چگونه با انتقادات دیگران برخورد کنیم

قبل از پرداختن به این موضوع بهتر است با واکنش­های احتمالی افراد در برابر انتقاد آشنا شویم.

• واکنش­ها نسبت به انتقاد:

بر حسب ویژگی های شخصیتی، باورها و برداشت، افراد در مواجهه با انتقاد دیگران ممکن است پاره­ای از واکنش­های غیر سازنده زیر را از خود نشان دهند:

• ترس: گاهی اوقات انتقاد ممکن است باعث به‏وجود آمدن ترس از عدم توانایی درست انجام دادن کاری شود. بیشتر مواقع ترس ما از انتقاد، شک در منظور و هدف از انتقاد است.
• خشم: خشم یک نوع احساس هیجانی در برابر تهدید و یا سدی در برابر خواسته­ها است، در بسیاری از موارد انتقاد نوعی تهدید و یا حمله به حساب می­آید و فرد به خود حق می­دهد که خشمگین شود و مقابله به مثل کند.
• انکار: نادیده گرفتن و انکار انتقاد تنها زمانی موثر است که فرد منتقد بهره­ای از خرد و منطق نبرده و یا قصد تخریب ما را دارد و خطری نیز متوجه ما نیست (فرار عاقل از نادان بهتر از غلبه بر اوست). اما در سایر موارد این نشانه ضعف بوده (هر چند فرد ممکن است در ذهن خود انتقاد را کاملا بی­مورد و غیر واقعی جلوه دهد) و معمولا طرف مقابل را برمی­انگیزاند تا انتقاد خود را شدیدتر و وسیعتر نماید.
• تدافع: دفاع از خود به شرط اینکه پاسخگوی انتقاد باشد، می­تواند کار درستی باشد اما وقتی به توجیه و بهانه آوردن تبدیل شود، آنگاه خود را در معرض قضاوت طرف مقابل گذاشته و اوست که تصمیم می­گیرد دفاع شما قابل قبول است یا نه (مثلا اگر گفته شود: علت این کار این بود که…یا اینقدر هم بهم ریخته نیست و در ضمن تازه می­خواستم جمع وجور کنم و… فرد مقابل ممکن است بگوید: من هنوز قانع نشدم و دلیل بیشتری می­خوام).
• شرم و احساس بی کفایتی: افراد با حرمت نفس پایین ممکن است با انتقاد (خصوصا از طرف افرادی که آنها را قبول دارند) احساس حقارت، شرم و بی­کفایتی کنند.

نحوه مواجهه با انتقاد

 قبل از هر چیز ما باید بطور خودآگاه دید منفی نسبت به انتقاد را از خود بزداییم و به آن به دید مثبت بنگریم (حتی اگر نیت فرد منتقد منفی و مخرب باشد). در واقع ما باید قدردان و سپاسگزار او باشیم که به ما این امکان را می­دهد تا ضعف­ها و اشکالات خود را بیابیم و در جهت کمال و سعادت پیش برویم. اما در مورد افراد مغرض بایستی به این نکته توجه داشت که انسانها فقط دچار بیماری های جسمانی نمی­شوند، بلکه اختلالات و بیماری های روانی و شخصیتی به مراتب متنوع­تر و شایع تر هستند. همانطور که اگر یک فرد نابینا به ما برخورد کند نه تنها از دست او ناراحت نمی­شویم بلکه کمک می­کنیم تا راه خود را بیابد باید در مواجهه با افراد با مشکلات شخصیتی و ویژگی های منفی اگر نمی­توانیم به  آنها کمک کنیم، حداقل خود را ناراحت نکنیم.

برای برخورد صحیح با انتقاد توجه به نکات زیر می تواند کمک کننده باشد.

• خونسردی خود را حفظ کنید: ممکن است گفته شود که (گفتنش خیلی راحت است ولی عمل کردن به آن بسیار سخت). بلی حق با شماست ولی با به‏کار بستن تمام نکات و تمرین، تمرین و تمرین به مرور زمان می­توان چنین توانایی را در خود به صورت یک ملکه درآورد و در آن زمان دیگر کار سختی نخواهد بود.
• تلافی نکنید: بلافاصله انگشت روی فرد مقابل نگذارید (اوه،خودت چی؟…) چنین کاری باعث می­شود که فرد مقابل احساس کند شنیده نشده و این مسئله بیشتر باعث مجادله وکشمکش می­شود.
• واقع‏بین باشید: بسیارخوب می­شد که همه با فن انتقاد سازنده آشنا می­بودند و ناخواسته موجب رنجش دیگران نمی­شدند ولی این فقط یک آرزوست، واقعیت این چنین نیست. بپذیرید که دیگران می­توانند اشتباه کنند. شما کار درست خود را انجام دهید.
• به نظر و احساس منتقد اعتبار ببخشید: خودتان را جای منتقد قرار دهید و از دید او به قضیه نگاه کنید. بدین ترتیب شما می­توانید علت و ریشه تفکر او را بیابید و نکته سنجی او را مورد تایید قرار دهید (می­تونم بفهمم چطور به این نتیجه یا نظر رسیدید،…). با این روش فرد مقابل متوجه می­شود که او را جدی گرفته و کاملا درک کرده­اید و برای نظر او ارزش قائل هستید و زمینه را برای یک گفتگوی سازنده مهیا نموده­اید.
• شنونده و صبور باشید: اجازه دهید فرد مقابل نظر و حرف خود را به طور کامل به پایان برساند و حتی اگر مطمئن هستید ذهن او را خوانده­اید، بی­جهت صحبتش را قطع نکنید.
• دلایل و توضیحات خود را بیان کنید: بدون دلیل تراشی، بهانه آوردن، طفره رفتن و بدون هدف تغییر دادن نظر طرف مقابل، توضیحات، دلایل و نظر خود را شفاف بیان کنید.
• فرصت بخواهید: قرار نیست همیشه بلافاصله نسبت به انتقاد پاسخ دهید. مثلا در مواردی که جو متشنج است ویکی از طرفین بسیار عصبانی است و یا نیاز به بررسی بیشتری وجود داشته باشد می­توان بحث را به زمانی دیگر موکول نمود ( از شما ممنون هستم نظرتون را در این مورد ذکر کردید. مایل هستم در مورد نظرتان یک بررسی داشته باشم و آنگاه در صورت امکان هفته بعد با شما به گفتگو بنشینم).
• تشکر کنید: حتی از کسی که مغرضانه انتقاد کرده است. تشکر کردن چیزی از ما کم نمی­کند و حتی گاهی بهترین واکنش در برابر انتقاد است.
• پرونده را ببندید. پس از پایان رسیدن بحث وگفتگو بهتر است بیش از یکبار موضوع را در خلوت خود بازبینی نکرد و پرونده آن را برای همیشه بست. هر زمان که به ذهنتان خطور کرد سریع خود را مشغول کنید (به دوستی زنگ بزنید، به موضوع دیگری فکر کنید و…) اجازه ندهید در ذهن شما تثبیت شود. چند بار که جلوی یادآوری آن را گرفتید خودبخود از ضمیر و ذهن خودکار شما خارج خواهد شد.

ادامه دارد….

فاطمه بهروزی کارشناس ارشد مشاوره با ۳۲ سال سابقه تحقیق، تالیف، تدریس و مشاوره