بیسفنول اِی ماده‌ای شیمیایی است که هورمون‌ها را مختل می‌کند و اثرات گسترده‌ای بر بدن انسان دارد. این ماده در بسیاری از اقلام روزمره یافت می‌شود.
گاهی چای یا قهوه صبح را در لیوان پلاستیکی میریزید، غذای باقی‌مانده دیشب را درون یک ظرف پلاستیکی گرم کرده و برای خریدتان رسید کاغذی می‌گیرید. بدون این‌که متوجه باشید، دست‌کم سه مرتبه در معرض بیسفنول اِی قرار گرفته‌اید.
بیسفنول اِی اغلب در رابطه با هورمون زنانه استروژن مورد بررسی قرار می‌گیرد، اما اثرات آن بسیار فراتر از حیطه بهداشت باروری است.
بررسی اختلال
وزلی مک‌ورتر، متخصص تغذیه که دکترای بهداشت عمومی دارد، به اپک تایمز گفت که بیسفنول اِی با تقلید از استروژن و اتصال به گیرنده‌های هورمونی، که امکان پیام‌رسانی هورمونی را مختل می‌کند، عملکرد غدد درون‌ریز یا هورمون‌ها را دچار اختلال می‌کند. بیسفنول اِی همچنین بر هورمون‌های مرتبط با تنظیم اشتها و سوخت‌و‌ساز مانند لپتین (هورمون سیری) و آدیپونکتین (هورمونی که به تنظیم سوخت‌و‌ساز و التهاب کمک می‌کند) تأثیر می‌گذارد.
اختلال این هورمون‌ها تبعات گسترده‌ای دارد. تداخل بیسفنول اِی با هورمون‌های تولیدمثل موجب ناباروری، قاعدگی نامنظم و کیفیت پایین اسپرم‌ها می‌شود. در عین‌حال، تأثیر آن بر لپتین می‌تواند افزایش اشتها و خطر چاقی را به همراه داشته باشد.
فردریک فوم‌سال، استاد علوم زیستی در دانشگاه میزوری-کلمبیا، گفت که بیسفنول اِی، آنزیم‌های دخیل در ترشح هورمون‌های تولیدمثل را تغییر می‌دهد و موجب افزایش استرادیول (نوعی استروژن) و کاهش تولید تستوسترون در مطالعات حیوانی می‌شود و تعادل طبیعی هورمون‌ها را برهم می‌زند.
بیسفنول اِی همچنین مکانیزم تنظیم‌کننده هورمون در مغز و غده هیپوفیز (اندام هورمون‌ساز در پایه مغز) را مختل کرده و در عملکرد طبیعی محور مغز-هیپوفیز-گناد (سیستم تنظیم هورمون‌های تولیدمثل) که شامل مغز، غده هیپوفیز و غدد جنسی (تخمدان یا بیضه) می‌شود، تداخل ایجاد می‌کند.
بیسفنول اِی اساساً می‌تواند عملکرد ژن‌ها را با فعال یا غیرفعال کردن ژن‌های خاص دگرگون کند. این امر ممکن است با ایجاد تداخل در ذخیره چربی، تنظیم انسولین و رشد سلولی، باعث افزایش خطر چاقی، دیابت نوع ۲ و انواع سرطان‌ها شود.
این تغییرات همچنین می‌توانند ژن‌های مرتبط با سرطان را فعال‌تر کرده یا ژن‌های محافظ را سرکوب کنند و عملاً خطر ابتلا به سرطان پستان و پروستات را افزایش دهند.
سوخت‌و‌ساز قند خون
قرار گرفتن در معرض بیسفنول اِی خوراکی حتی در سطوحی که آژانس حفاظت از محیط‌زیست بی‌خطر می‌داند، می‌تواند واکنش انسولین را به قند خون مختل کند.
انسولین هورمونی است که به تنظیم قند خون کمک می‌کند. بیسفنول اِی می‌تواند ترشح انسولین را در واکنش به قند خون مازاد تحریک کرده و توانایی بدن را برای تولید انسولین جدید مختل کند. بیسفنول اِی همچنین با عملکرد انسولین و سوخت‌و‌ساز قند خون تداخل دارد.
فوم‌سال افزود که بیسفنول اِی واکنش انسولین به قند خون را در موش‌ها و انسان‌ها تغییر می‌دهد. از این‌رو، کاهش مواجهه با بیسفنول اِی می‌تواند منجر به بهبود سلامت متابولیک شود.
محدود کردن میزان مواجهه
اختلالات هورمونی و متابولیک تحت تأثیر دوز بیسفنول اِی و نحوه مواجهه با این ماده حتی در سطوح «بی‌خطر» بر تنظیم قند خون و واکنش انسولین تأثیر می‌گذارد. بررسی آقایان و خانم‌های یائسه‌ای که در سطوح بی‌خطر در معرض بیسفنول اِی قرار گرفتند، از نوسانات شدید در واکنش به انسولین حکایت دارد که نشان می‌دهد بیسفنول اِی حتی در مقادیر اندک به افزایش مشکلات متابولیک مانند مقاومت به انسولین و دیابت نوع ۲ دامن می‌زند.
