شاید خانم‌ها گمان کنند که مصرف ماهی در دوران بارداری خطرناک است، زیرا همیشه از آلودگی ماهیان خاص به جیوه شنیده‌اند. اما ماهی- بویژه ماهی‌های روغنی- بهترین منبع غذایی اسیدهای چرب امگا ۳ هستند که برای رشد جنین ضرورت دارند. مصرف کافی ماهی سالم جزئی از رژیم غذایی خانم‌های باردار است.
اسیدهای چرب امگا ۳ جزو مواد مغذی ضروری هستند که نتایج سودمندی برای سلامتی دارند. به گفته دکتر امیلی اوکن، استاد دانشکده پزشکی هاروارد و رئیس دپارتمان پزشکی عمومی در مؤسسه مراقبت‌های بهداشتی هاروارد پیلگریم، دریافت کافی این مواد مغذی در دوران بارداری برای جلوگیری از زایمان زودرس و ارتقای سلامت و رشد عصبی کودک ضروری است.
با این‌حال، مطالعه جدید دکتر اوکن و همکارانش در مجله تغذیه سلامت عمومی نشان می‌دهد که ۲۵ درصد از خانم‌های باردار به اندازه کافی از رژیم غذایی یا مکمل‌های خود امگا ۳ دریافت نمی‌کنند.
مصرف ماهی در بین ۱۰هزار و ۸۰۰ خانم باردار و همچنین مصرف مکمل امگا ۳ در بین ۱۲هزار و ۶۴۶ خانم باردار از سراسر آمریکا در قالب برنامه اثرات محیطی بر سلامت کودکان مورد بررسی قرار گرفت.
تقریباً ۲۵ درصد از داوطلبان گفتند ماهی نمی‌خورند یا کمتر از یک‌بار در ماه ماهی مصرف می‌کنند و تنها ۱۶ درصد مکمل‌های امگا ۳ می‌خوردند. مادران مسن‌تر که تحصیلات بالاتر و درآمد بیشتر داشتند و سفیدپوست یا آسیایی غیراسپانیولی بودند، مکمل مصرف می‌کردند. با این‌حال، مصرف ماهی در بین خانم‌های غیرسفیدپوست و غیراسپانیولی و خانم‌هایی که تنباکو و نیکوتین مصرف می‌کردند، بیشتر بود.
محققان خاطرنشان کردند که مصرف ماهی و مکمل امگا ۳ در بین خانم‌های باردار در دهه‌های گذشته کاهش یافته است. به اعتقاد آن‌ها، این پدیده در واکنش به توصیه‌های فدرال آمریکا درخصوص آلودگی ماهی به جیوه از سال ۲۰۰۱ شروع شده است.
دکتر اوکن در بیانیه مطبوعاتی مؤسسه مراقبت‌های بهداشتی هاروارد پیلگریم گفت: «شواهد کنونی نشان می‌دهند که فواید مصرف ماهی‌های کم‌جیوه توسط مادر، یا دریافت مکمل‌های امگا ۳، به خطرات احتمالی آن می‌چربد. او افزود: «مطالعه ما اطلاعات به‌روزی را برای اطلاع‌رسانی درباره توصیه‌ها و منابع ضروری بهداشت عمومی ارائه می‌کند تا مصرف ماهی‌های کم‌جیوه در دوران بارداری و دریافت مکمل‌های امگا ۳ در بین افرادی که ماهی نمی‌خورند، افزایش یابد.
چرا امگا ۳ در دوران بارداری حائز اهمیت است؟
در وبسایت انجمن بارداری آمریکا آمده که دوکوزاهگزانوئیک اسید و ایکوزاتترانوئیک اسید، دو اسید چرب امگا ۳ موجود در ماهی‌های چرب، به بارداری سالم کمک می‌کنند. این‌دو اسید چرب می‌توانند خطر درد پیش از زایمان و افسردگی پس از زایمان را به حداقل برسانند.
به گزارش انجمن بارداری آمریکا، دریافت امگا ۳ کافی با مصرف ماهی در خانم‌های شیرده باعث بهبود رشد روانی-حرکتی و کاهش خطر ابتلا به آلرژی در نوزادان می‌شود.
