آیا میکروپلاستیک‌ها با مشکلات سلامتی مانند زوال عقل ارتباط دارند؟
براساس یافته‌های جدید، میکروپلاستیک‌ها نسبت به دیگر اندام‌های حیاتی در مقادیر زیاد به مغز انسان راه پیدا می‌کنند.
این مطالعه که در روز ۳ فوریه در نیچر مدیسین انتشار یافت، تأیید می‌کند که ذرات پلاستیکی از سد محافظ خونی-مغزی مغز عبور می‌کنند و روی سلامت و عملکرد شناختی تأثیر بالقوه‌ای دارند.
محققان دانشگاه نیومکزیکو، نمونه‌های کالبدشکافی سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۲۴ را آزمایش کردند. آن‌ها دریافتند که مقدار میکروپلاستیک موجود در مغز تنها طی ۸ سال حدود ۵۰ درصد افزایش یافته است. وزن ریزپلاستیک‌های موجود در نمونه‌های سال ۲۰۲۴ به اندازه یک قاشق پلاستیکی بود.
مغز کسانی که با زوال عقل دست‌و‌پنجه نرم می‌کردند، حاوی میکروپلاستیک‌های بیشتری بود.
متیو کمپن، محقق ارشد و سم‌شناس، در یک کنفرانس مطبوعاتی به اپک تایمز گفت که حجم بالای میکروپلاستیک‌ها در مغز غیرمنتظره و نگران‌کننده بوده است.
کمپن گفت: «مردم به آسانی در معرض سطح فزاینده میکروپلاستیک‌ها و نانوپلاستیک‌ها قرار می‌گیرند. این ذرات به‌قدری کوچک هستند که عرض‌شان تقریباً به اندازه عرض دو ویروس کووید است که کنار هم قرار گرفته باشند.»
غلظت میکروپلاستیک‌ها از تشکیل و وجود آن‌ها در محیط حکایت دارد. وقتی پلاستیک به مرور زمان تجزیه می‌شود، تحلیل می‌رود و به‌قدری کوچک می‌شود که می‌تواند به بدن و مغز انسان راه پیدا کند.
آلودگی پلاستیکی در اندام‌ها
حجم میکروپلاستیک‌ها در بافت مغز ۷ تا ۳۰ برابر بیشتر از دیگر اندام‌های حیاتی مانند کبد یا کلیه است که مغز را به یکی از آلوده‌ترین بافت‌های بدن تبدیل کرده است.
محققان ۵۲ نمونه از مغز انسان‌ها را در سال‌های ۲۰۱۶ و ۲۰۲۴ آزمایش کردند که همه‌شان از قشر پیش‌پیشانی برداشته شده بودند؛ بخشی از مغز که وظیفه داوری، تصمیم‌گیری و حرکت ماهیچه‌ها را برعهده دارد.
غلظت میکروپلاستیک در مغز به حدود ۵ هزار میکروگرم در هر گرم می‌رسد که به‌مراتب بیشتر از کبد و کلیه است که حدود ۴۰۰ میکروگرم پلاستیک در هر گرم دارند.
نمونه‌های قبلی از شرق آمریکا (۲۰۱۳-۱۹۹۷) نیز که غلظت میکروپلاستیک کمتری داشتند- حدود هزار و ۲۵۰ میکروگرم در هر گرم- در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفتند. یافته‌های محققان از افزایش تدریجی غلظت پلاستیک در اندام‌ها در طول زمان حکایت دارد و نشان می‌دهد که غلظت پلاستیک در سال ۲۰۲۴ در بالاترین سطح ممکن بوده است.
برای آن‌که درک بهتری از حجم میکروپلاستیک‌های موجود در مغز داشته باشید، کمپن یک قاشق پلاستیکی را مثال زده است. از آن‌جا که مغز تقریباً هزار و ۴۰۰ گرم وزن دارد، وجود ۵ هزار میکروگرم پلاستیک در هر گرم درمجموع به منزله وجود بیش از ۵ گرم پلاستیک است که تقریباً با وزن یک قاشق پلاستیکی برابری می‌کند.
در متوفیان مبتلا به زوال عقل، غلظت پلاستیک به‌مراتب بیش از ۲۶ هزار میکروگرم در هر گرم بود. به گفته محققان، ذرات پلاستیک در نمونه‌های مرتبط با زوال عقل در نواحی ملتهب انباشته شده‌اند که باعث شده نگرانی‌هایی درخصوص ارتباط احتمالی میکروپلاستیک‌ها و آسیب‌دیدگی بافت مغز ایجاد شود.
این مطالعه میکروپلاستیک‌ها را با زوال عقل مرتبط می‌داند، اما ثابت نمی‌کند که غلظت بالاتر میکروپلاستیک‌ها در مغز با علائم زوال عقل ارتباط مستقیم داشته باشند.
کمپن افزود: «همچنین ممکن است که فرایند بیماری به خودی خود مانع از این شود که مغز پلاستیک‌های انباشته را پاکسازی کند.»
پلاستیک‌های رایج در مغز
محققان به وجود ۱۲ نوع پلاستیک در مغز پی بردند. پلی‌اتیلن، که معمولاً در بطری‌ها، کیسه‌ها و ظروف مورد استفاده قرار می‌گیرد، ۷۵ درصد از کل پلاستیک‌ها را شامل می‌شود. دیگر پلاستیک‌ها شامل مواردی هستند که معمولاً در بسته‌بندی‌ها، قطعات خودرو، لوله‌ها، کفپوش‌ها، بطری‌ها، ظروف، پارچه‌ها و دیگر محصولات صنعتی یافت می‌شوند.
