از سری مقالات دکتر مجید مجدنیا
در شماره پیشین به موضوع فاصله ارتباطی انسانها در روابطه روزانه اشاره کردیم و گفتیم که آقای «ادوارد هال» ۴ نوع فاصله را برای روابط افراد طبقهبندی کرده است. نوع اول ، فاصله صمیمی و دوستانه بوده که در شماره گذشته به آن اشاره شد و اینک بقیه فاصلهها.
۲-فاصله شخصی
همان طوری که گفته شد حیوانات نیز در طبیعت دارای قلمرو هستند و پیوسته از قلمرو خود در برابر بیگانگان دفاع میکنند. آقای هال معتقد است که انسانها نیز برای خود قلمرویی را متصور هستند که به سختی به دیگران اجازه میدهند تا وارد حریم شخصی آنان شوند یا از آن عبور کنند. فاصله ارتباطی در این نوع از دیدگاه آقای هال از نیم متر تا ۱۲۰ سانتی متراست.
موضوعاتی که در این نوع رابطه بین طرفین ارتباط مطرح میشود کاملاً شخصی است. نوع رابطه، رابطه دوستانه است و اغلب با گفت وگو و بگو بخند همراه است. ما ایرانیها به لحاظ دارا بودن ارتباطات شفاهی و سنتی، بیشتر در رابطه روزانه خود، در این نوع رابطه قرار داریم، مخصوصاً در فرهنگهای سنتی و روستایی خودمان که زود صمیمی میشویم و نسبت به همدیگر اطمینان خاطر داریم و در فاصله زمانی اندک رابطههای صمیمانهای برقرار نموده و کاملاً به همدیگر اعتماد پیدا میکنیم، لذا فرهنگ سنتی ارتباطی ما اندکی محکمتر و صمیمانهتر از روابط غربیها بوده و فاصلههای ما از آنان کمتر است.
۳-فاصله اجتماعی
در این طبقه بندی، فاصله انسانها از ۱۲۰ سانتی متر تا ۳۶۰ سانتی متر پیش بینی شده است. در روابط فی ما بین در این فاصله، انسانها دارای صمیمیت نیستند و بنابراین نزدیک تر شدن کسی یا افرادی به فرد دیگر، همراه با حس اضطراب بوده و برای فرد نگرانی ایجاد میکند. درست همان طوری که در مورد قلمرو جزیی حیوانات صحبت شد، ممکن است زنها نیز مایل نباشند تا در روابط روزانه با افراد عمومی، به آنان اجازه دهند تا فاصلههای خودشان را کمتر از حد ذکر شده (۱۲۰ سانتی متر) و نزدیکتر سازند و به حریم شخصی افراد وارد شوند. میشود این گونه تصور کنیم که انسانها نیز همانند حیوانات دارای قلمرو هستند، لکن قلمرو انسانها، فضایی است که فرد خود را درون آن تصور میکند و این فضا قابلیت جابجایی و حرکت دارد.
بیشتر رابطه ما در محیط کاری خود در این طبقه از روابط قرار دارد و هریک از ما سعی داریم تا با حفظ حریم شخصی و خصوصی خود، کار مراجعان و مشتریانمان را در فاصله اجتماعی انجام دهیم. فاصلهای که مرتبط به کسب و کار، نشستهای بازرگانی، جلسات اداری وغیر از آن است.
۴-فاصلهعمومی
در فاصله عمومی، مردم به طور معمول بیشتراز ۵/۳ متر با همدیگر فاصله دارند، این فاصله کاملاً به فرهنگ و عوامل حاکم بر آن بستگی دارد. در فرهنگ غربی این فاصله از فرهنگ شرقی بیشتر است. گفت وگوها کاملاً رسمی، مؤدبانه و محترمانه است و ممکن است با صدایی بلند همراه باشد. سخنوران برای تأثیر گذاری بیشتر بر مخاطبان خود، از کلام و حرکت اندام خود بهره میگیرند. آنان از اشارات، لحن، بالا و پایین بردن صدای خود برای ارتباط با دیگرات در فاصله عمومی استفاده میکنند. مردم چسبیده به هم نیستند و هیچ کس به دیگری تنه نمیزند. آنها فاصله ها را رعایت میکنند. در صف اتوبوس و مترو و یا به هنگام انتظار در مقابل باجههای بانک و یا دستگاههای خود پرداز سعی بر آن دارند تا فاصلههای اجتماعی و عمومی را رعایت کنند.
در ایران اما گاهی در صفها، در مقابل فروشگاهها، پمپ بنزین، خودپردازها، اتوبوس ها، مترو و یا هر صف دیگر، گاهی فشردگی به حدی است که بیننده تصور میکند که نوع رابطه افراد از نوع رابطه اول (روابط صمیمانه) است.
دکتر مجید مجدنیا دارای مدرک دکترای تخصصی ارتباطات، کارشناس علوم اجتماعی دانشگاه علامه طبابایی، مدرس، مترجم و پژوهشگر علوم ارتباطات هستند. وی ۲۰ سال تجربه مدیریت در حوزه آموزش و پژوهش در سیستم بانکی و ۱۵ سال تجربه تدریس در دانشگاههای ایران را داراست.
در مقالات دیگر از دکتر مجید مجدنیا به بحث ارتباطات بیشتر خواهیم پرداخت.