در سالهای اخیر، سیاستهای ایران در قبال گسترش روابط اقتصادی با کشورهای اوراسیا و بهویژه چین، بحثبرانگیز بوده است. اظهارات اخیر رئیسجمهور ایران در یک نشست خبری، مبنی بر تلاش برای تعامل با کشورهای اوراسیا و بهویژه چین، اگرچه در نگاه اول بهعنوان گامی در جهت تقویت تولید داخلی و گشودن بازارهای جدید برای تولیدکنندگان ایرانی مطرح میشود، اما در عمق خود پیامدهای نگرانکنندهای برای استقلال اقتصادی ایران دارد. این سیاستها بیش از آنکه به عنوان یک استراتژی توسعهای همهجانبه تلقی شود، نشانگر وابستگی فزاینده کشور به چین و از دست رفتن فرصتهای متنوعسازی روابط اقتصادی است.
توافق با چین: گامی بهسوی توسعه یا وابستگی؟
پزشکیان در اظهارات خود به گفتگوهای اخیر با رئیسجمهور چین و تصمیم برای ورود یک گروه کارشناسی از چین به ایران اشاره کرد. اگرچه گسترش روابط تجاری و فناوری با کشورهایی نظیر چین میتواند در کوتاهمدت به تأمین منابع و تسهیل توسعه کمک کند، اما تجربه گذشته نشان داده که این روابط بیشتر به نفع کشور قدرتمندتر تمام میشود. چین با بهرهگیری از قدرت اقتصادی خود، در بسیاری از کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، سیاستهای اقتصادیای را تحمیل کرده که منجر به وابستگی بیش از حد به واردات و سرمایهگذاری خارجی شده است.
یکی از انتقادهای اساسی به توافقهای اقتصادی ایران با چین، عدم شفافیت این توافقهاست. هنوز مشخص نیست که این همکاریهای جدید در چه حوزههایی صورت میگیرد و ایران چه امتیازاتی را در این مسیر ارائه کرده است. این عدم شفافیت میتواند منجر به واگذاری فرصتهای راهبردی و حتی حاکمیتی به چین شود، همانگونه که در برخی کشورهای آفریقایی و آسیایی مشاهده شده است.
تعرفههای پایین اوراسیا: فرصت یا تهدید برای تولید داخلی؟
پزشکیان از برنامههای ایران برای پیوستن به سازمانهای منطقهای مانند اتحادیه اقتصادی اوراسیا و تعامل با کشورهای عضو با تعرفههای پایین یا صفر سخن گفت. این تصمیم، اگرچه در ظاهر میتواند به گسترش صادرات و باز کردن بازارهای جدید برای تولیدکنندگان داخلی کمک کند، اما ممکن است خطرات جدی برای صنایع کوچک و متوسط کشور به همراه داشته باشد، چراکه باید توجه داشت که کشورهای طرف قرارداد هم مایل هستند تا کالاهای خود را وارد ایران کنند و این مساله نگرانکننده است، چراکه تولیدکننده داخلی ایرانی به دلیل مشکلاتی که دارد توان رقابت با طرفهای خارجی ندارد.
در حقیقت، در شرایطی که تولید داخلی ایران با مشکلاتی چون فناوری قدیمی، هزینههای تولید بالا و محدودیتهای ناشی از تحریمها روبرو است، کاهش تعرفهها ممکن است به ورود کالاهای ارزانقیمت خارجی، بهویژه از چین و روسیه، منجر شود و توان رقابت تولیدکنندگان داخلی را تضعیف کند. این مسئله میتواند بسیاری از تولیدکنندگان کوچک و متوسط را به تعطیلی کشانده و اشتغالزایی داخلی را بهشدت تحتتأثیر قرار دهد.