محتوای مغذی ماهی فراتر از امگا ۳ است. به گفته انجمن بارداری آمریکا، ماهی تن (برای نمونه) علاوه‌بر دوکوزاهگزانوئیک اسید و ایکوزاتترانوئیک اسید حاوی پروتئین، سلنیوم، منیزیم، کلسیم، پتاسیم، ویتامین ب۱۲ و دیگر مواد مغذی است که از بارداری سالم، سلامت قلب، سلامت مغز و به‌طور کلی تندرستی حمایت می‌کند. براساس مطالعه‌ای که در سال ۲۰۱۹ منتشر شد، ضریب هوشی کودکان مادرانی که در دوران بارداری ماهی مصرف می‌کردند، به‌طور متوسط ۷.۷ بالاتر از کودکانی بود که مادرشان ماهی نمی‌خوردند.
کالج پرستاری و مامایی آمریکا به خانم‌های باردار و شیرده توصیه می‌کند که روزانه حدود ۲۰۰ تا ۳۰۰ میلی‌گرم امگا ۳ دریافت کنند که با مصرف دو وعده ماهی در هفته تأمین می‌شود.
ترس از ماهی: گزارشات مربوط به جیوه
سازمان غذا و داروی آمریکا از سال ۱۹۹۴ به خانم‌های باردار توصیه کرده که از مصرف کوسه و اره‌ماهی خودداری کنند (ماهی‌های شکارچی غول‌پیکر نسبت به گونه‌های ریزجثه جیوه بیشتری دارند).
تاج‌ماهی و ماهی خال‌خالی شاهی نیز در سال ۲۰۰۱ به این فهرست اضافه شدند و سازمان غذا و داروی آمریکا با انتشار اطلاعیه‌ای به خانم‌های باردار توصیه کرد که به دلیل آلودگی احتمالی به جیوه از مصرف این ماهی‌ها خودداری کنند.
براساس مطالعه منتشر شده در سال ۲۰۰۳ (توسط دکتر اوکن و همکاران) مصرف ماهی به دنبال اطلاعیه سال ۲۰۰۱ کاهش یافت. محققان دریافتند که مصرف تقریبی ۱.۴ وعده ماهی در ماه از دسامبر ۲۰۰۰ تا آوریل ۲۰۰۱ کاهش یافته و این کاهش تا پایان مطالعه ادامه داشته است.
آژانس حفاظت محیط‌زیست آمریکا در گزارش سال ۲۰۱۳ خود به رد این یافته‌ها پرداخت و مدعی شد که تحقیقات این آژانس نشان می‌دهد که مصرف ماهی در بین خانم‌ها در سنین باروری پس از اطلاعیه سال ۲۰۰۱ و به‌روزرسانی سال ۲۰۰۴ کاهش نیافته است. در این گزارش آمده است: «می‌توان نتیجه گرفت که این اطلاعیه‌ها تأثیری بر مصرف ماهی در بین خانم‌ها در سطح کشور نداشته است.»
با این‌حال، دکتر استفان اوستروف، دانشمند ارشد سابق سازمان غذا و دارو، در بیانیه‌ای تکمیلی در سال ۲۰۱۴ گفت: «سال‌هاست که بسیاری از خانم‌ها از مصرف ماهی در دوران بارداری یا دادن ماهی به فرزندان خردسال خود اجتناب می‌کنند.» اطلاعیه سال ۲۰۱۴ خانم‌های باردار یا شیرده را تشویق کرد که هر هفته ۲۲۰ تا ۳۴۰ گرم ماهی کم‌جیوه مصرف کنند.
سازمان غذا و داروی آمریکا در اطلاعیه سال ۲۰۱۷ ماهی مارلین، نارنجی رافی و ماهی تن را نیز به دلیل غلظت جیوه موجود در آن‌ها به فهرست ماهی‌هایی اضافه کرد که خانم‌ها باید از مصرف‌شان اجتناب می‌کردند.
سنجش خطرات و فواید
در وبسایت سازمان غذا و داروی آمریکا آمده که پروژه سیاست‌های جیوه چندان شفاف نبوده و بیشتر باعث سردرگمی شده است. در وبسایت سازمان آمده است: «بیشتر مردم از توصیه‌های دولت درباره جیوه اطلاع ندارند. کسانی هم که می‌دانند جیوه خطرناک است، به‌طور کلی نمی‌دانند برای کاهش دریافت جیوه باید از کدام ماهی‌ها اجتناب کنند یا از کدام ماهی‌های کم‌جیوه استفاده کنند.»
