امیر فرح نسب کارشناسی ارشد منابع طبیعی، گرایش زیستگاه‌ها و تنوع‌زیستی طی پژوهشی چند ساله در زمینه گونه‌های پرنده در اکوسیستم زاینده‌رود به نتایج با ارزشی در این حوزه دست یافته است. با او گفتگویی کوتاه و صمیمی داشتیم و امیر با لهجه شیرین اصفهانی و با متانت خاصی ما را همراهی کرد. حاصل تحقیقات این پژوهشگر در قالب پایان‌نامه کارشناسی ارشد وی جمع‌آوری شده است.
چه شد که به مطالعه درباره این موضوع پرداختید؟
به واسطه باز و بسته شدن‌های مکرر آب حوضه آبریز زاینده رود در چند سال اخیر و مشاهده مهاجرت پرندگان از این بوم سامانه به نقاط دیگر، باعث شد مطالعه‌ای چندین ساله و گسترده، قبل و بعد از بسته شدن آب حوضه در خصوص شناسایی و معرفی فون جانوری پرنده این حوضه داشته باشم. پرندگان این حوضه آبریز شامل پرندگان آبچر، کنار آبچر، درخت زی و بوته زی و پرندگان نیزار، هستند.
همیشه به این موضوع فکر می‌کردم که چرا پرستوها یا پرندگان موجود در راسته گنجشک‌سانان در مواقع وجود آلودگی، هیچ گونه پروازی در آسمان انجام نمی‌دهند. پس از بررسی‌ها و مراجعه به کتاب‌های مرجع، دریافتم که حضور گونه‌های جانوری بسته به سلامت اکوسیستم‌ها می‌باشد و با کاهش پرواز پرندگان در آسمان به وجود مشکل در سلامت اکوسیستم به واسطه حضور پارامتر آلودگی هوا پی بردم.
از دستاوردهای این تحقیق بگویید.
با انجام این مطالعه دریافتم که در تمامی اکوسیستم ها این حالت به اشکال مختلف، وجود دارد. به طور مثال با بسته شدن آب رودخانه زاینده رود و مهاجرت پرندگان که تا قبل از بسته شدن آب، بر سطح آب نشسته بودند، پی به مشکل در سلامت اکوسیستم به واسطه عدم وجود آب در این حوضه، می بریم. در طی انجام این مطالعه به مدت چهار سال، اکوسیستم حوضه آبریز زاینده رود مورد مطالعه و بازدیدهای مکرر قرار گرفت. در حال حاضر با وجود حدوداً پانصد و بیست گونه پرنده در ایران، متعلق به خانوادهها و راستههای مختلف، شناسایی پرندگان، تشخیص نوع گونه و جنسیت، خانواده و راسته آن، کار راحتی نیست و نیاز به مطالعه گسترده در خصوص آشنایی با فنون جانوری پرنده و اکولوژی رفتار آنها می باشد.
عکس‌های زیبا و جالبی از پرندگان حوزه تحقیق‌تان گرفته‌اید. از شیوه تهیه این عکس‌ها بگویید.
در راستای مطالعات در خصوص انواع پرندگان، اکولوژی رفتار آنها، پیک فعالیت روزانه هر گونه، نوع تغذیه بسته به شکل منقار، فرم پاها و زیستگاه محل اقامت آن گونه، روز گرد بودن یا شبگرد بودن و… داشتم و پس از تشخیص نوع گونه و تطبیق آن با کتاب‌های کلید، مطالعه‌ای در خصوص اکولوژی رفتار آن گونه با استتار و کمین‌های چندین ساعته‌ای که در بیتوته گاه و محل اقامت موقت هر گونه به تفکیک انجام میدادم، به دست آوردم و از هر گونه چندین فریم عکس به ثبت می‌رساندم تا بتوانم بهترین فریم را در قالب تابلو در آورده تا به عنوان مخزنی برای نسل آینده و فرهنگ‌سازی در خصوص حفاظت هر چه بهتر بر اساس اصل توسعه پایدار، داشته باشم.
آیا از عکسهایتان نمایشگاهی نیز برپا شده است؟
تا به حال نمایشگاه‌های متعددی از تصاویر گرفته شده در این تحقیق در مکان‌های مختلفی از جمله: سازمان حفاظت محیط‌زیست (پارک پردیسان)، دانشگاه‌ها، موسسات آموزشی طبیعت‌گردی و گردشگری میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، سازمان‌های مردم نهاد زیست‌محیطی، مراکز کانون‌های پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان اصفهان و برنامه‌های مختلف تلویزیونی شبکه استانی اصفهان، در جهت فرهنگ‌سازی و آشنایی عموم با تنوع زیستی ایران علی‌الخصوص آشنایی با پستانداران، پرندگان و خزندگان، برگزار کرده و نتایج قابل قبولی از برگزاری چنین نمایشگاه‌ها و برنامه‌های آموزشی- پژوهشی – ترویجی، به دست آمده است.
