رسانههای هند گزارش میدهند که حزب کمونیست چین از یک و نیم سال به این سو در تلاش است تا قراردادهایی را برای استخراج معادن بخصوص لیتیوم افغانستان با طالبان منعقد کند و برای دسترسی به معادن و تامین لیتیوم مورد نیاز حتی به روشهای غیرقانونی نیز متوسل خواهد شد.
رسانه هندی د پرینت، در تحلیل روز چهارشنبه نوشته است: «جاهطلبی چین (حزب کمونیست چین) برای تبدیل شدن به قطب جهانی وسایل نقلیه الکتریکی و سایر صنایع تجهیزاتی باعث شده است که دولت چین و شرکتهای خصوصی (وابسته به این رژیم) روی ذخایر لیتیوم افغانستان توجه کنند.»
افزایش فعالیت شبکههای قاچاق چین
سخن مشهوری در افغانستان وجود دارد که مردم افغانستان در فقر شدید به سر میبرند؛ اما روی ثروت عظیمی از معادن جهان زندگی میکنند که تاکنون کشورهای مختلف موفق به استخراج این معادن نشدهاند.
د پرینت در ادامه درباره نقش شبکههای قاچاق چینی نوشته است که شبکههای قاچاق چینی که در گذشته در استخراج غیرقانونی و قاچاق سنگهای قیمتی، پودر تالک و خشخاش برای تولید هروئین در افغانستان فعالیت میکردند، اخیرا فعالیتهای خود را گسترش دادهاند و به طور فعالانهای تلاش میکنند تا سنگهای لیتیوم را از افغانستان به پاکستان و از آنجا به چین و کشورهای دیگر انتقال دهند.
این رسانه همچنین با اشاره به ماجرای دستگیری دو مرد چینی به اتهام قاچاق هزار تن سنگ لیتیوم به خارج از افغانستان افزوده است: «اگرچه وزارت معادن افغانستان اعلام کرده است که “در حال حاضر، لیتیوم ممنوع است”، منابع موثق در افغانستان گفتند که مقادیر کمی لیتیوم همراه با زغال سنگ و آهن به خارج از افغانستان صادر میشود، اما آنچه برای طالبان نگران کننده بوده است، افزایش روند قاچاق سنگهای لیتیومی است که توسط چینیها انجام میشود.» در مورد هویت این دو فرد چینی، طالبان اطلاعات بیشتری در اختیار رسانهها قرار ندادهاند.
طالبان این خبر را روز بیست و دوم ژانویه به رسانهها اعلام کردند. یک روز پیش از انتشار این خبر، وزیر خارجه چین در گفتگویی تلفنی با وزیر خارجه طالبان از امارت اسلامی طالبان خواست تا امنیت پرسنل و نهادهای چینی را در افغانستان تامین کنند. بعد از انتشار خبر دستگیری این قاچاقچیان نیز سفارت رژیم چین اظهارنظری در اینباره نکرده است.
بر اساس برآوردهای معدنی، افغانستان ذخایر معدنی به ارزش حدود ۹ تریلیون دلار دارد که معادن مس، آهن، زغال سنگ، لیتیوم، کبالت، طلا، نقره، اورانیوم، بریلیم، مرمر، تالک، فیروزه، لاجورد، یاقوت، زمرد به همراه میادین نفتی و گازی از جمله اینهاست.
از این میان معادن سنگ لیتیوم در این کشور از نظر ذخایر با معادن بولیوی که بزرگترین ذخایر لیتیوم جهان را دارد، رقابت میکند و طبق ارزیابی ناسا، ذخایر لیتیوم به ارزش حدود یک تریلیون دلار میرسد.
وزارت دفاع آمریکا در سال ۲۰۱۰ گزارش داد که افغانستان از نظر معادن لیتیوم به مثابه «عربستان سعودی لیتیوم» است، به این معنا که ارزش معادن لیتیوم افغانستان با ارزش نفت عربستان صعودی برابری میکند.
تامین لیتیوم با روشهای غیرقانونی
در مقاله تحلیلی د پرینت که با عنوان «چین به ثروت معادن افغانستان چشم دوخته است، اما این به قیمت امنیتش تمام میشود» منتشر شده آمده است که کشورهای جهان امارت طالبان را به خاطر نگرانیهایی درباره نقض حقوق بشر در افغانستان و محروم کردن زنان از کار و تحصیل به رسمیت نمیشناسند، به همین خاطر طالبان از دسترسی به سیستم بانکی جهانی منع شدهاند و اکنون افغانستان بستری مناسب برای شبکههای قاچاق بینالمللی بویژه چینیها است که آماده بهره برداری حداکثری از این شرایط هستند.
