در هفته‌های اخیر، با وجود تکذیب‌های مکرر مقامات، نان بین ۴۰ تا ۶۶ درصد گران شده است. این افزایش قیمت در حالی رخ می‌دهد که برای بسیاری از شهروندان ایرانی، نان بخش عمده‌ای از مواد غذایی روزانه را تشکیل می‌دهد و حتی برای برخی، تنها وعده غذایی محسوب می‌شود.
رئیس دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی در اسفند ۱۴۰۲ به مصرف بالای نان در ایران اشاره کرده و گفت: «ایران بزرگترین مصرف‌کننده نان در جهان است. در ایران مردم ۳۷ تا ۴۰ درصد بیشتر از میانگین جهانی نان مصرف می‌کنند.» حسین راغفر، استاد دانشگاه علامه طباطبایی، به این سخنان واکنش نشان داد و علت این مصرف بالا را فقر مردم ایران دانست و افزود: «اکنون در بسیاری از کلان‌شهرها، حتی در تهران، مردم توانایی خرید نان را ندارند و بدون حمایت خیرین نمی‌توانند به نان دسترسی پیدا کنند.»
پایگاه خبری جماران نیز در اوایل پارسال نوشت: «پژوهش‌ها نشان می‌دهد که مصرف نان در کشور ما ۲ تا ۳ برابر کشورهای دیگر است. این نشان می‌دهد که مردم برای رفع گرسنگی به نان پناه می‌برند، که این موضوع هشداری جدی برای مسئولین است.»
در سال ۱۴۰۱ مرکز آمار ایران اعلام کرد که هر خانوار ایرانی به طور میانگین ۱۶۱ کیلوگرم نان مصرف کرده است. ده سال قبل، این میزان حدود ۱۵۰ کیلوگرم بود. رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان نان ایران اعلام کرده است که ۹۰ درصد مردم نان سنتی و تنها ۱۰ درصد نان‌های صنعتی مصرف می‌کنند. بنابراین، افزایش ۴۰ تا ۶۶ درصدی قیمت نان، بیشترین فشار را بر اقشار کم‌درآمد جامعه وارد می‌کند.
دولت سیزدهم با کنترل قیمت و مصرف تلاش کرد تا بحران نان را کاهش دهد، اما موفقیتی حاصل نشد و مشکلات پیچیده‌تر شدند.
اولین گرانی مهم در دولت چهاردهم، گرانی نان بود. اما این گرانی با رویه‌ای گیج‌کننده همراه شد، چراکه پس از چندین هفته تکذیب، سرانجام اعلام شد که قیمت نان در تهران به‌طور قابل‌توجهی افزایش یافته است. رئیس اتحادیه نانوایان سنتی تهران اعلام کرد که با موافقت وزارت کشور، قیمت نان سنگک ساده از ۳ به ۵ هزار تومان، نان بربری ساده با آرد نوع یک، از ۱۸۰۰ تومان به ۲۵۰۰ تومان و بربری ساده با آرد نوع دو از ۱۵۰۰ تومان به ۳۵۰۰ تومان رسیده است.
مشکلات در تأمین گندم
یکی از بزرگترین چالش‌های دولت در تأمین نان، مساله تولید گندم است که به‌شدت به شرایط آب و هوایی و حمایت دولت وابسته است. در سال گذشته ادعا شد که حدود ۱۳.۵ میلیون تن گندم تولید شده و ایران نیازی به واردات گندم ندارد. وزیر کشاورزی در خرداد امسال نیز اعلام کرد که تولید گندم مناسب بوده و نیاز به واردات نیست. اما مشکلات در پرداخت به کشاورزان همچنان باقی است.
براساس آخرین گزارش سامانه شرکت بازرگانی دولتی ایران (سیفا) تا صبح شنبه ۱۷ شهریورماه، ۱۱ میلیون و ۹۱۰ هزار تن گندم از کشاورزان به ارزش ۲۱۰ هزار میلیارد تومان خرید تضمینی شده است. این میزان خرید تضمینی نسبت به مدت مشابه سال زراعی گذشته ۱.۶۲۱ میلیون تن معادل ۱۶ درصد رشد نشان می‌دهد.
