گزارش ویژه: معنای نهفته در اظهارات ترامپ دربارۀ گرینلند؛ سال‌ها نگرانی دربارۀ نفوذ روزافزون چین و روسیه

هر دو دولت ترامپ و بایدن ظرف هشت سال گذشته دربارۀ جدی‌تر شدن خطرهای مربوط به قطب شمال هشدار داده‌اند.

دونالد ترامپ رئیس‌جمهور منتخب به تازگی نظراتی را دربارۀ احتمال روی آوردن به اقدامات نظامی یا اقتصادی برای کنترل گرینلند ابراز کرده است. این نظرات آتش نگرانی‌های متعددی را در سراسر جهان برافروخته است. اگرچه اظهارات ترامپ به نظر برخی افراطی و مبالغه‌آمیز است، اتفاق‌نظری دیرینه در جامعۀ امنیت ملی ایالات متحده حکم‌فرماست که افزایش نفوذ روسیه و چین را در قطب شمال نگران‌کننده می‌داند و معتقد است این نفوذ فزاینده توجهی فوری را طلب می‌کند.

ترامپ بیانات مشابهی نیز دربارۀ کانال پاناما داشته و از نفوذ روزافزون شرکت‌های تحت‌تملک دولت چین در عملیات‌های مرتبط با کانال ابراز ناراحتی کرده است.

ترامپ در هفتم ژانویه در پاسخ به این سؤال که آیا احتمال به‌کارگیری فشار اقتصادی یا نظامی را برای کنترل گرینلند و کانال پاناما رد می‌کند یا خیر، پاسخ داد: «قول نمی‌دهم که این گزینه‌ها را کنار بگذارم.»

اظهارات ترامپ در کنفرانسی خبری که در اقامتگاه مارالاگو برگزار شد، موجب حیرت بسیاری از گزارشگران شد و در نتیجه درخواست‌های متعدد برای شفاف‌سازی و توضیح بیشتر به سمت ترامپ روانه شد.

ترامپ تأکید کرد که ایالات متحده بنا به دلایل امنیت ملی و اقتصادی به هر دو منطقه نیاز دارد. مایکل والش کارشناس سیاست خارجی ایالات متحده در گفتگو با اپک تایمز به این نکته اشاره کرد که یکی از مزایای رویکرد ترامپ، صرف‌نظر از عامدانه بودن یا نبودنش، دامن زدن به گفتمانی عمومی دربارۀ موضوعاتی است که معمولاً پشت‌پرده به آن‌ها پرداخته می‌شود.

والش گفت: «رویکرد ترامپ آتش بحث و مناظره را روشن می‌کند. هم‌اکنون شاهد شعله‌ور شدن این آتش هستید. مردم حتی در مترو نیز دربارۀ گرینلند و پاناما حرف می‌زنند.»

برای بسیاری از مردم و کارشناسان مشخص نیست که آیا ترامپ قصد دارد از نیروی نظامی استفاده کند یا آن که اظهارات اخیرش صرفاً تاکتیک مذاکره‌ای برای تغییر دادن وضع موجود در هر دو منطقه است.

والش در ادامه افزود: «چه کسی می‌داند؟ ممکن است فقط شگردی برای مذاکره باشد.»

در عین حال والش متذکر می‌شود که مردم برای تفسیر بیانات ترامپ ابتدا باید زمینۀ موجود را به درستی بشناسند.

والش با اشاره به خطرهای فزایندۀ مرتبط با بزرگ‌ترین جزیرۀ جهان، گرینلند توضیح داد: «یکی از مسائل روایتی که در حال رخ دادن است، این است که مردم درکی از زمینه ندارند. حتی سیاسی‌ترین رهبران نیز زمینه را نمی‌شناسند.»

والش که در کارزار انتخاباتی ۲۰۲۰ جو بایدن مشاور امنیتی حوزۀ آسیا ـ اقیانوسیه بود، تأکید کرد که ایالات متحده دربارۀ استقلال دو قلمروی خودمختار دانمارک، یعنی گرینلند و جزایر فارو نگران است.

اگرچه ترامپ فقط به گرینلند اشاره کرده، ایالات متحده به گفتۀ والش دغدغۀ هر دو قلمرو را داشته است.

