در توضیحات داروهای هیدروکسی کلروکین، ایورمکتین و اکنون، آرتمیزینین، همگی به عنوان داروهای ضدمالاریا یا داروهایی با ویژگیهایی از این دست معرفی شدهاند.
با این وجود، مطالعات نشان میدهند که ممکن است این مسئله یک تصادف صرف نباشد. ممکن است مالاریا و کووید۱۹بیشتر از آنچه تصور میشود، شبیه به هم باشند.
مقایسه مالاریا با کووید۱۹
از همین ابتدا باید اشاره شود که مالاریا و کووید۱۹ دو بیماری کاملاً متمایز هستند.
مالاریا یک بیماری انگلی است. ابتلا به این بیماری زمانی آغاز میشود که پشه حامل انگل گونه پلاسمودیوم فرد را بگزد. پس از ابتلا، انگل ابتدا به کبد میرود و در سلولهای کبدی تکثیر میشود. سپس وارد جریان خون میشود و به گلبولهای قرمز حمله میکند، داخل آنها تکثیر میشود و باعث انبساط و ترکیدنشان میشود.
علائم رایج مالاریا مانند تب، لرز و تعریق در مرحله عفونت خونی این بیماری بروز پیدا میکنند. عوارض آن عبارتند از: کمخونی و در موارد نادر، مالاریای مغزی، نارسایی کبد، تجمع مایع در ریهها و سندرم زجر تنفسی حاد.
اما کووید۱۹ یک بیماری ویروسی است که عمدتاً فرد را از طریق استنشاق قطرات آلوده مبتلا میکند. ویروس از طریق حفرههای بینی نفوذ میکند و وارد مجاری تنفسی فوقانی و سپس تحتانی میشود.
زمانیکه سلولهای ایمنی بدن در حال مبارزه با عفونت هستند، ریهها التهاب پیدا میکنند. با بروز طوفان سیتوکین [موقعیتی که در آن سلولهای ایمنی علاوه بر سلولهای عفونی، به سلولهای سالم نیز حمله میکند] و آسیب به ریهها، سطح اکسیژن فرد شروع به پایین آمدن میکند. برخی ویروسها نیز وارد جریان خون میشوند و به اندامهای دیگر حمله میکنند و باعث التهاب و آسیب سیستمیک میشوند.
اشتراکات
مالاریا عمدتاً بر سلولهای خونی تأثیرگذار است، در حالیکه کووید۱۹ بیشتر روی ریهها تأثیر میگذارد. با این وجود، براساس مقالهای که در سال ۲۰۲۲ در مجله پیشگامان ایمنیشناسی منتشر شد، در اوایل ابتلا به هر دو بیماری، با یک واکنش التهابی شدید مواجه هستیم.
از نظر علائم، هر دو بیماری میتوانند منجر به تب، خستگی، تنگی نفس، اسهال و درد عضلانی شوند.
با طولانی شدن التهاب، بدن با افزایش قابل توجهی در سیتوکینها مواجه میشود که میتواند منجر به آسیب جدی و مرگ بیمار شود.
علاوه بر آن، هر دو بیماری آهن را جذب میکنند و عوامل بیماریزای آنها از گیرندههای یکسانی استفاده میکنند و حتی پروتئینهایشان ساختارهای مشابهی دارند.
ذخیره آهن
هم انگل پلاسمودیوم و هم ویروس سارس-کووید-۲ برای تکثیر به آهن نیاز دارند. بنابراین، هر دوی آنها به ذخیره آهن داخل پروتئین فریتین سلولهای آلوده نیاز دارند. بنابراین سطح بالا یا افزایش فریتین نشانه شدت بیماری و التهاب است.
به این ترتیب، داروهایی که بتوانند مانع ذخیره آهن یا تکثیر سلولهای بیماریزا شوند، میتوانند در درمان مالاریا و کووید۱۹ موفق باشند.