آیا چین جایگزینی برای استقلال اقتصادی است؟
تأکید بر نقش چین در سیاست خارجی اقتصادی ایران، نگرانیهایی را درباره تعمیق وابستگی کشور به یک شریک خاص ایجاد میکند. در حالی که چین در سالهای اخیر به یکی از بزرگترین شرکای تجاری ایران تبدیل شده، این رابطه اغلب به صورت یکطرفه و به نفع چین پیش رفته است. ایران عمدتاً مواد اولیه مانند نفت و پتروشیمی به چین صادر میکند و در مقابل، کالاهای مصرفی، تجهیزات صنعتی و فناوریهای چینی وارد میکند. این الگو به جای تقویت ظرفیت تولیدی و فناورانه ایران، به وابستگی بیشتر به واردات چینی منجر شده است.
چین در روابط خود با ایران بهطور مداوم از قدرت اقتصادی و دیپلماتیک خود برای تأمین منافع خود استفاده کرده است. نمونه آن را میتوان در قراردادهای نفتی بلندمدت یا سرمایهگذاریهایی دید که اغلب با شرایط نابرابر به نفع چین منعقد شدهاند. این روند باعث شده که ایران فرصتهای خود برای تنوعبخشی به روابط اقتصادی را از دست بدهد و در مواردی، سیاست خارجی خود را به تأمین رضایت چین محدود کند.
پیامدهای وابستگی به چین برای امنیت اقتصادی ایران
یکی از بزرگترین مخاطرات وابستگی به چین، آسیبپذیری اقتصاد ایران در برابر نوسانات سیاستهای چین است. اگر چین به هر دلیلی تصمیم بگیرد که روابط اقتصادی خود با ایران را محدود کند، کشور با بحرانهای جدی روبرو خواهد شد. نمونههایی از این نوع وابستگی را میتوان در کشورهای دیگر مشاهده کرد، جایی که خروج چین از پروژههای زیرساختی یا تجاری باعث ایجاد خلأهای اقتصادی شده است.
از سوی دیگر، وابستگی به چین ممکن است توان چانهزنی ایران در مذاکرات بینالمللی را کاهش دهد. در صورتی که ایران بهعنوان یک کشور وابسته به چین شناخته شود، سایر قدرتهای جهانی تمایل کمتری به ایجاد روابط استراتژیک با کشور نشان خواهند داد.
ضرورت تنوعبخشی به روابط اقتصادی
برای کاهش پیامدهای منفی وابستگی به چین، ایران نیاز دارد که سیاست تنوعبخشی به روابط اقتصادی خود را در پیش گیرد. تمرکز صرف بر چین و کشورهای محدودی از اوراسیا، ایران را از فرصتهای همکاری با کشورهای اروپایی، آسیایی و حتی آفریقایی محروم میکند. روابط اقتصادی با کشورهایی که فناوری پیشرفتهتر، بازارهای بازتر و تنوع تجاری بیشتری دارند، میتواند به بهبود وضعیت اقتصادی ایران کمک کند.
یکی دیگر از راهکارهای ضروری، سرمایهگذاری در توسعه تولید داخلی و کاهش وابستگی به واردات خارجی است. حمایت از صنایع کوچک و متوسط، ارتقای فناوریهای داخلی و کاهش هزینههای تولید، میتواند ایران را در برابر رقابت خارجی مقاومتر کند و امنیت اقتصادی کشور را بهبود بخشد.
نتیجهگیری
در مجموع، اگرچه گسترش روابط اقتصادی با چین و اوراسیا میتواند بهعنوان یک فرصت در نظر گرفته شود، اما سیاستهای فعلی ایران به دلیل وابستگی بیش از حد به یک شریک خاص و عدم تنوع در روابط اقتصادی، تهدیدات جدی برای استقلال اقتصادی کشور ایجاد کرده است. شفافیت در توافقها، تقویت تولید داخلی و تنوعبخشی به روابط اقتصادی، راهکارهایی هستند که میتوانند ایران را از دام وابستگی اقتصادی نجات دهند و به سمت توسعه پایدار هدایت کنند.
دیدگاه ارائهشده در این مقاله نقطه نظر نویسنده بوده و لزوماً منعکسکننده دیدگاه اپک تایمز نیست.