وزارت امور خارجه آمریکا گام‌هایی را در نخستین دورۀ ریاست جمهوری ترامپ برای تحکیم روابط با دو جزیره و بی‌اثر کردن فعالیت‌های چینی‌ها و روس‌ها در قطب شمال برداشت. این نگرانی‌ها در دورۀ ریاست جمهوری بایدن نیز به قوت خود باقی بود. بایدن راهبرد قطب شمال را در سال ۲۰۲۲ عرضه کرد. این راهبرد در راستای مقابله با رقابت روزافزون، به‌ویژه بر سر «جادۀ ابریشم قطبی» چین بود. والش خاطرنشان کرد که هر دو دولت دیدگاه‌های مشابهی دربارۀ خطرهای این منطقه داشتند.

والش در این باره گفت: «بین دو دولت از نظر ارزیابی خطرات این منطقه تفاوت چشمگیری وجود ندارد.»

اگرچه دانمارک یکی از متحدان نزدیک ناتو است، ایالات متحده بیم آن دارد که مستقل شدن این جزایر به کم‌رنگ شدن نفوذ دانمارک در آن‌ها بینجامد.

خطرهای نگران‌کننده ظرف هشت سال گذشته پررنگ‌تر شده‌اند؛ جدی‌تر شدن خطرها تا حدی معلول پویایی سیاسی داخلی دانمارک در ارتباط با جزایر فارو و گرینلند است.

والش توضیح داد: «ایالات متحده و دانمارک شراکتی دیرینه و موفق داشته‌اند. به نظرم آن‌چه باعث نگرانی می‌شود، این است که اگر جزایر فارو یا گرینلند مستقل شوند، ممکن است آمریکا دیگر متحدی در این جزایر نداشته باشد.»

وزیر امور خارجۀ دانمارک، لارس لوکه راسموسن در هشتم ژانویه متذکر شد که ممکن است گرینلند مستقل شود، اما بعید است به یکی از ایالت‌های ایالات متحده تبدیل شود.

راسموسن در این باره گفت: «به خوبی از بلندپروازی‌های گرینلند آگاه هستیم و آن‌ها را به رسمیت می‌شناسیم. گرینلند در صورت تحقق یافتن این بلندپروازی‌ها مستقل خواهد شد. بعید است تبدیل شدن به یکی از ایالات‌های فدرال ایالات متحده جایی در جاه‌طلبی‌های گرینلند داشته باشد.»

دولت گرینلند در هشتم ژانویه به اظهارات ترامپ این‌گونه پاسخ داد: «گرینلند به گرینلندی‌ها تعلق دارد» و مردمش آینده‌اش را تعیین خواهند کرد.

با این حال گرینلند ابراز علاقه کرده است که روابط خود را با ایالات متحده، به‌ویژه در زمینۀ همکاری‌های اقتصادی، استخراج معادن و توسعۀ منابع معدنی تحکیم کند. همچنین گرینلند بر تعهد خود برای همکاری با ایالات متحده و اعضای ناتو به منظور تأمین امنیت و پایداری در قطب شمال تأکید کرده و بر تغییر پویایی سیاسی در این منطقه صحه گذاشته است.

در بیانیۀ گرینلند آمده است: «هیأت دولت مشتاقانه درصدد برقراری روابط دوستانه با رئیس‌جمهور دونالد ترامپ و دولتش است.»

رقابت در قطب شمال

چین در سال‌های گذشته بلندپروازانه در حال توسعۀ قابلیت‌های تجاری و نظامی‌ خود در قطب شمال بوده است. همچنین عملیات‌های مشترک کشتی‌های جنگی روسیه و چین در این منطقه افزایش یافته است.

گوردن چنگ، مفسر سیاسی و کارشناس مسائل چین در گفتگو با اپک تایمز بیان کرد: «گرینلند به دلیل اهمیت یافتن قطب شمال مهم شده است. به همین دلیل چین و روسیه در صدد هستند، قطب شمال را تحت کنترل خود دربیاورند.»

این منطقه در دوران جنگ سرد به دلیل وجود مسیرهای دریایی مهم در آتلانتیک اهمیتی حیاتی داشت، اما اهمیتش پس از جنگ سرد به دست فراموشی سپرده شد.

مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی (CSIS) گزارشی را در ماه ژوئیه منتشر کرد. بر اساس این گزارش، روندهای گرمایشی موجب شکل‌گیری فعالیت‌های بیشتری در قطب شمال شده‌اند که می‌تواند محرک ایجاد رقابت و تنش در این منطقه باشد.