گیرندههای مشابه
گیرنده آنزیم مبدل آنژیوتانسین ۲ (ACE-2) در هر دو بیماری تأثیرگذار است. در کووید۱۹، ویروس برای حمله به سلولها به این گیرندهها میچسبد. میتوان گفت این گیرندههای آنزیم در همه جا در درون بدن وجود دارند، حداقل این موارد را میتوان نام برد:
– ریهها
– رگهای خونی
– عضلات
– روده
– اعصاب
– معده
– قلب
– کلیهها
– پانکراس
– بیضهها
– رحم
بنابراین، اندامهایی که دارای تعداد زیادی از این گیرندهها هستند، بیشتر در معرض آلودگی کووید۱۹ قرار دارند.
اهمیت گیرندههای ACE-2 در مالاریا مشخص نیست. با این حال، مطالعهای که در مجله پیشگامان ایمنیشناسی منتشر شده است و یک مطالعه دیگر، نشان میدهند کسانیکه به دلایل ژنتیکی، گیرندههای کمتری از این نوع دارند، در برابر مالاریا مقاومتر هستند.
طبق مطالعهای که در مجله پیشگامان ایمنیشناسی منتشر شده است، انگلهای مالاریا از گیرندههای CD147 روی گلبولهای قرمز خون برای ورود به این سلولها استفاده میکنند. ویروس کووید۱۹ نیز در غیاب گیرندههای ACE-2 از گیرندههای CD147 استفاده میکند. علاوه بر آن، گیرندههای CD147 با تشکیل لختههای خون ناشی از کووید۱۹ در ارتباط هستند.
ممکن است درمانهایی که قادر به هدف قرار دادن CD147 و ACE-2 هستند، بتوانند در درمان مالاریا و کووید۱۹ موفق باشند.
ساختارهای پروتئینی مشابه
علاوه بر این، ساختارهای پروتئینی این دو عامل بیماریزا شباهتهایی با هم دارند. ساختار پروتئین سطحی N کووید۱۹ حداقل ۴۰ درصد به پروتئینهای مهم مالاریا شباهت دارد که وظیفه انتقال، اتصال و تهاجم را بر عهده دارند.
این بدان معناست که داروهایی که میتوانند پروتئینهای مالاریا را هدف قرار دهند، ممکن است قادر به هدف قرار دادن پروتئینهای ویروسی سارس-کووید-۲ هم باشند.
داروهای ضد مالاریای مورد استفاده در درمان کووید۱۹
در اوایل همهگیری، بسیاری از مطالعات داروهای ضد مالاریا و ضد انگلی مانند هیدروکسی کلروکین، کلروکین، ایورمکتین و آرتمیزینین را به عنوان گزینههای درمانی احتمالی کووید۱۹ توصیه کردند. اما این توصیهها به سرعت با واکنشهای منفی مواجه شدند. دلیل اصلی هم این بود که این دو بیماری بسیار متفاوت هستند.
اما بسیاری از پزشکان و مطالعات متوجه شدند این داروها در درمان موارد حاد کووید۱۹ مفید هستند. پروفسور خوزه لوئیس آبرو، متخصص علوم گیاهی در دانشگاه ایالتی نوئوو لئون، عبارت «توازی مالاریا و کووید۱۹» را برای توجیه امکان استفاده از داروهای ضد مالاریا مانند ایورمکتین، آرتمیزینین و هیدروکسی کلروکین در دستورالعملهای درمانی کووید۱۹ به کار برد.
خواص ضد التهابی بالا
هیدروکسی کلروکین، کلروکین، ایورمکتین و آرتمیزینین همگی داروهای ضدالتهابی بسیار قوی هستند. بر اساس مطالعهای که در مجله آنتیبیوتیکها منتشر شد، ایورمکتین در درمان کووید۱۹ نقش تعدیلکننده ایمنی را ایفا میکند، یعنی سیستم ایمنی را سرکوب نمیکند، اما آن را طوری تنظیم میکند که باعث التهاب و آسیب بیش از حد نشود.
به همین ترتیب، نشان داده شده است که هیدروکسی کلروکین و آرتمیزینین نیز اثرات تعدیلکنندگی ایمنی دارند. استفاده از هیدروکسی کلروکین برای درمان بیماریهای خودایمنی مانند آرتریت روماتوئید و لوپوس نیز تأیید شده است (pdf).
