گرد و غبار خانه صرفاً به دلیل کثیفی خطرناک نیست. آلرژن‌هایی مانند شوره حیوانات خانگی و مواد شیمیایی موجود در لای موها، خاک و سلول‌های مرده پوست نیز در آن یافت می‌شوند.
از این گذشته، گرد و غبار می‌تواند میزبانِ میکروب‌های مهاجم و مقاوم به آنتی‌بیوتیک باشد. این میکروب‌ها نتیجه اثرات مخرب مواد پاک‌کننده، داروها و آلودگی‌های محیطی هستند که به سطوح و کف خانه راه پیدا می‌کنند.
گرد و غبار بعضاً طی ماه‌ها و حتی سال‌ها انباشته می‌شود و ترکیبی از ریزجانداران را به وجود می‌آورد.
پاتریک کی. اچ. لی، استاد دانشگاه هنگ‌کنگ و معاون سابق دانشگاه کالیفرنیا در برکلی، که در زمینه میکروبیولوژی محیطی و مهندسی زیست‌شیمی تخصص دارد، می‌گوید: «درنهایت، این میکروب‌ها به ما منتقل می‌شوند و سلامت ما را تحت تأثیر می‌گذارند. این مسئله نتیجه ترکیب اثرات شیمیایی و میکروبیولوژی است.»
ماهیت گرد و غبار
قرار گرفتن در معرض گرد و غبار یکی از بارزترین عوامل محرک علائم تنفسی در افراد مبتلا به آلرژی و مشکلات تنفسی از جمله بیماری مزمن انسدادی ریه است. این افراد ممکن است به ذرات میکروسکوپی موجود در گرد و غبار، شوره حیوانات خانگی و کپک‌های احتمالی در گرد و غبار واکنش نشان دهند. آلرژن‌ها مجاری هوا را تحریک کرده و باعث التهاب و تنگی مجاری تنفسی می‌شوند که با علائمی مانند خس‌خس سینه، تنگی نفس و سرفه همراه است.
گرد و غبار همچنین حاوی میکروب‌هایی است که برای سلامت انسان ضرر دارند.
گرد و غبار مانند میکروبیوم انسانی می‌تواند میزبانِ میکروب‌های مفید باشد یا از میکروب‌های آلوده به عوامل بیماری‌زا از جمله میکروب‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک و میکروب‌های مهاجم میزبانی کند.
در مطالعه‌ای که در نشریه گزارشات علمی انتشار یافته است، ۵۶ خانه در ایرلند مورد بررسی قرار گرفت و محققان موفق شدند ۱۷۶ ژن مقاوم به ضدمیکروب‌ها را در گرد و غبار کشف کنند. آن‌ها گرد و غبار را به‌عنوان یک منبع ضدمیکروب معرفی کردند که تاکنون توجه زیادی به آن صورت نگرفته و تأکید کردند که یافته‌های این مطالعه مستلزم بررسی‌های بیشتر است؛ به‌ویژه با توجه به این‌که بیشتر داوطلبان حدود ۹۰ درصد از زمان خود را در فضای بسته سپری می‌کردند.
در مطالعه دیگری که در نشریه میکروبیوم انتشار یافت، لی و تیم محققان او به بررسی گرد و غبار خانه‌ها پرداختند. لی به اپک تایمز گفت که انتظار داشتیم در نمونه‌های گرد و غبار شاهد وجود مواد شیمیایی و میکروب باشیم، اما محققان مطمئن نبودند که ژن‌های مقاوم به ضدمیکروب در نمونه‌ها آن‌قدر جدی باشند که باعث نگرانی شوند.
مواد شیمیایی موجود از جمله فتالات‌های مختل‌کننده غدد درون‌ریز، داروهای غیرآنتی‌بیوتیکی و آنتی‌بیوتیک‌ها خواص ضدمیکروبی داشتند که باعث ایجاد مقاومت در میکروبیوم گرد و غبار شد و موجب رشد باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک گردید.
محققان نوشتند: «باکتری‌های مقاوم و پرخطر ممکن است پاتوژن‌های فرصت‌طلبی باشند و افرادی را که سیستم ایمنی ضعیفی دارند دچار عفونت کنند.»
گرد و غبار می‌تواند برای افرادی که سیستم ایمنی ضعیف، آسیب‌دیده یا درحال رشد دارند، مشکل‌ساز شود که از جمله می‌توان به بیماران دیابتی، نوزادان، سالمندان، افرادی که آنتی‌بیوتیک یا داروهای دیگر می‌خورند و همچنین به کسانی اشاره کرد که با سرطان، عفونت یا بیماری‌های خودایمنی دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند.
محققان به این نکته اشاره کردند که «گرد و غبار خانه هم منبع و هم وسیله انتشار باکتری‌های مقاوم و پرخطر است.»
گرد و غبار حاوی چهار گروه شیمیایی مضر است: فتالات‌ها، فنل‌های موجود در ضدعفونی‌کننده‌ها، مواد ضداشتعال و ترکیبات شیمیایی فلوئوردار که در تولید ظروف نچسب کاربرد دارند. این ترکیبات می‌توانند سلامتی فرد را به شکل جدی به خطر بیاندازند و باعث کاهش ضریب هوشی کودکان، اختلالات هورمونی و رشدی و سرطان شوند.