همچنین این گزارش افزوده است: «(رژیم) چین برای اینکه زنجیره تامین وسایل نقلیه الکتریکی، کامپیوترها و تلفنهای خود را نگه دارد، به شدت در تلاش است تا (امتیاز استخراج) معادن را در افغانستان به دست آورد. علیرغم حمله به اتباع چینی توسط شورشیان منسوب به داعش در کابل، سفارت چین در کابل به کار خود ادامه میدهد. تمرکز پکن بر انعقاد معاملات معدنی با طالبان است. بنابراین تلاش برای تامین لیتیوم حتی با روشهای غیرقانونی (در افغانستان)، تازه شروع شده است. گروههای تجاری چینی برای بهدست آوردن فرصتهای تجاری به افغانستان سرازیر میشوند.»
براساس گزارش این رسانه، تا سال گذشته مقامات حزب کمونیست چین و برخی از صاحبان شرکتهای وابسته به این حزب، هر هفته سوار بر خودروهای شدیدا محافظت شده به وزارت معادن و پترولیم افغانستان رفت و آمد میکردند و هر کدام در تلاش بودند تا برای به دست آوردن امتیازات معدنی درخواستهایی به طالبان ارائه کنند.
شیانبین یائو، استاد مطالعات بینالمللی در دانشگاه De LaSalle مانیل، فیلیپین، معتقد است که چین حدود یک سوم ذخایر زمینی کمیاب جهان را در اختیار دارد که لیتیوم جزو آن است.
روابط صمیمانه رژیم چین با طالبان
محمد توسلی غرجستانی، اقتصاددان و مشاور اقتصادی در دولت پیشین افغانستان در اینباره به اپک تایمز میگوید که بعد از سقوط جمهوریت و حاکمیت دوباره طالبان برخی از کشورها از جمله چین و روسیه که رقیب سیاسی و منطقهای ایالات متحده هستند، وارد میدان شدهاند تا بتوانند روی معادن افغانستان سرمایهگذاری کنند و سهمی از معادن افغانستان بگیرند. در حالیکه پاکستان و ایران نیز به معادن افغانستان چشم دوختهاند.
وی ادامه میدهد: «یکی از مهمترین معادن افغانستان، لیتیوم است که در سه ولایت افغاستان شامل ولسوالی/ شهرستان ناهور ولایت غزنی، در ولسوالی اشترلی ولایت دایکندی و انار دره نیمروز شناسایی شده است، در بیست سال گذشته معادن به طور غیر قانونی در مناطقی که در خارج از کنترل حکومت پیشین افغانستان بود، استخراج میشد و گروه طالبان از این طریق درآمد داشتند.»
توسلی غرجستانی با اشاره به پیشینه روابط (حزب کمونیست چین) با حکومت افغانستان میگوید که چین با حکومت قبلی افغانستان نیز قراردادهایی برای استخراج مس عینک و نفت سرپل امضا کرده بود، اما به دلیل اختلافات بین دو طرف، این قراردادها عملی نشد.
به گفته وی، «از ابتدای به قدرت رسیدن طالبان، (رژیم) چین روابط صمیمانهای را با طالبان در پیش گرفته است، اما در بین کشورهای خارجی، کمترین کمک را به مردم افغانستان و حکومت طالبان کرده است، در حالیکه بیشترین کمکها به افغانستان از سوی کشورهای غربی بوده است. دلیلش این است که تا زمانی که منافع اقتصادی چین تامین نشود، به تعامل برد برد دست نخواهد زد.»
وی که در زمینه کارنامه اقتصادی حکومت اشرف غنی نیز، کتابی نوشته است، میگوید: «تا زمانی که ثبات سیاسی در افغانستان بهوجود نیاید، نه (رژیم) چین و نه هیچ دولتی موفق به استخراج معادن افغانستان نخواهد شد.»
