نوروز برای هزاران سال سینه به سینه و نسل به نسل از ساکنان جغرافیای آسیای میانه گرفته تا خاورمیانه و جنوب شرق آسیا گرامی داشته شده است. این روز نمادی از ستایش حیات و غلبه خوبی‌ها بر شر بوده است. این روز در تقویم سازمان ملل متحد به عنوان روز بین‌المللی نوروز و فرهنگ صلح ثبت شده است که سی‌صد میلیون نفر در دنیا این روز را جشن می‌گیرند.
جشن نوروز هر ساله در کشورهای تاجیکستان، ازبکستان، آذربایجان، ایران، ترکستان چین، هندوستان، افغانستان، پاکستان، قرقیزستان، قزاقستان، سوریه، تاتارستان، بنگلادش، تبت و نپال برگزار می‌شود، اما افغانستان تنها کشوری است که برای دومین سال متوالی در این جغرافیای تمدنی، حق برگزاری مراسم گرامی‌داشت نوروز را ندارد. جغرافیای نوروز در طول تاریخ چند هزار ساله این جشن، شاهد حکومت‌های نوروز دوست و نوروزستیز بوده است. ایران و افغانستان دو کشوری هستند که سال نو رسمی را با اولین روز بهار یعنی نوروز آغاز می‌کنند.
نوروزستیزان و نوروز پروری
طالبان می‌گویند که نوروز جشنی غیراسلامی است و از مردم خواسته‌اند که مراسم نوروزی برگزار نکنند و تمام جشن‌های رسمی نوروز در افغانستان را ممنوع کرده‌اند، در تقویم شمسی افغانستان اولین روز بهار به عنوان نوروز تعطیلی رسمی بود، اما سال گذشته این مناسبت باستانی و تعطیلی یک روزه را از تقویم رسمی این کشور حذف کردند.
مردم افغانستان می‌گویند که این روز را در خانه‌هایشان جشن می‌گیرند. طالبان در اولین روز عید، خیابان‌های منتهی به روضه سخی را بستند تا مانع برگزاری مراسم جهنده بالا شوند که هر ساله در روز اول عید انجام می‌شود. پیش از این مردم در روضه سخی تجمع می‌کردند تا شاهد بالا کردن جهنده باشند و عید نوروز خود را آغاز کنند و بعد مردان در خیابان‌های شهر مزار به رقص و پایکوبی می‌پرداختند و میله گل سرخ را در روزهای بعد برگزار می‌کردند.
امسال وزارت امر به معروف و نهی از منکر طالبان با تبلیغات تلاش کرده است تا به مردم بگوید که عید نوروز یک عید غیراسلامی و حرام است تا مانع مردم از برگزاری این عید باستانی شوند، اما گزارشهایی از همایش‌های مردمی جهنده بالا در شهر کابل، بامیان و هرات در روز اول عید منتشر شده است.
نوروزستیزی در افغانستان معاصر به دهه‌ها پیش برمی‌گردد، زمانی‌که حکومت‌ها در افغانستان تلاش کردند تا عید قربان را به عنوان عید مذهبی مهمتر از نوروز جلوه دهند و سه روز در سال را برای عید قربان تعطیل رسمی اعلام کردند و مردم افغانستان آن را با کشتن گاو و گوسفند و تقسیم آن به عنوان نذر بین همسایگان و دوستان برگزار می‌کنند.
تاجیکستان و ازبکستان دو کشور همسایه افغانستان، قزاقستان و قرقیزستان نیز نوروزستیزی را در تاریخشان به یاد دارند، آن هم در سال‌هایی که بخشی از قلمرو جماهیر شوروی سابق محسوب می‌شدند و حزب کمونیست حاکم شوروی به حکومت‌های زیر مجموعه خود در آسیای مرکزی دستور داده بود که مراسم‌های نوروز باستانی را ممنوع کنند، اما بعد از فروپاشی جماهیر شوروی سابق، کشورهای تازه استقلال یافته فرصتی یافتند تا آیین نوروزی به میراث گرفته شده از نیاکانشان را احیا کنند و دولت‌های متبوع‌شان رها از فشارهای کمونیسم توانستند این روز را در تقویم‌های رسمی‌شان ثبت کنند.
در ایران نیز گروهی از روحانیان در تلاش بودند تا نوروز را از تقویم رسمی ایران حذف کنند، از جمله ابوالقاسم خزعلی گفته بود که «امیدوارم عید غدیر جای عید نوروز را بگیرد.» علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی نیز در طول سال‌هایی که رهبری را برعهده داشته است، از اسلامی کردن نوروز به جای وجه باستانی آن سخن گفته بود. ایران وایر در نقل قولی از وی نوشته است که خامنه‌ای در سخنرانی به مناسبت نوروز در سال سال ۷۷ گفت: «نوروز باستانی نوروزش خوب است، اما باستانیش بد است؛ زیرا نوروز جشنی در خدمت حکومت‌های استبدادی قبل از اسلام بود.»
او در آن سخنرانی به صراحت گفت همان‌طور که اسلام در مواجهه با برخی سنت‌ها کالبد آن را نگاه داشت، اما محتوا و روح آن سنت را عوض کرد، درباره نوروز نیز چنین کاری لازم است.