وینا سینگلا، از نویسندگان مطالعه حاضر و پژوهشگر سازمان حمایت از منابع طبیعی، در بیانیه‌ای مطبوعاتی گفت: «تعداد و حجم مواد سمی و ناشناخته‌ای که احتمالاً در اتاق‌های نشیمن همه وجود دارد، از دید من شوکه‌کننده است.»
سینگلا افزود: «مواد شیمیایی مضر که در اقلام مصرفی روزمره و مصالح ساختمانی به کار گرفته می‌شوند، باعث آلودگی گسترده خانه‌های ما شده‌اند. این مواد خطرناک باید با اقلام ایمن‌تر جایگزین شوند.»
مراقب مواد شیمیایی باشید
لی گفت: «مواد شیمیایی مورد استفاده در خانه درنهایت از محیط اطراف ما سر در می‌آورند.»
محققان در مطالعه او از داوطلبان خواستند که خانه‌های خود را مثل همیشه تمیز کنند. آن‌ها سپس از فیلترهایی برای نمونه‌برداری از گرد و غبار استفاده کردند. هدف این بود که نشان دهند گرد و غبار صرف‌نظر از تمیزی خانه پابرجا خواهد ماند. آن‌ها همچنین به دنبال این بودند که ببینند آیا مواد شیمیایی مورد استفاده در خانه‌ها در نمونه‌های گرد و غبار یافت می‌شوند یا خیر.
این مطالعه شامل ۳۲ خانه بود که دست‌کم دو نفر در هرکدام از آن‌ها زندگی می‌کردند و به‌طور متوسط ۲۳ سال در آن خانه ساکن بودند و روزانه بیش از ۲۰ ساعت از وقت‌شان را در خانه سپری می‌کردند. ساکنان خانه‌ها ۷۲ ساله یا مسن‌تر بودند و تقریباً همه‌شان دارو می‌خوردند که آثار آن‌ها نیز در نمونه‌های گرد و غبار مشهود بود.
لی گفت: «خانه‌ها کثیف نبودند و شرایط بهداشتی بسیار خوبی داشتند.»
مواد شیمیایی از راه‌های مختلف وارد خانه می‌شوند که از جمله می‌توان به تعریق پوست، دور ریختن نادرست داروها، ورود آلودگی از طریق پنجره‌های باز، پاک‌کننده‌ها، لوازم آرایشی، خوراکی‌ها و محصولات بهداشتی شخصی اشاره کرد. به گفته لی، حتی لوازم خانگی هم می‌توانند باعث آزادسازی ترکیبات شیمیایی مانند مواد ضداشتعال در محیط خانه شوند.
همه‌گیری کرونا باعث شد که مردم نسبت به ضدعفونی کردن منظم خانه آگاه‌تر شوند، اما این روند به استفاده افراطی از مواد شیمیایی قوی انجامید که بیش از آن‌که از عفونت جلوگیری کنند، به شیوع عفونت دامن زدند. به گفته لی، این موضوع احتمالاً در یافته‌های مطالعه حاضر نیز مؤثر بوده و ممکن است بخشی از یک روند جهانی دامنه‌دار باشد.
او افزود: «بدیهی است که نمی‌توان خانه را کاملاً استریل کرد، اما این مطالعه نشان می‌دهد که باید خانه را تمیز نگه‌داریم تا از تجمع گرد و غبار جلوگیری کنیم، زیرا گرد و غبار بستر مقاومت ضدمیکروبی را فراهم می‌کند که قطعاً به دنبال چنین چیزی نیستیم.»
پاکسازی مواد شیمیایی
لی می‌گوید استفاده از محصولات طبیعی به‌جای مواد شیمیایی می‌تواند بارِ شیمیایی وارد بر میکروبیوم گرد و غبار را به حداقل برساند.
دکتر الی کوئن، متخصص روماتولوژی و سموم محیطی، در روز ۶ مه در پادکست «مادل هلث شو» گفت: «گرد و غبار یکی از ساده‌ترین تهدیدات سلامتی است که می‌توانیم جلوی آن را بگیریم.» او افزود که از وقتی متوجه شد این اقلام حاوی فتالات هستند، تمام خوشبوکننده‌ها، شمع‌ها و عودهایی را که از داشتن آن‌ها لذت می‌برد، به همراه پاک‌کننده‌ها دور ریخت.
فتالات‌ها در تهیه پلاستیک کاربرد دارند و در غلظت‌های بالا در گرد و غبار خانه یافت می‌شوند. فتالات‌ها در عملکرد هورمون‌ها تداخل ایجاد می‌کنند و با بسیاری از تهدیدات جدی سلامتی به‌ویژه در رابطه با کودکان ارتباط مستقیم دارند که از جمله می‌توان به سقط جنین، رشد غیرطبیعی جنین و کودک و مشکلات باروری اشاره کرد.
