تنش بین ایران و اسرائیل، که در ماههای اخیر به ویژه پس از حملات موشکی جمهوری اسلامی به اسرائیل افزایش یافته، تأثیرات گستردهای بر اقتصاد ایران و حتی بازارهای جهانی داشته است.
در ایران، بازارهای مالی از جمله بورس، طلا، سکه و ارز با نوسانات زیادی مواجه شدهاند. قیمت دلار و سکه به بالاترین سطوح خود در ماههای اخیر رسیدند و بورس تهران با وجود حمایتهای دولتی، دچار افت قابلتوجهی شد. این اتفاقات در حالی رخ میدهد که دولت جدید ایران به ریاست مسعود پزشکیان وعده کاهش تحریمها و بهبود شرایط اقتصادی را داده است، اما به نظر میرسد این وعدهها هنوز محقق نشدهاند و اقتصاد ایران همچنان تحت فشار است.
این تنشها باعث افزایش قیمت نفت و طلا در سطح جهانی شدهاند، به طوری که قیمت نفت در روز پنجشنبه سوم اکتبر ۲۰۲۴ به میزان پنج درصد و طلا به میزان سه و نیم درصد افزایش یافت. اما تأثیرات اقتصادی این تنشها بر اقتصاد ایران بسیار شدیدتر بوده و وضعیت بازارهای داخلی این کشور را متزلزل کرده است.
بازار سرمایه و وضعیت آن در پی تنشهای اخیر
بازار سرمایه هر کشور میتواند بازتاب دقیقی از وضعیت اقتصادی آن باشد و نوسانات آن بهطور مستقیم به بحرانهای سیاسی و اقتصادی مرتبط است. بازار بورس تهران نیز از این قاعده مستثنی نیست. در هفته کاری منتهی به پنجنشبه یازدهم مهر در ایران، شاخص کل بورس تهران با وجود تلاشهای شدید دولت و نهادهای اقتصادی برای کنترل و حفظ آن، روند نزولی داشت. حمایتهای مداوم از بازار نتوانست از افت ارزش سهام جلوگیری کند و این موضوع نشان از شکنندگی بالای اقتصاد ایران دارد.
ریزش بورس نشانهای از ناپایداری اقتصادی و ناتوانی دولت در مدیریت بحرانهای اقتصادی و سیاسی است. با افزایش تنشها بین ایران و اسرائیل، بسیاری از سرمایهگذاران نگران آینده بازارهای داخلی ایران شدهاند و به همین دلیل سرمایهگذاریهای خود را کاهش داده یا از بازار خارج شدهاند.
افزایش نرخ ارز و تاثیر آن بر تورم
اما هزینههای مالی موشکپرانی تنها یکی از مشکلات اقتصادی ایران نیست. افزایش نرخ ارز یکی از مسائل دیگری است که بهطور مستقیم به بحرانهای سیاسی و تنشهای بینالمللی مرتبط است. اقتصاد ایران به شدت به نرخ دلار وابسته است و با افزایش قیمت دلار، هزینه واردات نیز افزایش یافته و به تبع آن تورم در بازارهای داخلی بالا رفته است.
در ماههای اخیر و به دنبال تنشهای سیاسی، قیمت دلار به کانال ۶۳ هزار تومان بازگشت. این افزایش ناگهانی باعث شده که بسیاری از کالاها و خدمات اساسی در ایران با افزایش قیمت مواجه شوند و در نتیجه قدرت خرید مردم کاهش یابد؛ چرا که اقتصاد ایران واردات محور بوده و از این افزایش تاثیر میپذیرد. این در حالی است که دولت ادعا میکند تورم کاهش یافته و به حدود ۳۰ درصد رسیده است، اما واقعیتهای بازار و فشارهای اقتصادی نشان از وضعیت متفاوتی دارند.
نمودار قیمت دلار در بازار آزاد ایران (منبع وبسایت شبکه اطلاع رسانی طلا و ارز)
هزینه سنگین موشکپرانی جمهوری اسلامی بر اقتصاد
یکی از مواردی که بهطور مستقیم بر وضعیت اقتصادی ایران تأثیر گذاشته، هزینههای بالای حملات موشکی است. به گزارش برخی رسانهها، هزینه هر موشک شلیک شده توسط جمهوری اسلامی حدود پنج میلیون و ۶۰۰ هزار دلار برآورد شده است. اگر این عدد صحیح باشد، در دو حمله اخیر، حدود ۳۵۰ موشک به سوی اسرائیل شلیک شده که هزینهای بالغ بر ۱۴۰ هزار میلیارد تومان برای ایران به همراه داشته است. این هزینهها، که از منابع عمومی و از جیب مردم ایران تأمین میشود، فشار مضاعفی بر اقتصاد کشور وارد کرده و به افزایش نارضایتیهای عمومی دامن زده است.
تحریمهای جدید در راه است
یکی از مهمترین نگرانیها در مورد آینده اقتصادی ایران، اعمال تحریمهای جدید از سوی دولت آمریکا و کشورهای عضو گروه ۷ است.