سید حمید پورمحمدی، رئیس سازمان برنامه و بودجه، اعلام کرد که دولت تا کنون ۱۲۱ هزار میلیارد تومان از بدهی‌های خود به کشاورزان را پرداخت کرده اما هنوز ۸۹ هزار میلیارد تومان بدهکار است.
این وضعیت تأثیر مستقیمی بر تولید آرد و نان دارد. دولت برای کنترل قیمت نان مجبور است یارانه بدهد. بر اساس اطلاعات شرکت مادر تخصصی بازرگانی دولتی ایران، در سال ۱۴۰۱ دولت با تخفیف ۸۰ درصدی قیمت آرد، حدود ۷۰ هزار میلیارد تومان زیان از محل خرید تضمینی گندم و فروش یارانه‌ای آن متحمل شده است. معاون بازرگانی داخلی این شرکت اعلام کرد: «سالانه بالغ بر ۲۰۰ هزار میلیارد تومان یارانه برای تأمین گندم مورد نیاز کشور پرداخت می‌شود.»
ناتوانی دولت در سامان دادن به بحران آرد و نان
در کنار مشکلات گندم، نانوایی‌ها نیز با افزایش هزینه‌های پرسنلی و انرژی مواجه هستند. رئیس اتحادیه نانوایان کرج اخیراً گفته بود: «حتی اگر آرد را مجانی دریافت کنیم، باز هم با لحاظ هزینه‌های اجاره‌بها، دستمزد کارگر و سایر فاکتورهای تولید، نانواها دچار مشکل شدند.»
دولت سیزدهم برای کنترل مصرف نان، طرح هوشمندسازی آرد و نان را اجرا کرد. فاز نخست این طرح از اردیبهشت ۱۴۰۱ آغاز شد و طی چهار ماه بیش از ۹۹ درصد نانوایی‌های کشور به کارت‌خوان‌های هوشمند مجهز شدند. دولت مدعی شد که به واسطه این طرح، سه میلیون تن نان معادل ۵۴هزار میلیارد تومان صرفه‌جویی شده است. اما اتحادیه‌های نانوایان و کارشناسان معتقدند که این طرح شکست خورده است. بیژن نوروزی‌مقدم، رئیس اتحادیه نانوایان سنتی تهران، در این باره گفت: «طرح هوشمندسازی نان عملی نشد و تنها باعث افزایش هزینه‌های نانوایی‌ها و ایجاد نابسامانی بیشتر شد.» محمد جواد کرمی، عضو هیئت‌مدیره اتحادیه نانوایان تهران، نیز به مشکلات نظارت و سامانه‌های مرتبط اشاره کرده و این طرح را ناکارآمد دانسته است.
دولت چهاردهم اهمیت زیادی به طرح هوشمند نداده، هرچند آن را به کلی کنار نگذاشته است. اما این دولت هم از پس بازار آشفته نان و آرد بر نیامده است.
حسین یزدجردی، رئیس کانون صنایع آرد ایران، نیز با اشاره به افزایش ۲۵ درصدی قیمت نان در برخی استان‌ها، اعلام کرد که بسیاری از نانوایی‌ها از مدت‌ها قبل نرخ نان را افزایش داده‌اند و کنترل نرخ نان از دست دولت خارج شده است.
راه‌حل چیست؟
در واقع، افزایش چشمگیر قیمت نان در ایران، که برای بسیاری از شهروندان مهم‌ترین منبع غذایی روزانه است، نشان از چالش‌های عمیق اقتصادی و مدیریتی در حوزه تامین مواد غذایی دارد. با وجود تلاش‌های دولت برای کنترل این بحران از طریق طرح‌های مختلف، مانند هوشمندسازی یارانه نان، مشکلات همچنان پابرجاست و به نظر می‌رسد که سیاست‌های اتخاذشده نتوانسته‌اند تاثیر مثبتی بر بازار نان داشته باشند. افزایش هزینه‌های تولید نان و مشکلات مرتبط با تامین گندم، فشار زیادی بر نانوایان و در نهایت بر مردم وارد کرده است. در این شرایط، دولت نیازمند بازنگری در سیاست‌های حمایتی و ایجاد راهکارهای پایدار برای کنترل قیمت نان و تأمین مواد اولیه است تا از افزایش بیشتر فقر و نارضایتی در جامعه جلوگیری کند.
