رژیم دیکتاتوری اسد پس از گذشت بیش از ۵۰ سال سقوط کرد و بشار اسد به مسکو گریخت. اکنون چه کسانی سوریه را اداره میکنند و بر آن مسلط هستند؟ حداقل پنج گروه مناطق مختلف سوریه را تحت کنترل خود دارند. آنها چه کسانی هستند؟
هیئت تحریر شام
گروه اسلامگرای اصلی که در یک یورش طوفانی از روز ۲۷ نوامبر اقدام به اشغال شهرهای حلب، حماه و حمص کرد و در نهایت روز هفتم دسامبر با رسیدن به دمشق منجر به فروپاشی رژیم اسد شدند. هیئت تحریر الشام به معنای سازمان آزادسازی سوریه است.
هیئت تحریر شام در آغاز تحت عنوان جبهه النصره گروهی وابسته به القاعده شروع به کار کرد و در سال ۲۰۱۸ توسط وزارت امور خارجه آمریکا به عنوان یک سازمان تروریستی خارجی معرفی شد.
رهبر این گروه احمد الشراع است که از نام مستعار ابومحمد الجولانی استفاده میکند، و ایالات متحده برای دستگیری او جایزه ۱۰ میلیون دلاری تعیین کرده است.
الجولانی در اولین مصاحبه تلویزیونی خود در سال ۲۰۱۴ به شبکه قطری الجزیره گفت که هدفش این است که سوریه تحت قوانین اسلامی اداره شود و گفت جایی برای اقلیتهای علوی، شیعی، دروزی و مسیحی وجود ندارد.
بر اساس گزارش کمیسیون بینالمللی آزادی مذهبی ایالات متحده، این گروه مرتکب نقض حقوق بشر از جمله «شکنجه، ربودن، تجاوز و خشونتهای جنسی، و قتل» شده است. این جرایم را سازمان ملل متحد تا سال ۲۰۲۰ مستند کرده است.
این کمیسیون گفته است «هیئت تحریر شام پس از تصرف زندانهای دولتی و ایجاد زندانهای بیشتر، از بازداشت با انگیزه فرقهای، آدم ربایی و باجخواهی علیه اعضای گروههای اقلیت استفاده کرده است».
الجولانی در دهه گذشته رویه خود را بهطور قابل توجهی تغییر داده است. در سال ۲۰۲۱، او به یک خبرنگار آمریکایی از شبکه پیبیاس گفت که هیئت تحریر شام هیچ تهدیدی برای غرب نخواهد بود.
الجولانی که در آن زمان کت بر تن داشت و موهایش را به عقب شانه کرده بود، گفت: «بله، ما از سیاستهای غرب انتقاد کردهایم. اما اینکه بخواهیم از سوریه جنگی علیه ایالات متحده یا اروپا راه بیندازیم، درست نیست. ما نگفتیم میخواهیم بجنگیم.»
در هشت سال گذشته، هیئت تحریر شام در استان ادلب در شمال غربی سوریه در حالت تدافعی قرار داشته است. اما از آنجایی که روسیه در نتیجه جنگ خود در اوکراین به طور فزایندهای از سوریه جدا شد، هیئت تحریر شام این فرصت را مغتنم دید تا عزم نیروهای رژیم اسد را آزمایش کند.
این گروه روز ۲۷ نوامبر، حمله غافلگیرانهای را به حلب انجام داد و به زودی متوجه شد که نیروهای اسد در حال عقب نشینی هستند و خشونت پیشین را نیز از خود نشان نمیدهند و از حمایت هوایی روسیه هم خبری نیست. الجولانی فرصت حرکت به سمت جنوب را مهیا دید و شهر حماه و سپس حمص و دمشق را در اختیار گرفت.
در طول این تهاجم، الجولانی و هیئت تحریر شام تبلیغات رسانههای اجتماعی را با دقت طراحی کردند تا خود را به عنوان یک گروه ملی گرای سوری نشان دهند.
الجولانی قبل از سقوط دمشق به سیانان گفت «سوریه سزاوار یک نظام دولتی نهادینه است، جایی که هیچ حاکم واحدی تصمیم خودسرانه نگیرد.»
کمیسیون آزادی مذهبی بینالمللی ایالات متحده در سال ۲۰۲۲ گفت «هیئت تحریر شام گرچه کارزار رسانهای هماهنگی را برای بازسازی وجهه اقتدارگرای خود به راه انداخته اما با توجه به حاکمیت مبتنی بر ایدئولوژیک این گروه و همچنین با توجه به روابط در حال تحول آن با دیگر عوامل غیردولتی و دولتی که برای کنترل در بخشهایی از سوریه رقابت میکنند، این گروه کماکان جمعیت متنوع مذهبی مستقر در شمال غرب سوریه را در معرض خطر مداوم قرار میدهد.»