کاربرد عملی این تحقیق در حوزه مدیریت محیط زیست کشور چیست؟
در انجام این مطالعه، بیش از ۱۶۰ گونه از پرندگان شناسایی و مشاهده شد که با بررسی لیست های سرشماری سالیانه اداره کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان، به این نتیجه دست یافتم که ۲۸ گونه از پرندگان شناسایی شده توسط اینجانب، برای اولین بار برای استان اصفهان گزارش می‌شوند چرا که در هیچ یک از لیست‌های سرشماری سالیانه اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان اصفهان، نام هیچکدام از آن تعداد برای اصفهان به ثبت نرسیده بودند و به عنوان رکوردهای جدید برای استان معرفی می‌شوند. این موضوع نشان دهنده مستعد بودن اکوسیستم‌ها، جهت حفاظت از بقای ژنتیکی گونه‌های جانوری و تامین پناهگاه و منابع غذایی برای زیستمندان تحت پوشش خود، می باشد.
دقیقاً منظور از اکو سیستم و به خطر افتادن آن چیست؟
اکوسیستم که از دو واژه Ecological system به معنای سیستم اکولوژیکی تشکیل شده، رابطه بین زیستمندان و موجودات زنده یک منطقه را با محیط زندگی شان نشان می‌دهد. دانشمندان مدت‌ها است که به این نتیجه رسیده‌اند که به جای حفاظت از آن گونه زیستمند، بهتر است از اکوسیستم آن گونه حفاظت کنند. چرا که به واسطه حفاظت از اکوسیستم، گونه نیز خود به خود حفظ می شود، به طوری که آن اکوسیستم بتواند به طور طبیعی خدماتی چون: محلی امن برای زندگی موجودات زنده موجود در خود، محلی ایمن برای پناه، تغذیه، تولید مثل و بقای گونه داشته باشد.
متاسفانه با شکل گیری انقلاب صنعتی، روند تخریب و آلودگی در محیط زیست روز به روز گسترش یافت و آلودگی ها نیز متنوع تر و مخرب تر خود را نمایان می کردند. آلودگی‌هایی چون آلودگی آب، خاک، هوا، پساب، پسماند، آلودگی‌های نوری، صوتی، دیداری و … اکوسیستم‌ها و زیستمندان آنان را مورد تهدید قرار می دادند.
چرا که تا به امروز نیز این تخریبات ادامه داشته و فاجعه های بزرگتری از جمله : گازهای گلخانه ای، گرمایش جهانی، انقراض های پی در پی گروهی، طوفان، سیل، بیماری ها و … را به بار آورده است. کشور ما ایران، نیز به شدت در معرض این تهدیدات و تخریبات قرار دارد.
با توجه به تنوع اکوسیستمی که در کشور ما وجود دارد، آلودگی‌ها، اکوسیستم‌های مختلف را به اشکال گوناگون تهدید می کنند. از جمله اکوسیستم‌هایی که در کشور ما وجود دارد می‌توان به اکوسیستم‌های آبی و شبکه عظیمی از اکوسیستم‌های تالابی، اکوسیستم‌های جنگلی، مرتعی، بیابانی، کویری و استپی اشاره کنیم که یکی از انواع اکوسیستم‌های آبی ما در ایران، بوم سامانه ها یا اکوسیستم‌های رودخانه‌ای می باشند. یکی از بوم سامانه های رودخانه‌ای ما در ایران، بوم سامانه رودخانه‌ای زاینده رود در استان اصفهان می باشد که در فلات مرکزی ایران قرار دارد.
تدریس هم می‌کنید؟ حیف است که اطلاعات‌تان را منتقل نکنید.
در حال حاضر مدرس دپارتمان طبیعت گردی میراث فرهنگی کشور در موسسات طبیعت گردی و گردشگری استان اصفهان هستم و نیز مبانی محیط زیست و تنوع زیستی را در مراکز کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان اصفهان نیز به کودکان و نوجوانان اموزش می‌دهم. ضمن اینکه کارشناس بازرس آزمایشگاه معتمد سازمان حفاظت محیط زیست نیز هستم.
و به عنوان حرف آخر….
به امید اینکه بتوانم به عنوان یکی از کوچکترین اعضای بدنه محیط زیست کشور، سهمی در فرهنگ‌سازی و اجرا در راستای اصل پنجاهم قانون اساسی داشته باشم، چرا که در تمامی دنیا، تا افراد آموزش نبینند، نمی‌توانند حفاظت کنند. به امید ایرانی همیشه سبز، آسمانی همیشه آبی، هوایی همیشه پاک، رودی همیشه جاری و زاینده رودی همیشه زنده…
