نمایشگاه «عیلام، سپیدهدم تمدن ایران» که از ۱۷ آبان ۱۴۰۳ آغاز شده است، به مدت یک ماه در موزه تخت جمشید ادامه دارد. آثار فاخری از تمدن عیلامی که کمتر در معرض دید عموم قرار گرفتهاند، در این نمایشگاه به نمایش در آمدهاند. بازدید از این آثار، فرصتی کم نظیر برای علاقهمندان به تاریخ و تمدن ایران است تا با دوران با شکوه پیش از هخامنشیان نیز آشنا شوند. این تمدن که در حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد در جنوب غربی ایران قدرت یافت، بهدلیل آثار معماری برجسته، نوآوریهای هنری و مذهبی و سیستمهای اداری پیچیده خود، یکی از مهمترین تمدنهای خاورمیانه محسوب میشود.
آثار برجسته تمدن عیلام در نمایشگاه
در این نمایشگاه، آثار برجسته و منحصر بهفرد این تمدن از ابزارهای فلزی و ظروف سفالی گرفته، تا کتیبهها و مهرهای استوانهای و دیگر اشیاء باستانی تمدن عیلام به نمایش در آمدهاند. این آثار بازگوکننده دستاوردهای هنری و فنی عیلامیان است و جهانبینی مذهبی و فلسفی این تمدن را نیز برای مخاطبان به تصویر میکشد.
جام سیمین با نقش زن عیلامی یا ایزد بانو، از مهمترین آثار تمدن عیلام در این نمایشگاه است. این جام که با نقش زنان عیلامی تزئین شدهاند با نام جام ایزدبانوی عیلامی شناخته میشوند. محل کشف آن مرودشت در استان فارس است و قدمت این اثر به حدود ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد بازمیگردد. این جام که با تکنیک قلمکاری حکاکی شده است، زن عیلامی با لباسی فاخر را به تصویر میکشد که نشان دهنده جایگاه زنان و هنر در این تمدن است.
به گفته شیرین بیانی، نویسنده کتاب «تاریخ ایران باستان»، این تمدن بر مبنای نظام «مادرسالاری» اداره می شد و به ارث بردن تاج و تخت برپایه «مادرتباری» استوار بوده است. زنان در امور سیاسی و اقتصادی مشارکت داشتند و اغلب به عنوان فرمانروا یا نمایندگان سیاسی، در اجتماع حضوری فعال داشتند. این جام را میتوان بیانگر قدرت و نمایشگر نوع پوشش و شمایل زنان در دوره عیلامی دانست. این نمایشگاه همچنین شامل اشیای تاریخی است که برخی از آنها بیش از ۱۰۰ سال است که تنها در موزه ملی ایران نگهداری میشوند و برای نخستین بار در موزه تخت جمشید به نمایش در آمدهاند.
پیوند تاریخی تخت جمشید و تمدن عیلام
تخت جمشید که یکی از نمایندگان عظمت و شکوه ایران است، حالا میزبان یادگارهایی از تمدن عیلامی شده که پایههای فرهنگی آن در ایران باستانی به شمار میروند. این نمایشگاه میتواند به بازدیدکنندگان کمک کند تا پیوندهای عمیق و پنهان بین تمدنهای پیشین و پسین ایران را درک کرده و به ذهنیت بهتری از تحول فرهنگی و تمدنی ایران دست پیدا کنند.
عیلامیان در زمان هخامنشیان نیز مورد احترام و دارای نفود بودند. به گفته جاشوا ج. مارک از بنیانگذاران دانشنامۀ تاریخ جهان : مراکز آیینی عیلامیان همچون شوش در دوران هخامنشیان، همچنان پابرجا و دارای اهمیت بسیاری بود. شوش به عنوان یکی از مراکز اصلی تمدن عیلام، پس از ورود هخامنشیان نیز به عنوان یکی از پایتختهای مهم این امپراتوری باقی ماند.همچنین، بسیاری از اسناد و کتیبههای اداری هخامنشی که در شوش یافت شدهاند، به زبان عیلامی نوشته شدهاند که نشاندهنده نقش مهم عیلامیان در مدیریت امپراتوری هخامنشی است.
تمدن عیلام؛ پیشگام فرهنگ ایران باستان
خاستگاه تمدن عیلامی که در زمینههای فرهنگی و هنری و اداره جامعه، بسیار پیشرفته بوده است، مناطقی از فارس و خوزستان امروزی است. عیلام، از نخستین تمدنهای باستانی خاورمیانه محسوب میشود.
تمدن عیلامی را همچنین میتوان، پل ارتباطی تمدنهای میان رودان و فلات ایران به حساب آورد. بنای عظیمی چون زیگورات چغازنبیل، که در نزدیکی شهر شوش قرار دارد، به عنوان یکی از بزرگترین و کهنترین زیارتگاههای عیلامی شناخته میشود. این بنای عظیم نشانگر سطح بالای توانمندی فنی و معماری در این دوران است. چغازنبیل که یکی از نخستین آثار ثبت شده ایرانی در فهرست میراث جهانی یونسکو است، به دستور اونتاش ناپیریشا پادشاه عیلامی ساخته شده و معبدی نمادین و طبقهای است.
هدف و اهمیت نمایشگاه عیلام
به گفته مسئولان برگزاری، هدف از این نمایشگاه افزایش آگاهی عمومی درباره این بخش کمتر شناختهشده از تاریخ ایران و معرفی ارزشهای فرهنگی تمدن عیلام است. نمایشگاه «عیلام، سپیده دم تمدن ایران» همزمان با سومین جشنواره چند رسانهای میراث فرهنگی برگزار شده است که شامل نمایشگاه های دیگری نیز است. چنین نمایشگاههایی میتواند، زمینهساز آگاهی از تاریخ باستان در میان نسل جوان باشد و آنان را با داشتههای هویتی و فرهنگی خود بیشتر آشنا کند.
