زادروز کوروش، نماد فرهنگ و تاریخ ایران
علاقهمندان به تاریخ و فرهنگ ایران، هر ساله ۷ آبان را که بهعنوان روز کوروش کبیر شناخته میشود، بهصورت غیررسمی گرامی میدارند. در آستانه این روز بزرگ که برای مردم ایران نشان عدالتخواهی و ارزشهای والای انسانی است، شاهد وضعیت نگرانکننده میراث بهجامانده از هخامنشیان در تختجمشید و نقشرستم هستیم.
بنای باستانی تختجمشید و نقشرستم نهتنها با بیتوجهی و عدم حمایت کافی برای حفظ و نگهداری، بلکه با تهدیدات زیستمحیطی فزایندهای روبهرو هستند. متأسفانه با مدیریت نادرست و ناکافی این آثار باارزش، شرایط آنها روزبهروز بدتر میشود. کارشناسان با تأکیدهای مکرر، نیاز به اقدامات جدی و فوری برای حفاظت از این آثار ملی و جهانی را لازم دانستهاند. اما در عمل، کمبود بودجه و نیروی انسانی و اقدامات حفاظتی، به چالشهایی پیش روی نگهداری از آثار هخامنشی تبدیل شده است.
رشد گلسنگها در تختجمشید
بنای تختجمشید که یادگاری از عظمت گذشتگان و هخامنشیان است، از چند سال پیش با پدیده رشد گلسنگها مواجه شده است. این گلسنگها که بهعنوان مشکلی زیستمحیطی و آسیبرسان برای آثار باستانی شناخته میشوند، موجودات زندهای از ترکیب قارچها و جلبکها هستند که بر روی سطوح سنگی زندگی میکنند. این پدیده با نفوذ به سطح سنگها و ترشح ترکیبات اسیدی موجب فرسایش نقشبرجستهها و کمرنگشدن نقوش بنا میشود و مواد معدنی موجود در سنگها را حل میکند.
با افزایش آلایندهها و شرایط خاص آبوهوایی، سرعت رشد گلسنگها افزایش پیدا کرده است. این موضوع مدتهاست که بهعنوان یک مسئله و تهدید جدی شناسایی شده، اما اقدامات قابلتوجهی برای پاکسازی و مهار آن صورت نگرفته است. تاکنون با تحقیقات علمی انجامشده، بیش از صد گونه گلسنگ در محوطه تختجمشید شناسایی شدهاند. به گفته مقامات، بودجه سالانه برای مرمت بناهای تاریخی ۱۳۰ میلیون ریال است، درحالیکه حفاظت بناهای ثبتشده در ایران به حدود ۸۴ میلیون دلار در سال نیاز دارد. بهرغم تلاشهای صورتگرفته، برنامهای جامع برای نظارت و نگهداری و استفاده از تکنیکهای نوین و همکاریهای بینالمللی اجرا نمیشود.
یکی از مشکلات دیگر، عدم توجه کافی به تحقیق و توسعه روشهای جدید برای مقابله با این بحران است که میتواند بناها را از آسیب بیشتر حفاظت کند. این بررسیها نیازمند بودجه، نیروی انسانی و تحقیقات کافی است. اگر اقدامات فوری در این زمینه صورت نگیرد، این آثار زیبا و باستانی ظرف ۵۰ تا ۱۰۰ سال آینده به تلی از گردوغبار تبدیل خواهند شد.
نشست زمین در نقشرستم
در کنار تختجمشید، نقشرستم، یکی از باارزشترین محوطههای باستانی جهان، درگیر معضل نشست زمین شده است. این موضوع بهدلیل برداشتهای بیرویه آبهای زیرزمینی و منابع آبی رخ داده و شکاف بزرگی در قسمت جلوی مقبرهها ایجاد کرده است، بهطوریکه برای عبور و مرور مردم مجبور به قرار دادن پلهایی بر روی این شکافهای بزرگ شدهاند. فعالیتهای انسانی، ساختوسازهای غیرمجاز و همچنین ترافیک سنگین در اطراف بنای نقشرستم میتواند فشار زیادی بر روی خاک و سنگها وارد کند که به نشست زمین منجر میشود.