کوئن گفت: «راه‌های زیادی برای کسب آگاهی و انتخاب بهتر وجود دارد و تصور می‌کنم ساده‌ترین راه این است که اصلاً این مواد را وارد خانه نکنیم، زیرا در محیط خانه می‌مانند و درنهایت وارد بدن ما می‌شوند. توقف این چرخه کاملاً منطقی است.»
او افزود که سموم با گرد و غبار یکی می‌شوند. به گفته کوئن، این سموم به‌طور کامل مورد مطالعه قرار گرفته و مشخص شده که برای انسان ضرر دارند. بدتر از همه این‌که نوزادان و حیوانات خانگی بیشتر با زمین در تماس هستند که محل تجمع گرد و غبار محسوب می‌شود.
یافتن جایگزین مناسب برای محصولات شیمیایی مصرفی، عملی است که می‌توانیم در انجام آن پیشرفت کنیم. کوئن این کار را به یک بازی تشبیه کرد: شناسایی و حذف موردیِ تهدیدها.
نونیا لارسن، بنیان‌گذار برند کلیرواتر کالچرز، به اپک تایمز گفت: «ما باید خانه‌ها را از سموم پاکسازی کنیم و نگذاریم که وارد سیستم تنفسی ما شوند.»
ترجیح لارسن این است که از کلر دی‌اکسید برای تمیزکاری استفاده کند؛ ترکیبی که خودش سازنده آن است و از آن برای شستشوی مواد غذایی بازاری و محصولات باغ خود استفاده می‌کند. از کلر دی‌اکسید که اغلب در صنعت پزشکی برای استریل کردن تجهیزات به کار می‌رود، می‌توان برای ضدعفونی کردن دست، شستشوی زخم و پاک کردن سطوح خانه از جمله آینه‌ها و پنجره‌ها استفاده کرد.
او می‌گوید: «کلر دی‌اکسید با استفاده صحیح در برابر باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها مؤثر عمل می‌کند و اثرات سمّی سفیدکننده‌ها و شوینده‌های شیمیایی را ندارد. یک بررسی اصولی در نشریه پزشکی و زندگی منتشر شده که نشان می‌دهد کلر دی‌اکسید حتی در غلظت پایین ۲۰ تا ۳۰ میلی‌گرم در لیتر می‌تواند مواد غذایی، آب آشامیدنی و بدن انسان و حیوانات را از ریزجانداران مضر پاکسازی کند.»
مبارزه با میکروب با استفاده از میکروب
لارسن از روش کشت پروبیوتیک در محصولات پاک‌کننده خود استفاده می‌کند که معمولاً بر پایه سرکه میوه یا اسکوبی کامبوچا (کشت مبتنی بر هم‌زیستی باکتری و مخمر) تهیه می‌شوند. اسکوبی‌ها میکروب‌های مفیدی هستند که قند مصرف می‌کنند و میکروب‌های مضر را از بین می‌برند.
لارسن گفت: «کشت‌های زنده سراغ عوامل بیماری‌زا و سموم می‌روند و نابودشان می‌کنند. این سرکه‌ها را می‌توان با استفاده از گیاهان دارویی مانند رزماری، آویشن و پونه کوهی تقویت کرد. اگر خودتان این گیاهان را پرورش دهید، تأثیر آن‌ها بیشتر خواهد بود.»
محققان ایتالیایی تأثیر استفاده از سویه‌های پروبیوتیک باکتری باسیلوس را در تدابیر بهداشتی یک بیمارستان بررسی کردند تا رشد عوامل بیماری‌زا را بر روی سطوح کنترل کنند. این رویکرد باعث کاهش میکروب‌هایی شد که ژن‌های مقاوم به دارو داشتند. از این گذشته، هیچ گزارشی در رابطه با عفونت‌های مقاوم جدید ارائه نشد.
به گفته لارسن، تهیه محصولات پاک‌کننده خانگی هزینه ناچیزی دارد. او نکات دیگری را نیز برای کاهش مواجهه با آلودگی‌ها ارائه کرده است:
- فیلترهای جاروبرقی را تمیز نگه‌دارید، زیرا ممکن است باعث پخش گرد و غبار شوند.
- دستگاه‌های تصفیه هوا را به‌طور مرتب تمیز کنید.
- اگر در روستا زندگی می‌کنید، پنجره‌ها را باز کنید تا هوا جریان پیدا کند.
- بیشتر در طبیعت وقت بگذرانید تا تأثیر نفس کشیدن در گرد و غبار و آلودگی خانگی به حداقل برسد.
لی با توجه به تحقیقات جدید گفت که بیشتر مردم باید در استفاده از پاک‌کننده‌های شیمیایی و ترجیحِ مواد ضدعفونی‌کننده و به مواد شوینده تجدیدنظر کنند.
او گفت: «کارهای روزمره‌ای که سال‌ها انجام‌شان داده‌ایم، میکروب‌های محیطی را تغییر داده‌اند. وقت آن است که درنگ کنیم و با توجه به شواهد علمی موجود ببینیم که آیا در آینده نیز باید به همین شکل ادامه دهیم یا خیر.»