تنظیم‌کنندگان گزارش فوق با اشاره به برآوردهای سال ۲۰۰۸ سازمان زمین‌شناسی ایالات متحده، بر وجود منابع گسترده و غنی در این منطقه تأکید می‌کنند؛ منابعی که شامل قریب به ۹۰ میلیارد بشکۀ نفت و ۴۷ تریلیون مترمکعب گاز طبیعی می‌شود. این مقدار معادل ۲۲ درصد از منابع گاز طبیعی و نفت غیرمتعارف کشف‌نشدۀ جهان است.

همچنین مواد معدنی فراوانی مانند نقره، مس، طلا، نیکل، سنگ آهن و عناصر نادر خاکی به ارزش تریلیون‌ها دلار در خاک قطب شمال نهفته‌اند.

افزون بر این گرینلند یک پایگاه نظامی بزرگ متعلق به ایالات متحده را در خود جای داده است که به سامانه‌های هشدار موشکی و نظارت فضایی مجهز است.

چنگ مخالف اظهارات ترامپ دربارۀ استفاده از نیروی نظامی برای تصاحب گرینلند است و معتقد است اقدام نظامی هیچ توجیهی ندارد.

چنگ معتقد است در حالی‌که جهان در آتش جنگ‌های مختلف می‌سوزد و روسیه و چین پیش‌تر به استفاده از نیروی نظامی متوسل شده‌اند، اظهارات ترامپ می‌تواند وضعیت تهاجمی حاکم بر جهان را شدیدتر کند.

مایک والتز نمایندۀ فلوریدا که سابقۀ فعالیت به عنوان مشاور امنیت ملی ترامپ را نیز در کارنامۀ خود دارد، از اظهارات ترامپ دربارۀ گرینلند دفاع کرد.

والتز در گفتگوی هشتم ژانویه با فاکس نیوز گفت: «بحث بر سر منابع طبیعی و مواد معدنی ارزشمند است. اکنون چینی‌ها در حال تولید یخ‌شکن‌ها و استفاده از آن‌ها هستند. بنابراین نفت و گاز در قطب شمال به وفور وجود دارد. امنیت ملی‌مان در خطر است.»

همچنین والتز معتقد است که روسیه با داشتن بیش از ۶۰ یخ‌شکن «در صدد است پادشاه قطب شمال شود». این در حالی است که آمریکا فقط دو یخ‌شکن دارد که یکی از آن‌ها تابستان گذشته به دلیل آتش‌سوزی ناشی از مشکلات برقی مجبور شود به بندرگاه مبدأ بازگردد.

جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی در هشتم ژانویه در تماسی تلفنی که با گزارشگران داشت، از اظهارنظر مستقیم دربارۀ بیانات ترامپ خودداری کرد و در عوض به پاسخ‌های رهبران خارجی اشاره کرد.

کربی با گفتن این جمله که «مداخله در این بحث و حکم دادن در خور ما نیست»، تصمیم گرفت به‌جای انتقاد از نظرات ترامپ دربارۀ متحدان آمریکا، به پاسخی سنجیده‌تر بسنده کند.

زیرساخت‌های با کارکرد دوگانۀ چین

دونالد ترامپ هنگام بازدید از کپیتول هیل در تاریخ هشتم ژانویه بار دیگر با سیل پرسش‌های گزارشگران دربارۀ استفادۀ بالقوه از نیروی نظامی در گرینلند مواجه شد.

ترامپ جونیور هفتم ژانویه سفری یک‌روزه به گرینلند داشت؛ هدف از این سفر ضبط محتوایی ویدئویی برای تولید پادکست گزارش شده است.

همچنین ترامپ دوباره از تعرفه‌های بالایی انتقاد کرد که پاناما به ایالات متحده و نیروی دریایی‌اش تحمیل می‌کند و به این نکته اشاره کرد که نباید فراموش کرد ایالات متحده سازندۀ اصلی کانال پاناما بوده است. افزون بر این ترامپ به صراحت اعلام کرد که اجازه نمی‌دهد چین بر این آبراه مهم و راهبردی مسلط شود.

