در مجموعه مقالات ارتباطات دکتر مجید مجدنیا، مدرس و پژوهشگر حوزه ارتباطات که در اِپُکتایمز فارسی منتشر میشوند، به نقش ارتباطات و جایگاه آن در زندگی کنونی میپردازیم.
در مقالات پیشین به اختصار به تعاریف ارتباطات، اهمیت آن و چگونگی شکلگیری فرایند ارتباط و مؤثر بودن آن اشاره کردیم؛ در این شماره چند نکته درباره ارتباطات را برمیشماریم:
ارتباطات با رمز سروکار دارد: هر ارتباطی با رمز و رمزنگاری پوسته است. منظور ما از رمز، هر نوع ترتیب و توالی منظم و یکپارچهای است که دربرگیرنده نمادها، کلمات و حروف است که بهگونهای اختیاری برای انتقال مفاهیم و یا برقراری ارتباط به کار گرفته میشوند. ممکن است این رمزها، کلامی یا غیرکلامی باشند. در رمزهای کلامی، از زبان و گویش در بیان مطلب استفاده میکنیم، لکن در ارتباطات غیر کلامی، از رمزهایی همانند حرکات بدن (سر و دستها و حالات چهره، تن صدا وحتی صداهای پیرامونی مانند صدای امواج دریا یا موسیقی) یا سایر رمزهایی همانند زمان، فضا، نوع آرایش، لباس و… برای بیان و یا درک مطلب استفاده میشود.
مثلاً کسی که با شانههای افتاده و خمیده به جلو راه میرود، حاکی از خستگی و بیرمقی اوست و یا استفاده از بج سینه (آرم فنری ) در یقه لباس، نوعی از رمزگان ارتباط غیر کلامی است. پوشیدن لباسهای محلی و یا پیراهن بلند روی شلوار و بستن دگمه یقه آن، ممکن است نوعی پیام غیر کلامی باشد.
ارتباط یک فراگرد یا جریان مداوم است: ارتباطات پویاست و مبتنی بر تغییرات است. تمام اجزای ارتباطی در تغییرند و هیچ جزئی در آن ثابت و غیر قابل دگرگونی نیست. منظور از فراگردی بودن ارتباطات این است که ارتباطات غیر قابل برگشت است و شرایط آن تکرارپذیر نیست؛ یعنی چنانچه پیامی میفرستیم، نمیتوانیم آن را بیاثر سازیم، زمانی که عصبانی میشویم و یا با نگاهی معنیدار کسی را برانداز میکنیم، دیگر نمیتوانیم آثار آن را از بین ببریم. عذرخواهی کردن و پوزش طلبیدن توانایی پاک کردن اثرات آن را ندارد.
ارتباطات پدیده تکاملی است که از افراد و نظام اجتماعی نشأت گرفته و بر آنها تأثیر میگذارد؛ بنابراین از طریق فرایند ارتباط، انسانها و نظام اجتماعی تکامل مییابند، تغییر میپذیرند و خود را با شرایط تطبیق میدهند و رشد مییابند و با کهنگی از بین میروند و خاموش میشوند.
فراگرد ارتباط نظامگراست: ارتباطات مانند یک سیستم، دارای اجزا و عوامل به هم پیوسته و در حال تعامل با یکدیگر است که به صورت یک کل، برای هدف و منظور خاص فعالیت میکنند.
اجزای این سیستم عبارتند از: منبع یا فرستنده – پیام – مجری یا وسیله انتقال پیام- گیرنده یا مخاطب، نظام اجتماعی که ارتباط در آن صورت میگیرد- اختلال یا پارازیت- بازخور یا پسفرست.
ارتباطات پدیده تکاملی است که از افراد و نظام اجتماعی نشأت گرفته و بر آنها تأثیر میگذارد.