مارکوس گارسیا، از نویسندگان مطالعه و محقق فوق‌دکتری دانشگاه نیومکزیکو، در نشست مطبوعاتی خود به اپک تایمز گفت: «جالب این‌جاست که این موارد عمدتاً همان پلیمرهایی هستند که در محیط اطراف ما رؤیت می‌شوند.»
ذرات موجود در مغز عمدتاً دانه‌ها و خرده‌ریزه‌های تیز و بسیار کوچک بودند. این ذرات ریز به‌قدری کوچک هستند که از سد خونی مغزی عبور می‌کنند. با این‌حال، کمپن می‌گوید هنوز نمی‌دانیم که این ذرات دقیقاً چگونه به مغز راه پیدا می‌کنند.
محققان معتقدند که میکروپلاستیک‌ها و نانوپلاستیک‌ها از طریق خوردن، آشامیدن و نفس کشیدن وارد بدن شوند. این ذرات در بخش‌های مختلف بدن از جمله شریان‌ها، قلب، ریه‌ها، خون و جفت جنین یافت شده‌اند. مطالعه‌ای که در روز ۳۰ ژانویه انتشار یافت، نشان داد که احتمال آلودگی پلاستیکی جفت جنین به شکل قابل‌توجهی بیش از زایمان زودرس است.
به گفته گارسیا، یکی از دلایل احتمالی انباشت میکروپلاستیک‌ها در مغز این است که اندام‌هایی مانند کبد و کلیه برای تصفیه سموم طراحی شده‌اند، اما مغز سیستم پاکسازی محدودتری دارد.
یک احتمال دیگر این است که بافت مغز- که ۶۰ درصد از چربی تشکیل شده- ذرات پلاستیک را بهتر به دام می‌اندازد.
کمپن گفت: «اگر تابه‌حال یک ظرف پلاستیکی را که در آن روغن بیکن یا کره بوده شسته باشید، حتماً می‌دانید که مقدار زیادی صابون و آب داغ لازم دارید. پاکسازی پلاستیک‌ها و چربی‌ها واقعاً دشوار است.» به گفته کمپن، میکروپلاستیک‌ها ممکن است در حین سوخت‌و‌ساز چربی‌های خوراکی به مغز راه پیدا کنند.
محققان همچنین نسبت به پلاستیک‌های مورد استفاده در برخی از تجهیزات پزشکی مانند استنت‌های قلب یا مفاصل مصنوعی ابراز نگرانی کرده‌اند.
به گفته کمپن، مشکل اصلی خصلت فیزیکی ذرات پلاستیک است نه سمیت شیمیایی آن‌ها.
پلاستیک‌ها ممکن است جریان خون مویرگ‌ها را مسدود کنند. همچنین ممکن است که در ارتباطات بین سلول‌های مغزی تداخل ایجاد کنند. «اما از این قضیه مطمئن نیستیم.»
تصویر بزرگ‌تر
به‌رغم افزایش نگران‌کننده میکروپلاستیک‌ها، کمپن بر این باور است که داده‌ها اندکی نویدبخش هستند: غلظت مشابه پلاستیک در افراد سالخورده و جوان نشان می‌دهد که شاید یک فرایند طبیعی برای کنترل یا خلاص شدن تدریجی از شر پلاستیک‌ها وجود داشته باشد.
کمپن گفت: «محققان معتقدند که بسیاری از این ذرات از پلاستیک‌های کهنه و فرسوده با ده‌ها سال قدمت نشأت می‌گیرند که دور ریخته شده و در سال‌های اخیر در طبیعت تجزیه شده‌اند. این مسئله باعث شده که سیاست‌های زیست‌محیطی را با تمرکز بر منابع قدیمی‌تر تنظیم کنیم و صرفاً به محصولات جدیدتر رسیدگی نکنیم.»
به گفته کمپن، سیاست‌های زیست‌محیطی مؤثر که با هدف کاهش آلودگی پلاستیکی تنظیم شده‌اند، به کاهش مواجهه با آلایندگی‌ها در آینده کمک می‌کنند. آلودگی میکروپلاستیکی به سرعت رو به افزایش است و غلظت زیست‌محیطی آن‌ها هر ۱۰ تا ۱۵ سال دوبرابر می‌شود. از این‌رو، رسیدگی به منشأ آلودگی به کاهش سرعت انباشت میکروپلاستیک‌ها در بدن کمک خواهد کرد.
در حال حاضر هیچ راه‌حلی برای پاکسازی میکروپلاستیک‌های بدن وجود ندارد. کمپن و همکارانش برای کاهش مواجهه با میکروپلاستیک‌ها درحال ارزیابی منابع محیطی هستند که از جمله می‌توان به خاک، گیاهان و حتی گوشت اشاره کرد.
کمپن گفت: «با وجود این حجم از پلاستیک در مغزم احساس خوبی ندارم. نمی‌خواهم ۳۰ سال منتظر بمانم تا ببینم اگر غلظت پلاستیک همین‌طور افزایش پیدا کند، چه اتفاقی رخ می‌دهد.»