بر اساس مطالعاتی از این دست که در مجله آنتیبیوتیکها چاپ شده است، ایورمکتین، هیدروکسی کلروکین و آرتمیزینین ممکن است بتوانند از طوفانهای سیتوکین و آسیب به ریهها جلوگیری کنند. آبرو اشاره میکند که آرتمیزینین میتواند در واکنش با مولکولهای آهن، اکسیژن تولید کند و کمبود اکسیژن را تعدیل کند.
همانطور که پیشتر اشاره شد، تکثیر ویروس کووید۱۹ با جذب آهن در ارتباط است. آبرو معتقد است با توجه به اینکه نقش اصلی آرتمیزینین در مهار مالاریا، انتشار رادیکالهای آزاد و هدف قرار دادن ذخایر آهن است، میتواند همین کار را در رابطه با کووید۱۹ نیز انجام دهد و سلولها و ویروسهای آلوده را از بین برد.
مسدود کردن گیرندهها و پروتئینهای کووید۱۹
براساس مطالعات شبیهسازی، ایورمکتین، هیدروکسی کلروکین و آرتمیزینین میتوانند به پروتئینهای N سارس-کووید-۲ متصل شوند که از نظر ساختاری شباهتهایی با پروتئینهای مالاریا دارند. نشان داده شده است که هیدروکسی کلروکین و آرتمیزینین قادر به ممانعت از تکثیر پروتئینهای مالاریا هستند.
همانطور که پیشتر نیز در اپکتایمز گزارش شده بود، هر سه دارو میتوانند به گیرندههای CD147 و ACE-2 متصل شوند. همچنین میتوانند مستقیماً به پروتئینهای شاخک ویروس کووید۱۹ متصل شوند تا مانع از اتصال ویروس به گیرندههای سلولی شوند. علاوه بر آن، با مسدود کردن پروتئینهایی که در تکثیر ویروسی نقش دارند، میتوانند مانع از تکثیر ویروس شوند.
استفاده از آنتیبادی مپلازوماب، به دلیل فعالیت ضد CD147 که دارد، برای درمان مالاریا تأیید شده است. علاوه بر آن، در درمان التهابات ریهای ناشی از کووید۱۹ نیز مفید بوده است.
آیا داروهای ضد مالاریا ضدسرطان هم هستند؟
ایورمکتین، آرتمیزینین و هیدروکسی کلروکین خواص ضدسرطانی نیز دارند.
جالب است که برخی مطالعات این فرض را مطرح کردهاند که سرطان مانند یک انگل عمل میکند. سرطان مانند انگلهای خارجی است که برای غذا به میزبان خود (بدن انسان) وابسته هستند اما مستقل و اغلب علیه میزبان عمل میکنند.
آبرو معتقد است که مالاریا، سرطان و کووید۱۹ همگی در این نکته مشترک هستند که برای پیشروی به آهن نیاز دارند و بنابراین، آرتمیسینین در پیشگیری در هر سه بیماری موفق بوده است.
آبرو این سؤال را مطرح میکند که آیا ارتباطی بین انگلها، ویروسها و سرطان وجود دارد و معتقد است باید مطالعات بیشتری در این زمینه انجام شود.
نشان داده شده است که ایورمکتین از تکثیر سلولهای سرطانی و انتقال آنها به قسمتهای دیگر بدن (متاستاز) جلوگیری میکند و در چندین نوع سرطان، به مرگ سلولهای سرطانی کمک میکند. همچنین میتواند مانع از تشکیل رگهای خونی شود که سلولهای سرطانی برای استخراج اکسیژن و مواد مغذی به آن نیاز دارند.
هیدروکسی کلروکین و کلروکین نیز میتوانند مانع از تشکیل عروق خونی و خودخواری (اتوفاژی) جلوگیری کنند. خودخواری فرآیندی است که مواد زائد بدن را از بین میبرد و پس از آن، محتوای سلولی را بازاستفاده و بازیافت میکند. این فرآیند شمشیری دو لبه است و در برخی موارد میتواند منجر به بقای بیشتر سلولهای سرطانی شود، بنابراین مهارکنندههای اتوفاژی نیز میتوانند از پیشرفت بیشتر سرطان جلوگیری کنند.