شرکت‌های چینی مانند لندبریج گروپ و هلدینگ‌های سی کی هاچینسون مستقر در هنگ کنگ هم‌اکنون پایانه‌های هر دو سر کانال را اداره می‌کنند.

نظرات ترامپ دربارۀ کانال پاناما بازتابی از نگرانی‌های فزایندۀ سیاستمداران آمریکایی دربارۀ نفوذ در‌حال‌افزایش چین در آمریکای لاتین است. وزارت امور خارجه آمریکا در سال ۲۰۲۲ هشدار داد که پکن از به تملک درآوردن فناوری‌ها، تأسیسات و زیرساخت‌های آمریکای لاتین اهدافی دوگانه دارد.

ژنرال لورا ریچاردسون سرپرست وقت فرماندهی جنوبی ایالات متحده در ژوئیه ۲۰۲۲ نگرانی‌هایی را دربارۀ اداره شدن بندرهای دو سر کانال پاناما توسط شرکت‌های چینی ابراز کرد. ژنرال ریچاردسون به این نکته اشاره کرد که این تأسیسات ممکن است به سرعت به قابلیت‌های نظامی تغییر ماهیت دهند.

ژنرال نظرش را در انجمن امنیتی آسپن در کلرادو بیان کرد: «هرچند فکر می‌کنم ما باید نگران باشیم، اما به نظرم این موضوع یک مسئلۀ جهانی است. با وضعیت جدیدی روبه‌رو نیستیم، چین قبلاً در آفریقا، اسیا و اروپا نیز نقشه‌های مشابهی را به کار برده است.»

ترامپ در پست‌های جدیدش در رسانه‌های اجتماعی بیان کرده است که از گسترش یافتن نفوذ چین در کانال پاناما ناراحت است، آن هم در حالی که ایالات متحده این کانال را بیش از ۱۱۰ سال پیش با صرف هزینه‌های انسانی و مالی کمرشکن ساخته است.

ترامپ در بیست و پنجم دسامبر با اشاره به نفوذ چشمگیر رژیم چین بر این آبراه نوشت: «کریسمس بر همه مبارک، از جمله سربازان بی‌نظیر چینی که در کمال محبت، اما به صورت غیرقانونی در حال ادارۀ کانال پاناما هستند … چینی‌ها همیشه حواسشان هست که آمریکا میلیاردها دلار را صرف تعمیرات کند، اما یک کلمه حق حرف زدن دربارۀ این آبراه را نداشته باشد.»

ترامپ در پست طولانی‌تری که در بیست و یکم دسامبر منتشر کرده بود، گفته بود پاناما باید این آبراه ۸۳ کیلومتری را مدیریت کند، نه چین.

چنگ در دفاع از ترامپ گفت: «بسیار خوشحالم که رئیس‌جمهور ترامپ این موضوع را مطرح کرد، چون چینی‌ها با بهره‌گیری از ابزارهای مختلف این توانایی را دارند که کانال را در زمان جنگ مسدود کنند.»

کانال پاناما در سال ۱۹۱۴ پس از یک دهه ساخت و ساز به رهبری ایالات متحده افتتاح شد. این کانال تحت معاهده‌ای که رئیس جمهور جیمی کارتر در سال ۱۹۷۷ امضا کرد، به تدریج به پانامایی‌ها بازگردانده شد.

پاناما کنترل کامل کانال را در سال ۱۹۹۹ به عهده گرفت. از آن پس این آبراه به یکی از پرترددترین مسیرهای کشتی‌رانی جهان تبدیل شده است که دو اقیانوس اطلس و آرام را به هم متصل می‌کند. پاناما در سی و یکم دسامبر بیست و پنجمین سالگرد واگذاری کانال را جشن گرفت.

پاناما و ایالات متحده تحت معاهدۀ دیگری به نام پیمان بی‌طرفی ۱۹۷۷ توافق کردند که این آبراه همواره بی‌طرف بماند، تمام کشورها دسترسی منصفانه‌ای به آن داشته باشند و عوارض عادلانه‌ای را برای عبور از آن پرداخت کنند. بنابراین چنانچه چینی‌ها این پیمان‌نامه را زیر سؤال ببرند، ایالات متحده باید با نیروهای نظامی خود وارد میدان عمل شود.