پس از حملات موشکی جمهوری اسلامی به اسرائیل، جو بایدن، رئیسجمهوری ایالات متحده، اعلام کرد که در حال رایزنی با سران گروه ۷ برای اعمال تحریمهای جدید علیه ایران است. این تحریمها میتوانند تأثیرات بسیار منفی بر اقتصاد ایران داشته باشند و موجب افزایش فشارهای مالی بر مردم ایران شوند.
از سوی دیگر، مسعود پزشکیان با وعده کاهش تنشهای بینالمللی و اقتصادی به ریاست جمهوری رسید، اما به نظر میرسد در این زمینه موفق نبوده است. تنشهای بینالمللی همچنان ادامه دارد و احتمالاً تحریمهای جدید در راه هستند. این مسئله میتواند شرایط اقتصادی ایران را بحرانیتر کند و وضعیت بازارهای داخلی را ناپایدارتر سازد.
بحران نفتی برای ایران
انتشار اخبار مبنی بر احتمال تحریمهای گسترده آمریکا و گروه۷ سبب شده تا قیمت نفت در سطح جهانی افزایش پیدا کند. در حقیقت پس از آنکه جو بایدن، رئیسجمهور آمریکا گفت اسرائیل در حال بررسی حمله به تاسیسات نفتی ایران است، قیمت نفت به شدت افزایش یافت.
از سوی دیگر این خبر روی صادرات نفت ایران اثر گذاشته است، چراکه نفتکشهای خالی که برای حمل نفت خام در بنادر ایران پهلو گرفته بودند از ایران فاصله گرفتند. تانکر ترکرز که در حوزه رصد کشتیها فعال است گزارش کرده بارگیری نفت خام همچنان ادامه دارد، اما تمام ظرفیت اضافی خالی کشتیرانی از لنگرگاه جزیره خارگ حذف شده است. این اتفاق اولین باری از زمان تحریمهای ۲۰۱۸ است. این خبر به معنی این است که کشتیهایی که برای بارگیری منتظر مانده بودند، از بارگیری انصراف داده و از بنادر ایران خارج شدند.
جزیره خارگ یکی از بزرگترین مراکز صادرات نفت ایران است. حذف این تانکرها از این جزیره به معنی تشدید بحران در منطقه است. اما این اقدام به معنی کاهش صادرات نفت ایران است. مقامات جمهوری اسلامی گفتهاند که ایران حدود ۱۰۰۰ هزارمیلیاردتومان کسری بودجه دارد و این اتفاق به معنی بحران بیشتری برای اقتصاد ایران است.
نقش دولت و ناکامی در مدیریت بحران اقتصادی
دولت جمهوری اسلامی و بهویژه رئیسجمهور جدید، مسعود پزشکیان، با وعدههای فراوان در حوزه کاهش تحریمها و بهبود شرایط اقتصادی به قدرت رسید، اما واقعیتهای موجود نشان میدهد که این وعدهها تاکنون محقق نشدهاند. ناتوانی در مدیریت بحران اقتصادی و سیاسی باعث شده فشارها بر دولت افزایش یابد و نارضایتی عمومی بیشتر شود.
دولت جمهوری اسلامی تلاش کرده تا با اقدامات مختلف از جمله حمایتهای مالی از بازار بورس و کنترل نرخ ارز، وضعیت اقتصادی را بهبود بخشد، اما این اقدامات کافی نبودهاند و بحرانها همچنان ادامه دارند. تنشهای بینالمللی و تحریمهای جدیدی که احتمالاً در راه هستند، به نظر میرسد که شرایط اقتصادی ایران را در آیندهای نزدیک بحرانیتر کنند.
آینده اقتصادی ایران: نگرانیها و چالشها
با توجه به شرایط کنونی، آینده اقتصادی ایران با ابهامات زیادی روبروست. تحریمهای جدید و تنشهای سیاسی باعث شدهاند که بازارهای داخلی ایران ناپایدارتر از گذشته باشند و سرمایهگذاران داخلی و خارجی از سرمایهگذاری در این کشور اجتناب کنند. نوسانات نرخ ارز و افزایش تورم نیز مشکلاتی اساسی برای مردم ایران ایجاد کرده است.
همچنین، سیاستهای نادرست دولت در حوزههای مختلف اقتصادی و ناتوانی در مدیریت بحرانهای سیاسی و اقتصادی باعث شده است که اعتماد عمومی به دولت کاهش یابد. در این شرایط، چشمانداز مثبتی برای بهبود وضعیت اقتصادی در کوتاهمدت وجود ندارد و بسیاری از تحلیلگران اقتصادی پیشبینی میکنند که اقتصاد ایران در آینده نزدیک با چالشهای بیشتری روبرو خواهد شد.
دیدگاه ارائهشده در این مقاله نقطه نظر نویسنده بوده و لزوماً منعکسکننده دیدگاه اپک تایمز نیست.