فراگرد ارتباطی میانکنشی و پویاست: ارتباط فرآیندی پویاست؛ یعنی همیشه در حال تغییر است چراکه دیدگاهها، توقعات، عواطف فردی، احساسات و… به طور مدام در تغییرند. فراگرد ارتباطی بر پویایی رابطه میان انسانها استوار است. میانکنش زمانی اتفاق میافتد که یک جریان و رابطه دادوستدی در بین اجزای ارتباط برقرار شود.
در تمامی لحظههایی که ارتباط و تبادل میانکنش در روابط افراد وجود دارد، هر دو طرف ارتباط در حال دگرگونی قرار دارند، هر چند که یکی از طرفین چنین تغییری را بروز ندهد و یا سعی در پنهان کردن احساس و رفتار خود داشته باشد؛ این دگرگونی گاه در باورها، نگرشها و گاه در احساسها و زمانی در رفتارها متجلی میشود.
ارتباط میتواند ارادی یا غیر ارادی باشد: در یک فراگرد ارتباطی، از نظر توجه یا عدم توجه فرستنده یا گیرنده پیام، چهار حالت ممکن است به وجود آید:
۱- فرستنده پیام را به گونهای ارادی میفرستد و گیرنده نیز آن را به گونهای ارادی دریافت میکند. (همانند ارتباط روزانه کاربران با مشتریان)
۲- فرستنده پیام ممکن است پیام را به گونهای غیر ارادی بفرستد، لکن گیرنده آن را به صورت ارادی دریافت کند. (همانند صحبتهای روزمره کارکنان در پشت باجهها و استراق سمع مشتریان در مقابل باجههای یک بانک)
۳- فرستنده پیام را به گونهای ارادی میفرستد، لکن گیرنده به گونهای غیر ارادی از خود واکنش نشان میدهد. (مانند حواسپرتی برخی از فراگیران در کلاسهای آموزشی)
۴- هر دو طرف ارتباط ممکن است نسبت به فراگرد ارتباطی و پیام ارسالی ناآگاه باشند (مانند بیتوجهی ما نسبت به لباسی که پوشیدهایم و قضاوت نادرست دیگران به خاطر پوشیدن آن لباس).
فراگرد ارتباطی بر پویایی رابطه میان انسانها استوار است. میانکنش در ارتباطات عموماً به تبادل پیامها اطلاق میشود که میان دو نفر در جریان است که این خود ممکن است به تغییر منتج شود.
ارتباطات مبتنی بر وظیفه است: ارتباطات انسانی اهدافی را دنبال میکند که باید بدان سمت سوق پیدا کند. برخی از وظایف ارتباطات عبارتند از:
۱- وظیفه پیوستگی: به وسیله ارتباطات است که ما به دیگران میپیوندیم و خود را با دگرگونیها سازگار میکنیم. ارتباطات میتواند موجب افزایش پیوستگیهای ما یا کاهش آن شود.
۲- وظیفه اطلاعاتی: ارتباطات، موجب افزایش اطلاعات نیز میشود؛ با دیگران ارتباط برقرار میکنیم تا تغییری در اطلاعات آنها به وجود آوریم و یا خود را با آنها سازگار نموده، آنها را به سوی انطباق با خود بکشانیم.
۳- وظیفه تأثیرگذاری: به کمک ارتباطات میخواهیم نگرشها، باورها، ارزشها یا رفتارهای دیگران را تغیییر دهیم، سعی کنیم در آنان نفوذ کنیم تا تغییرات دلخواه خود را در آنان ایجاد کنیم.
۴- وظیفه تصدیق: به کمک ارتباطات میخواهیم درست تصمیم بگیریم و تصمیمهای گذشته خود را تصدیق یا رد کنیم.
در مقالات دیگر از دکتر مجید مجدنیا به موضوع ارتباطات بیشتر خواهیم پرداخت.
وب سایت ایشان: www.majdnia.ir
اپکتایمز در ۳۵ کشور و به ۲۱ زبان منتشر میشود.