دولت آذربایجان پیشنهاد ثبت جهانی نوروز را در سال ۱۳۸۸ شمسی به مجمع عمومی سازمان ملل داده بود و بعد از آن عید نوروز به عنوان میراث جهانی با قدمت سه هزار ساله شناخته شد. پیش از این نیز دولت ازبکستان درخواست ثبت عید نوروز به عنوان میراث معنوی به سازمان ملل داده بود و بعد از این تاریخ، کشورهای حوزه جغرافیایی نوروز هر ساله یکی از شهرهای تاریخی را برای جشن جهانی نوروز انتخاب می‌کردند و نمایندگان خود را برای شرکت در این جشن‌ها می‌فرستادند.
جشن جمشیدی
قدیمی‌ترین روایت بر جا مانده از عید نوروز مربوط به پادشاه اسطوره‌ای جمشید است. براساس روایت‌ها، او در چنین روزی بر اهریمنان غلبه کرد و بر تخت پادشاهی نشست، به همین خاطر مراسم نوروز را جشن جمشیدی نیز می‌نامند. پس از آن در طول هزاران سال مردم، ابتدای بهار را روز پیروزی نیکی و خوبی و غلبه بر اهریمن و پلیدی می‌دانند.
در چنین روزی مردم خانه‌های خود را می‌آرایند، سمنو می‌پزند و به دیدن دوستان و خویشاوندان خود می‌روند و به یاد عزیزان در خاک خفته خود نذر می‌دهند و بر سر مزار درگذشتگانشان می‌روند و بزرگان به کوچکترها عیدی می‌دهند. در میان این الگوهای رفتاری مشترک نوروزی، هر کشوری برخی رسوم متفاوت خود را دارد.
خوان نوروزی، «هفت‌های مقدس»
در میان ساکنان جغرافیای نوروز، هفت یک عدد مقدس بوده است و گفته می‌شود که مقدس بودن این عدد از سومریان به دیگر ملل جهان منتقل شده است. درباره اهمیت مقدس بودن عدد هفت نظریه‌های مختلفی وجود دارد که به گردش زمین و آسمان و سیارات و بازپیدایی انسان‌ها اشاره دارد.
مردم افغانستان در کنار سفره هفت‌سین، هفت‌میوه نیز آماده می‌کنند، به این ترتیب که زنان خانواده دو روز قبل از نوروز، هفت‌میوه شامل کشمش، فندق، بادام، چهار مغز/گردو، پسته، کنجد و زردآلو را در آب خیس می‌کنند و در روز عید با هفت‌میوه از مهمانان پذیرایی می‌کنند.
هر چند ایرانیان رسم «انداختن هفت‌میوه در آب» را ندارند، اما هفت‌میوه را در قالب آجیل نوروزی برای مهمان قرار می‌دهند.
سفره هفت‌سین نیز سفره معروف نوروزی ایرانیان و مردم افغانستان است که شامل سیب، سنجد، سیر، سکه، سبزه، سماق و سمنو/سمنک است.
سفره هفت‌شین، بیشتر در تاجیکستان و ازبکستان کاربرد دارد و خوان نوروزی، هفت‌شین شامل شقایق، شمشاد، شمع، شربت، شهد، شراب و شیرینی است.
در شین‌جیانگ منطقهای در غرب چین که بخشی از سرزمین ترکستان نیز محسوب می‌شود و بیست درصد مساحت چین را تشکیل می‌دهد آیین‌های نوروزی در میان اویغورها و دیگر اقوام ساکن در این منطقه برگزار می‌شود. علی محمد سابقی در مقاله‌اش به این موضوع پرداخته و نوشته است: «یکی از مشترکات بارز فرهنگی بین ایران و شین‌جیانگ؛ برگزاری یکسان آیین‌ها و جشن‌های نوروزی است که در این منطقه همه ساله درست در آغاز فصل بهار و در اولین روز فروردین با شور و شوق فراوان و با آداب و رسومی دقیقا عین آنچه که در ایران وجود دارد؛ برگزار می‌شود. خانه‌تکانی پیش از عید، تهیه لباس نو، دورهم جمع شدن اعضای خانواده در شب عید، تهیه سفره هفت‌سین، بازدید و احترام کوچکترها نسبت به بزرگان خانواده، دادن عیدی به کودکان و نوجوانان، تهیه‌ی شیرینی‌های متنوع و پخت غذاهای مخصوص عید نوروز، همگی بخشی از آداب و رسوم سال نو مردم منطقه شین‌جیانگ است که ریشه در فرهنگ ایرانی و در واقع ریشه در هویت فرهنگی خود مردم این منطقه دارد.»
جورج دبلیو بوش، اولین رئیس جمهور امریکا بود که برای اولین به مناسبت نوروز در کاخ سفید بار سفره هفت‌سین پهن کرد و نوروز را تبریک گفت. بعد از او هر ساله در روز اول بهار در کاخ سفره هفت‌سین چیده می‌شود و رئیس‌جمهورهای امریکا پیام تبریک نوروز را برای ساکنان جغرافیای نوروز تبریک می‌گویند.