بنای نقشرستم با وجود مقبرههای شاهان هخامنشی و نقوش حکاکیشده که به دورانهای مختلف تاریخی از جمله عیلامی و ساسانی بازمیگردند، اهمیت ویژهای دارد. تخریب آن میتواند تأثیر جبرانناپذیری بر فرهنگ و آثار تاریخی ملی داشته باشد.
اگرچه کارشناسان بارها در این مورد هشدار دادهاند، اما تاکنون اقدامات جدی و پیگیرانهای برای مقابله با نشست زمین صورت نگرفته و تنها در برخی مواقع اقدامات محدود، مقطعی یا نمایشی انجام شده است.
کمبود بودجه و عدم توجه کافی به میراث ملی
یکی از چالشهای حفاظتی این بناهای باستانی، کمبود بودجه و منابع انسانی است که نبود این اعتبارات، مانع اجرای برنامههای حفاظتی میشود یا آنها را بهطورکلی به تعلیق درمیآورد. این در حالی است که حفظ و نگهداری میراث ملی نیازمند نیروی انسانی متخصص و بودجههای قابلتوجه است.
برخی منتقدان، این بیتوجهی و عدم رسیدگی به آسیبهای متعدد را عامدانه و از سوی حکومت برای مقابله با توجه و علاقه بیشازپیش مردم به بناهای ملی میدانند. علت این امر میتواند سفر بیسابقه مردم در سالهای اخیر، بهویژه در عید نوروز به تختجمشید و هجوم آنها در آبانماه به پاسارگاد و مقبره کوروش کبیر باشد.
روز کوروش، فرصتی برای توجه دوباره به میراث هخامنشی
روز کوروش میتواند فرصتی استثنایی برای فعالان و علاقهمندان به تاریخ غنی ایران باشد تا توجه نهادها و مسئولان مربوطه را به وضعیت وخیم مجموعه تختجمشید و نقشرستم جلب کنند.
اگرچه روز کوروش بهطور رسمی در تقویم کشور ثبت نشده است، اما در اذهان ایرانیان این روز بهعنوان نمادی برای احترام به تاریخ و تمدن ایران و خالق اولین منشور حقوق بشر اهمیت زیادی دارد.
برداشتن حساسیت از نام کوروش
روزنامه هممیهن به مناسبت روز کوروش مطلبی منتشر کرده که به کاهش حساسیتها نسبت به نام کوروش در سالهای اخیر و فراهمشدن فضای مناسبتر برای یادآوری این شخصیت تاریخی اشاره دارد. برخلاف گذشته که یاد کوروش تقابل با اسلامیت تلقی میشد، امسال حتی به رسانههای رسمی اجازه داده شده تا از کوروش و روز ۷ آبان یاد کنند.
در این مقاله آمده است که این تغییر نگرش بهویژه با توجه به شرایط بینالمللی و تحریک احساسات ناسیونالیستی در پی برخی رخدادهای اخیر، اهمیت بیشتری پیدا کرده است؛ رخدادهایی مانند حملات اسرائیل و ادعای کشورهای شورای همکاری خلیجفارس درباره جزایر سهگانه.
کوروش نمادی است که ایرانیان میتوانند حول آن هویت و وحدت ملی خود را بازتعریف کنند. او نهتنها شخصیتی تاریخی بلکه نشانگر پیوند مردم با تاریخ و فرهنگ ایران است. امروز کوروش فراتر از یک مناسبت سالانه دیده میشود و میتواند به عنوان نمادی ملی و فراگیر، به بازسازی و تقویت هویت ایرانیان کمک کند.