براساس مطالعه سال ۲۰۱۸ که روی ارزیابی اطلاع‌رسانی درباره ماهی به خانم‌های باردار متمرکز بود، برخی از خانم‌های باردار تصمیم می‌گیرند که به‌طور کلی مصرف ماهی را کنار بگذارند. محققان دریافتند «شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد این اطلاعیه‌ها خانم‌های باردار را سردرگم می‌کنند. از این‌رو، آن‌ها ترجیح می‌دهند ریسک نکنند و مصرف ماهی را به‌طور کلی کنار بگذارند. همه موافق هستند که خانم‌های باردار باید هر هفته دست‌کم دو وعده ماهی بخورند اما انتقال این پیام هرگز شفاف و مؤثر نبوده است.»
براساس مطالعه سال ۲۰۲۳، فواید خوردن ماهی بیش از خطرات آن است و اقدامات احتیاطی سازمان غذا و داروی آمریکا نباید خانم‌های باردار را از مصرف ماهی بازدارد: «وقتی مادران به‌طور منظم در دوران بارداری ماهی می‌خورند، رشد عصبی فرزندان‌شان در مقایسه با کودکانی که مادران‌شان ماهی نمی‌خورند، بهینه‌تر خواهد بود. هرچند که این کودکان در معرض دریافت متیل‌جیوه قرار می‌گیرند.»
صنعت ماهیگیری نیز نظر مشابهی دارد. وبسایت «درباره غذاهای دریایی» که به مؤسسه ملی شیلات در آمریکا تعلق دارد، درباره «انتشار اطلاعات غلط» درخصوص جیوه موجو در غذاهای دریایی ابراز نگرانی کرده و می‌گوید که «علم تغذیه نشان می‌دهد که فواید غذاهای دریایی (شامل مواد مغذی مانند پروتئین، ویتامین‌های بی و دی، سلنیوم و اسیدهای چرب امگا ۳) به خطرات احتمالی جیوه می‌چربد.
از این گذشته، مؤسسه ملی شیلات گزارش داده که «هیچ موردی در رابطه با مسموم‌شدن با جیوه بر اثر مصرف مرسوم غذاهای دریایی تجاری در ژورنال‌های پزشکی وجود ندارد. برای نمونه، هر آمریکایی سالانه به‌طور متوسط ۸ کیلوگرم غذای دریایی مصرف می‌کند. ژاپنی‌ها سالانه به‌طور متوسط ۵۸ کیلوگرم غذای دریایی می‌خورند. با این‌حال، در این مصرف ده‌برابری گزارشی در رابطه با اپیدمی مسموم‌شدن با جیوه در ژاپن ارائه نشده است.»
مصرف کدام ماهی‌ها بی‌خطرتر است؟ آیا مکمل‌ها منبع خوبی هستند؟
مؤسسه خیریه مارچ آف دایمز در راستای اطلاعیه‌های سازمان غذا و داروی آمریکا به خانم‌های باردار توصیه می‌کند که هر هفته ۲۲۰ تا ۳۴۰ گرم ماهی کم‌جیوه بخورند:
- میگو
- سالمون
- زغال‌ماهی
- گربه‌ماهی
- کنسرو ماهی تن سبک
این سازمان به خانم‌های باردار توصیه می‌کند از مصرف ماهی‌هایی که جیوه بیشتری دارند اجتناب کنند:
- کوسه
- اره‌ماهی
- خال‌خالی شاهی
- تاج‌ماهی
ماهی بهترین منبع امگا ۳ است اما غذاهای دیگری هم حاوی امگا ۳ هستند:
- روغن کانولا
- دانه چیا
- سویا سبز
- تخم کتان
- دانه همپ
- لوبیا
- جلبک دریایی
- روغن سویا
- گردو
- جوانه گندم
کالج پرستاری و مامایی آمریکا به خانم‌هایی که در دوران بارداری ماهی مصرف نمی‌کنند توصیه می‌کند به‌جای ماهی از مکمل‌های امگا ۳ استفاده کنند. این افراد بهتر است کپسول‌ها یا روغن‌های تصفیه‌شده و فاقد بی‌فنیل‌های پلی‌کلرینه و دیوکسین را انتخاب کنند.
به گفته کالج پرستاری و مامایی آمریکا، مکمل‌ها باید دست‌کم ۲۰۰ میلی‌گرم امگا ۳ داشته باشند و خانم‌های باردار باید از مصرف روغن جگر ماهی‌هایی مانند کاد خودداری کنند، زیرا این روغن‌ها سطح ویتامین آ را در بدن به میزان خطرناکی افزایش می‌دهند.