بعضی‌ها ممکن است به دلیل عواملی مانند ژنتیک، سن یا وضعیت سلامتی، حساسیت بیشتری به بیسفنول اِی داشته باشند.
بیسفنول اِی ماده‌ای شیمیایی در حجم انبوه است که سالانه بیش از ۵۰۰ هزار کیلوگرم از آن تولید می‌شود و اکثر مردم در بسیاری از روزها به شکل ناخواسته در معرض آن قرار می‌گیرند.
از بیسفنول اِی در تولید پلاستیک‌های پلی‌کربنات استفاده می‌شود که در تولید بطری‌های پلاستیکی محکم و ظروف غذا و رزین‌هایی که قوطی‌های فلزی مواد غذایی از آن‌ها ساخته می‌شوند کاربرد دارند. بیسفنول اِی همچنین در لوله‌های آب، قطعات الکترونیکی و پلاستیک‌های مصرفی از جمله اسباب‌بازی کودکان کاربرد دارد. وقتی ظرف یا قوطی غذا را در مایکروفر گرم می‌کنید یا بطری آب پلاستیکی را در هوای گرم در ماشین می‌گذارید، احتمال نفوذ بیسفنول اِی به غذا و نوشیدنی شما افزایش می‌یابد.
جدا از پلاستیک، از بیسفنول اِی به‌عنوان روکش نازک کاغذهای حرارتی از جمله رسید خرید مواد غذایی و کارت پرواز استفاده می‌شود. بیسفنول اِی به راحتی از طریق رسیدها به پوست و سطوح دیگر منتقل شده و باعث می‌شود که در سطح خون در عرض چند ثانیه افزایش پیدا کند. همچنین استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده دست قبل از دست زدن به رسید باعث افزایش احتمال جذب آن می‌شود، زیرا ضدعفونی‌کننده‌ها به دلیل ساختار شیمیایی خود نفوذپذیری پوست را افزایش می‌دهند و خیلی‌ها در حین خرید یا مسافرت از ضدعفونی‌کننده دست استفاده می‌کنند.
از این‌رو، باید بدانید که چگونه می‌توان مواجهه با بیسفنول اِی را در زندگی روزمره به حداقل رساند. مک‌وورتر اقدامات زیر را توصیه می‌کند:
- غذاهای تازه و کامل را انتخاب کنید: غذاهای آماده و فرآوری‌شده ممکن است حاوی بیسفنول اِی باشند. انتخاب غذاهای تازه یا کم‌فرآوری‌شده به کاهش مواجهه با این ماده کمک می‌کند.
- از ظروف فاقد بیسفنول اِی استفاده کنید: ظروف شیشه‌ای، استیل یا پلاستیکی فاقد بیسفنول اِی بهترین گزینه برای نگهداری از مواد غذایی و نوشیدنی‌ها هستند.
- از گرم کردن غذا در ظروف پلاستیکی اجتناب کنید: گرما باعث نفوذ بیسفنول اِی به داخل غذا می‌شود. استفاده از ظروف شیشه‌ای یا سرامیکی ایمن در مایکروفر انتخاب بهتری است.
- برچسب مواد غذایی کنسروی را کنترل کنید: بسیاری از قوطی‌ها روکش حاوی بیسفنول اِی دارند، اما بعضی از برندها با قوطی‌های فاقد بیسفنول اِی عرضه می‌شوند. کنترل برچسب در تصمیم‌گیری آگاهانه به شما کمک خواهد کرد.
- کدهای بازیافت را کنترل کنید: پلاستیک‌هایی که کد بازیافت ۳ یا ۷ دارند، ممکن است حاوی بیسفنول اِی باشند. درصورت امکان از گزینه‌های دیگر برای کاهش مواجهه با بیسفنول اِی استفاده کنید.
به گفته فوم‌سال، داوطلبانی که در مطالعه او از مواد غذایی و نوشیدنی‌های کنسروی اجتناب کردند، از پلاستیک‌های پلی‌کربنات استفاده نکرده و تماس خود را با کاغذهای حرارتی به حداقل رساندند، میزان مواجهه با بیسفنول اِی را به شکل قابل‌توجهی کاهش دادند.
اقدامات دولت نقش بسزایی در کاهش مواجهه با بیسفنول اِی دارد و مکمل اقدامات فردی است. کمیسیون اروپا در دسامبر ۲۰۲۴ ممنوعیت استفاده از بیسفنول اِی در مواد در تماس با غذا، از جمله روکش قوطی‌های فلزی و بطری‌های پلاستیکی قابل بازیافت را به تصویب رساند. اتحادیه اروپا نیز در ژانویه ۲۰۲۰ استفاده از بیسفنول اِی را در رسیدهای حرارتی ممنوع کرد و یکی دیگر از منابع رایج این ماده را هدف گرفت.
برنامه ملی سم‌شناسی و مؤسسه ملی علوم بهداشت محیط ایالات متحده از برنامه شفافیت-بیسفنول اِی رونمایی کرده است. این برنامه تحقیقات منابع دولتی و دانشگاهی را جهت بررسی پیامدهای بهداشتی بیسفنول اِی و کمک به اخذ تصمیمات ایمنی گردآوری می‌کند.