ارتش ملی سوریه
ارتش ملی سوریه متفاوت از ارتش بشار اسد است. ارتش ملی سوریه از سربازانی تشکیل شده است که در سال ۲۰۱۱ از ارتش اسد جدا شدند. آنها در ابتدا به عنوان ارتش آزاد سوریه شناخته میشدند که با حمایت ارتش ترکیه، برای بیرون راندن داعش و نیروهای کرد از مرز با ترکیه اعزام شد. ارتش ملی سوریه اکنون بخش وسیعی از شمال سوریه به موازات مرز ترکیه را کنترل میکند.
هنگامی که هیئت تحریر شام حمله خود را علیه رژیم اسد در ۲۷ نوامبر آغاز کرد، ارتش ملی سوریه به آنها پیوست و در نبردهای حلب شرکت کرد.
زمانی که هیئت تحریر شام به سمت حما و دمشق در جنوب حرکت کرد، ارتش ملی سوریه به سمت شرق پیشروی کرد و سرزمینهای در اختیار رژیم اسد را تصاحب کرد، اما سپس با نیروهای تحت رهبری کردها در اطراف منبج مقابله کرد.
نیروهای دموکراتیک سوریه
سوریه، مانند کشورهای ترکیه و ایران، جمعیت قابلتوجهی از اقلیت کرد دارد. با آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱، «نیروهای دموکراتیک سوریه» در قالب «یگانهای مدافع خلق» سازماندهی شدند و در سال ۲۰۱۲ کنترل بخشهای وسیعی از شمال شرق سوریه را به دست گرفتند، یعنی زمانی که رژیم اسد نیروهای خود را برای جنگ در مناطق دیگر خارج کرد.
ترکیه نیروهای دموکراتیک سوریه را از پکک (حزب کارگران کردستان) جداییناپذیر میبیند. پکک گروهی تروریستی به شمار میرود که برای رسیدن یک کشور مستقل کرد در جنوب شرقی ترکیه میجنگد. در ماه اکتبر، تروریستهای پکک در جریان حمله به یک کارخانه هوافضای ترکیه در آنکارا پنج نفر را کشتند.
اما در سوریه، نیروهای دموکراتیک سوریه یکی از معدود ارتشهایی بود که توانست در مقابل داعش بایستد و پس از سال ۲۰۱۴ مورد حمایت آمریکا قرار گرفت. یگانهای حفاظت از خلق بعداً ستون اصلی نیروهای دموکراتیک سوریه را تشکیل دادند که ائتلافی متشکل از شبه نظامیان کرد و عرب است.
نیروهای دموکراتیک سوریه اکنون اکثر مناطق سوریه در شرق رود فرات، از جمله پایتخت سابق داعش رقه را در اختیار دارند.
در ششم دسامبر، نیروهای دموکراتیک سوریه دیرالزور، یکی دیگر از شهرهای بزرگ در شرق سوریه را تصرف کردند و در ۸ و ۹ دسامبر، نیروهای آن با ارتش ملی سوریه در رقابت برای کنترل شهر منبج جنگیدند. گزارشهای تایید نشدهای وجود دارد که ارتش ملی سوریه نیروهای دموکراتیک سوریه را از منبج بیرون کرده است.
اتاق عملیات جنوبی
در دو هفته گذشته، یک گروه شورشی جدید در جنوب سوریه ظاهر شده و شهر درعا که خواستگاه قیام علیه رژیم اسد در آوریل ۲۰۱۱ بود را تصرف کرد. این گروه به عنوان اتاق عملیات جنوبی شناخته میشود و شامل جنگجویان اقلیت دروزی است که در جنوب لبنان و بلندیهای جولان اسرائیل نیز زندگی میکنند.
داعش
هنوز بقایایی از گروه افراطی داعش در شرق سوریه وجود دارد. اما به نظر میرسد تهدید آن بسیار کمتر از سالهای ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۸ باشد.
در روز ۲ دسامبر، پت رایدر، سخنگوی پنتاگون به خبرنگاران گفت که نیروهای آمریکایی مستقر در سوریه «بهطور خاص بر شکست پایدار داعش تمرکز دارند و حضور آنها برای اطمینان از اینکه داعش هرگز دوباره در سوریه ظهور نکند، ضروری است.»
در حال حاضر، حدود ۹۰۰ سرباز آمریکایی در سوریه مستقر هستند و کنترل میادین نفتی در نزدیکی کرانه شرقی رود فرات را در دست دارند.
داعش در سال ۲۰۱۳ به شهرت رسید و بهسرعت مناطقی در شرق سوریه و شمال عراق را فتح کرد و آنها را بهعنوان خلافت خودخوانده اداره کرد.
داعش رفتار وحشیگرانهای از جمله سر بریدن گروگانهای غربی و سربازان اسیر را به نمایش گذاشت؛ اما در نهایت توسط ترکیبی از نیروهای آمریکایی، عراقی، سوری و کرد بهطور نظامی شکست خورد.
