هر زمان که انسان با تغییری روبرو می شود، در واقع با استرس روبرو شده است. تصمیم به مهاجرت، تصمیم به ایجاد یک تغییر بزرگ در زندگیست. مهاجرت فرایندهایی مانند تغییر محل زندگی، تغییر شغل، دوری از اقوام و آشنایان، شرایط جوی متفاوت، عدم امنیت مالی و … به همراه دارد که هر کدام از آنها بi تنهایی می تواند انسان را دچار بحران نماید.
اگر کشورهای جهان را به دو دسته مدرن (پیشرفته) و سنتی ( در حال توسعه) تقسیم کنیم، چهار نوع مهاجرت خواهیم داشت:
- مهاجرت از کشورهای سنتی به یکدیگر: با توجه به اینکه تنش از تفاوت بر می خیزد، می توان دریافت که مهاجرت از دو کشور سنتی به یکدیگر، مانند مهاجرت از ایران، پاکستان، افغانستان و… به یکدیگر چندان مشکل ساز نیست؛ چرا که شرایط حاکم بر دو جامعه از بسیاری لحاظ شبیه بوده و در نتیجه فرهنگ این جوامع تقریبا مشابه یکدیگرند.
- مهاجرت از کشورهای مدرن به یکدیگر: به همین ترتیب مهاجرت از کشورهای مدرن مانند کانادا، استرالیا، آمریکا و… به یکدیگر بحران خاصی در پی نخواهد داشت؛ چرا که شرایط حاکم بر این جوامع نیز تقریبا یکسان و در نتیجه فرهنگ آنها شبیه به یکدیگر است.
- مهاجرت از کشورهای مدرن به سنتی: این نوع مهاجرت نیز معمول نیست و اگر مسافرتی صورت گیرد کوتاه مدت بوده و به منظور گردش و یا ماموریت های علمی و سیاسی است.
- مهاجرت از کشورهای سنتی به مدرن: این نوع مهاجرت ها بیشترین تنش ها و استرس ها را درپی خواهد داشت. در این نوع مهاجرت، سنت در تقابل با مدرنیته قرار می گیرد و این تقابل ناشی از فرهنگ متفاوت دو کشور و سایر عوامل است و بیشترین تنش ها را به همراه دارد.
همچنین می توان گفت که مهاجرت معمولا به دو شکل اجباری و اختیاری صورت می گیرد. بیشتر مهاجرت های نوع اختیاری از شرق به غرب و یا از کشورهای کمتر توسعه یافته به کشورهای توسعه یافته می باشد. بدیهی است که ویژگی های مهاجرت اختیاری با مهاجرت اجباری ( که اغلب ناشی از جنگ، قحطی ناامنی و… است) متفاوت می باشد و تاثیرات آن در زندگی و رفتار انسان نیز متفاوت است.
بحران ها و چالش های مهاجرت
الف ) استرس ناشی از تغییر ساختار سنتی خانواده و تضعیف جایگاه مرد
بدلیل برابری نسبی بین زن و مرد در جوامع مدرن و عدم وجود آن در جوامع سنتی (جوامع مرد سالار یا پدر سالار)، همچنین بدلیل مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، ساختار سنتی خانواده تغییرکرده و مرد جایگاه خود را به عنوان سرپرست خانواده از دست می دهد. مردها به خاطر مشکلات اقتصادی آماده کارهایی می شوند که برای آن آمادگی ذهنی و بدنی ندارند و غرور مرد سالار آنها را کمتر ارضا می کند.
در بیشتر جوامع سنتی، برای زنان و کودکان احترامی معادل مردان قایل نبوده و همسر و فرزندانشان را مایملک خود می دانند و از آنها انتظار متابعت بی چون و چرا دارند در حالیکه در جوامع دموکراتیک و پیشرفته به زن به چشم انسانی تقریبا برابر( یا برابر) با مرد نگاه می شود به عقیده و سلیقه آنان احترام می گذارند. قانون با پشتوانه تعلیم و تربیت، محیط نسبتا امنی برای زنان بوجود آورده که دیگر حضور زنان در اجتماع نیاز به محافظ، قیم ویا سرپرست ندارد. همچنین دولت پس از طلاق از زنان حمایت می کند و زنان مطلقه، احترام اجتماعی خود را کماکان دارند.
بدین ترتیب زنان مهاجر از حقوقی که تصور می نمودند به ناحق از آنان سلب شده بود، آگاه می گردند و می بینند که اکنون این حقوق در کشورهای پیشرفته به آسانی به آنها تفویض شده است. پذیرش و واگذاری این حقوق برای مردان سخت و ناخوشایند است زیرا داشتن این امتیازات در طی زمان بخشی از ذهنیت و باور مردان را تشکیل داده است، در حالیکه دست یافتن زنان به حقوق انسانی، برایشان مطلوب و خوشایند است. چنین شرایطی به تدریج منجر به عدم تمکین زن از همسرش می گردد. رابطه ها حساس و شکننده می شوند. عدم پذیرش این حقوق توسط مردان عامل بزرگی در شروع و تداوم اختلافات بین زوجین می گردد. تشدید این تضادها و عدم تمکین زنان، در بسیاری از مواقع به جدایی و طلاق منجر می شود.
ب ) استرس ناشی از تقابل دو فرهنگ و بحران هویت
ویژگی و خصوصیات مردم پرورش یافته در جوامع سنتی با خصوصیات اخلاقی و رفتاری مردم پرورش یافته در جوامع مدرن تفاوت های عمده ای دارد. خلقیات، عادات، آداب و رسوم که هویت انسان را تشکیل می دهد با گذشت زمان ریشه های عمیق تری می یابد. این آداب و عادات ریشه در زندگی جمعی و روابط خانوادگی و قومی ما دارد. انسان بطور طبیعی از تغییر می ترسد و در تکرار زندگی روزانه و عادتی خود احساس امنیت می کند. این تضاد فرهنگی باعث بحران هویت در افراد و خانواده ها می گردد. در حقیقت، سنت در تقابل با مدرنیته قرار می گیرد. فردگرایی و تنوع راه های زندگی در غرب یکی از این نوع تفاوت هاست. این تقابل از تفاوت های عمده فرهنگی بین دو جامعه بر می خیزد که می تواند در سست شدن پیوندهای عاطفی و اختلافات زناشویی خانواده مهاجر نقش عمده ای ایفا کند.