تلاش ناموفق برای تسلط بر ذخایر کمیاب افغانستان
طبق گزارش سازمان زمینشناسی ایالات متحده، حزب کمونیست چین بر بازار جهانی ذخایر زمینی کمیاب تسلط دارد. تخمین زده میشود که چین مهمترین بخش از ذخایر زمینی کمیاب جهان را در اختیار دارد. این بزرگترین تولیدکننده و تامین کننده مواد معدنی زمینی کمیاب است که در صنایع مختلف با تکنولوژی بالا مانند الکترونیک، دفاع و انرژیهای تجدیدپذیر استفاده میشود. با این حال، حزب کمونیست چین با رقابت فزایندهای در بازار جهانی برای این مواد معدنی مواجه است و اکنون استخراج معادن افغانستان بویژه لیتیوم، اهمیت زیادی برای این حزب دارد.
ایندیا تودی در تحلیلی با اشاره به انعقاد قرارداد استخراج نفت حوزه آمودریا بین شرکت نفتی وابسته به رژیم چین با طالبان نوشته است که (رژیم) چین با این قرارداد جدید نفتی به ذخایر خاکی کمیاب افغانستان نزدیکتر شده است.
به نوشته این رسانه، تلاش رژیم چین برای تسلط بر ذخایر کمیاب زمینی افغانستان از جمله لیتیوم، ناموفق خواهد بود. نویسنده مقاله در ادامه آورده است: «کاوش در بیثباتترین سرزمینی که در آن گروههای تروریستی قابل توجهی وجود دارند، به آن سادگی که چین تصور میکند، نخواهد بود. بدون شک افغانستان دارای مواد معدنی غیرسوختی فراوانی است، اما القاعده و ستیزهجویان تحت رهبری داعش چالش برانگیزترین جبهه برای نیروهای چینی خواهند بود. همچنین، زیرساختهای ضعیف، نیروی کار غیرماهر و محیط خصمانه میتواند دردسر شدیدی برای چینیها ایجاد کند.»
رسانههای وابسته به حزب کمونیست چین در سال گذشته گزارش دادند که بیش از ۲۰ شرکت دولتی و خصوصی در مورد استخراج لیتیوم تحقیق کردهاند. بسیاری از شرکتها پس از انجام سفرهای میدانی مجبور شدند، به دلیل چالشهای غیرقابل حلی که بهدلیل زمینهای غیرقابل بخشش، امنیت ضعیف و سایر زیرساختها و مسائل لجستیکی مواجه شدند، از این کار صرفنظر کنند.
تاکتیک تله بدهی به بهانه بازسازی؟
در پایان این مقاله به یکی از مقالات منتشر شده در روزنامه وابسته به حزب کمونیست چین (گلوبال تایمز) اشاره شده که در آن گفته شده است که این حزب «بهترین موقعیت را در بازسازی افغانستان دارد.» نویسنده ایندیا تودی در ادامه درباره تجربه این حزب در آفریقا نوشته است که چین بهخاطر تاکتیکهای تله بدهیش در سراسر آفریقا، آمریکای جنوبی و آسیا شناخته شده است. پیش از این، با استراتژیهای سرمایهگذاری در تله بدهی به نام برنامههای توسعه از جمله زیرساختهای گران قیمت، صنعت، جادهها و غیره وارد آفریقا شد.
تاکتیک تله بدهی را برخی از کارشناسان نوعی از استعمار نیز می دانند که در آن حزب کمونیست چین به کشورهای فقیر وامهای پی هم میدهد و آنها را وادار میکند که پروژههای گران قیمت و کم منفعت بسازند به طوری که نتوانند از عهده تامین هزینههای پروژه برآیند. ویلیام بار، دادستان امریکایی در توضیح این نوع از استعمار گفته است که حزب کمونیست چین «کشورهای فقیر را بدهکار میکند، از مذاکره مجدد درباره شرایط امتناع میورزد و سپس کنترل زیرساختها (در آن کشورها) را به دست میگیرد.
هر چند در طول دو دهه گذشته، بسیاری از کشورهای علاقمند برای سرمایهگذاری در استخراج معادن افغانستان به دلیل نداشتن ضمانتهای امنیتی و مشکلات انرژی در افغانستان موفق به استخراج معادن نشدند؛ اما این نگرانی وجود دارد که اگر حزب کمونیست چین بتواند فرصت کافی برای ورود به عرصه معادن افغانستان را بیابد، تحت عنوان «بازسازی افغانستان» از تجربه استثمار کشورهای آفریقایی با تاکتیک تله بدهی در افغانستان نیز استفاده کند.