اظهارات ترامپ در کنفرانس خبری هفتم ژانویه به این شرح بود: «توجه داشته باشید که کانال پاناما برای کشورمان حیاتی است، اما اکنون چین آن را اداره می‌کند. کانال پاناما را به پاناما دادیم. آن را به چین ندادیم، اما سال‌هاست که چینی‌ها از این کانال سوءاستفاده کرده‌اند. آنان از این هدیه به درستی استفاده نکرده‌اند.»

انتقادات دموکرات‌ها

همچنین ترامپ در کنفرانس خبری با ابراز ناامیدی از عملکرد مکزیک دربارۀ مهاجران پیشنهاد داد نام خلیج مکزیک به خلیج آمریکا تغییر داده شود.

با این حال بسیاری از دموکرات‌ها این اظهارات را آماج انتقاد قرار دادند و آن‌ها را انحراف از موضوع اصلی قلمداد کردند و کنار گذاشتند.

حکیم جفریس رهبر اقلیت مجلس و منتخب نیویورک در کنفرانس خبری هشتم ژانویه اعلام کرد: «نمایندگان دموکرات معتقد هستند که برای حمله به گرینلند، تغییر نام خلیج مکزیک یا تصرف قهری کانال پاناما به واشنگتن فرستاده نمی‌شویم.» اولویت دموکرات‌ها به گفتۀ جفریس پرداختن به هزینه‌های در حال افزایشی است که خانواده‌های آمریکایی را دچار مشکل کرده است. سناتور الیزابت وارن، منتخب ماساچوست نیز در گفتگویی که همان روز با سی‌ان‌ان داشت، اظهارات ترامپ را دربارۀ کانال پاناما و گرینلند به باد انتقاد گرفت و در دفاع از رویکرد خود دلیل آورد که ایالات متحده همواره به حق حاکمیت ملت‌های دیگر احترام گذاشته است. همچنین وارن اظهارات ترامپ را دستاویزی برای منحرف کردن توجه دیگران از نامزدهای جنجالی‌اش مانند پیت هگست، تولسی گبارد و رابرت اف. کندی جونیور تلقی کرد.

سناتور کریس مورفی، نمایندۀ دموکرات منتخب کنتیکت نیز هم‌داستان با وارن، اظهارات ترامپ را تلاشی برای انحراف حواس از کاهش مالیات‌ها توصیف کرد.

مورفی هفتم ژانویه در حساب کاربری‌اش در ایکس نوشت: «به نظرم همه چیز مانند روز روشن است. ترامپ دربارۀ حمله به گرینلند و پاناما داد سخن سر می‌دهد تا مانع توجه شما و رسانه‌ها به سرقتی شود که به زودی قرار است مقابل چشمانتان رخ دهد. این سرقت کاهش چشمگیر مالیات‌ها برای دوستان میلیاردر و شرکت‌اش است. کمتر مالیات گرفتن از ثروتمندان موجب کاهش هنگفت بودجۀ مدیکر و مدیکید خواهد شد.»

مداخله‌های نظامی پیشین

چنانچه ترامپ تصمیم بگیرد برای حفظ پیمان بی‌طرفی از نیروی نظامی استفاده کند، این تصمیم نخستین مورد مداخلۀ آمریکا در پاناما نخواهد بود.

سپهبد بازنشسته کیت کلاگ که اکنون برای سمت نمایندۀ ویژۀ ترامپ در مسائل اوکراین و روسیه برگزیده شده است، می‌گوید هنگام حمله به پاناما در سال ۱۹۸۹ در دورۀ ریاست جمهوری جرج بوش، فرماندۀ تیپ حمله بود. هدف از این عملیات برکناری مانوئل نوریگا، رهبر پانامایی از قدرت بود.

کلاگ در هشتم ژانویه به فاکس نیوز گفت: «کانال پاناما را در اواخر دهۀ ۸۰ طی عملیاتی به نام هدف مشروع پس گرفتیم و سه هفته بعد کانال را دوباره به آن‌ها برگرداندیم.»

کلاگ معتقد است: «به نظرم ترامپ به نکتۀ خوبی اشاره کرده است که چینی‌ها در حال ادارۀ کانال هستند.» بیش از ۷۰ درصد کالاهایی که از کانال می‌گذرند، آمریکایی هستند، بنابراین «منفعت ملی و حیاتی ما در این است که کانال حاکمیت خود را حفظ کند و به دست چینی‌ها نیفتد.»