پاداش بیرونی مادی ندهید.
• بهترین مکان برای آموزش کودک که یاد بگیرد چگونه باید با موقعیت های استرس زا روبرو شود خانه است. پس به او بیاموزید باید چگونه با ناکامی‌‌‏ها روبرو شود.
• به‌‌‏تدریج به کودک خود بیاموزید که خواست‌‌‏های فوری و تمایلات آنی خود را کنترل کند و برای رسیدن به خواسته‌‌‏هایش صبر کند.
• به کودکان خود احترام بگذارید، اینگونه می آموزند چگونه باید به دیگران احترام بگذارند.
• در مقابل تندخویی و حرف های ناپسند و بی‌‌‏ادبانه کودک واکنش نشان دهید.
• به افراد بزرگسال دیگر در زندگی خود نیز ارزشهای اخلاقی مهم خود را یادآوری کنید.
• با افرادی که به مسائل اخلاقی اهمیت می‌‌‏دهند نشست و برخاست نمایید.
• بچه‌‌‏ها صرفا با خواندن کتاب یاد نمی‌‌‏گیرند چگونه باید در عمل مهربانی کنند، آنها از طریق انجام کارهای خوب این مهم را می آموزند، پس او را تشویق کنید به دیگران مهربانی کند.
• کتابهایی که پیام های اخلاقی خوبی دارد را برای کودک بخوانید و پس از خواندن در مورد آن با کودک صحبت و گفتگو کنید.
• برای فرهنگ و ارزش‌‌‏های باستانی ارزش قائل شوید و این را به کودک خود نیز منتقل نمایید.
• برای کودک بازی و یا اسباب بازی ها و کتاب‌‌‏هایی تهیه کنید که دارای مضمون چند فرهنگی باشند و کودک بتواند پذیرای تفاوت‌‌‏ها باشد.
• موقعیت عملی کمک کردن به افراد جامعه را برای کودک با فراهم کردن فرصت‌‌‏ها و عضویت در انجمن ها فراهم کنید.

* دکتر معصومه خسروی دارای دکترای تخصصی در روانشناسی تربیتی، استادیار دانشگاه، با ۱۴ سال سابقه تدریس، تحقیق، تالیف و مشاوره در زمینه های تربیتی و آموزشی