ورود خودروهای چینی به ایران از اوایل دهه ۱۳۸۰ آغاز شد. عوامل مختلفی مانند قوانین سختگیرانه داخلی، وجود موانع داخلی و بینالمللی سرمایهگذاری برای شرکتهای بزرگ خارجی در ایران و تحریمهای اقتصادی باعث شدند که بهجای برندهای معتبر جهانی، خودروسازان چینی وارد بازار ایران شوند. خودروهای چینی به دلیل قیمت پایینتر، طراحی نسبتاً مدرن، و شرایط آسان همکاری با شرکای ایرانی، بهسرعت جایگاه خود را در این بازار پیدا کردند. طرفهای ایرانی نیز به دلیل سهولت واردات و هزینه کمتر نسبت به رقبا، استقبال گستردهای از همکاری با برندهای چینی نشان دادند.
در ابتدا، خودروهای چینی که وارد ایران شدند، محصولاتی با کیفیت متوسط بودند و از طریق شرکتهای بخش خصوصی عرضه میشدند. اما بهتدریج، با بهبود نسبی کیفیت و متنوعتر شدن مدلها، این خودروها سهم بیشتری از بازار را به دست آوردند. بااینحال، در سالهای اخیر، به دلیل خروج رقبای بینالمللی و کاهش رقابت، کیفیت برخی از خودروهای چینی و قطعات آنها کاهش یافته و انتقاداتی از سوی مصرفکنندگان به همراه داشته است. باوجوداین، بازار خودروهای چینی همچنان در حال رشد است و نقش مهمی در تأمین نیازهای بازار داخلی ایفا میکند.
شرکتهای چینی فعال در ایران
شرکتهای چینی همواره تلاش کردند که در صنعت خودروسازی ایران نفوذ بالایی داشته باشد. سال گذشته اخباری منتشر شده بود که شرکت چانگان چین برای خرید سهام پارسخودرو پیشقدم شده و دانگفنگ نیز خرید سهام شرکت سایپا – سیتروئن را در سر دارد. هرچند این رویداد شکل نگرفت اما حکایت از اندیشههای شرکتهای چینی در ایران دارد.
در حال حاضر چند برند چینی از طریق همکاری با شرکتهای ایرانی وارد بازار شدهاند، که برخی از آنها عبارت از:
چری (Chery)، جیلی (Geely)، بیوایدی (BYD)، هاوال (Haval)، فاو (FAW) و غیره.
چند شرکت ایرانی از طریق قراردادهای همکاری یا تولید مشترک با خودروسازان چینی فعالیت میکنند. برخی از آنها عبارت از:
ایرانخودرو: دانگ فنگ
سایپا: سایک موتور
پارس خوردو: همکاری با سایپا و شرکتهای چینی
مدیران خودرو: مهمترین شریک چری در ایران.
کرمان موتور: همکاری با جک (JAC) و BYD برای تولید و مونتاژ.
بهمن موتور: همکاری با گریت وال و هاوال.
آذویکو: سایک موتور و برند امجی (MG).
سیف خودرو: شریک برند FAW.
وضعیت فروش خودروهای چینی در ایران
ورود خودروهای چینی به بازار ایران به اواخر دهه ۱۳۸۰ بازمیگردد. اولین خودروی چینی که در ایران عرضه شد، چری QQ (شناختهشده بهعنوان «امویام ۱۱۰») بود که توسط شرکت مدیران خودرو وارد بازار شد. طراحی ظاهری این خودرو، شبیه به «دوو ماتیز»، و قیمت پایین آن در کنار ممنوعیت واردات خودروهای باکیفیتتر، از عوامل اصلی استقبال ایرانیها در آن دوران بود.
خودروهای چینی از طریق خودروسازان و مونتاژکاران داخلی نظیر مدیران خودرو، کرمان موتور، بهمن موتور، و حتی ایرانخودرو به بازار ایران عرضه شدهاند. این خودروها با دو روش وارد بازار میشوند:
مونتاژ داخلی: قطعات خودروها بهصورت جداگانه وارد ایران میشود و سپس در کارخانههای داخلی مونتاژ میشود.
واردات کامل: برخی از خودروهای لوکستر چینی بهصورت کامل و آماده حرکت وارد کشور میشوند.
با وجود اینکه خودروهای چینی معروف به ارزان بودن در جهان هستند اما در ایران چندبرابر به فروش میرسند. به نوشته اقتصاد نیوز فدلیتی که در دنیا حدود ۱۱ هزار دلار به فروش میرسد در ایران نزدیک به ۲۲ هزار دلار فروخته میشود. با این حال طبق گزارش مرکز پژوهشهای مجلس در سال ۱۳۹۷، تنها ۲۰ درصد از قطعات مورد استفاده در خودروسازیهای ایران، داخلی یا غیروارداتی هستند. شرکتهای چینی معمولاً تمایلی به داخلیسازی قطعات خود در ایران ندارند و اغلب قطعات، چه برای خودروهای مونتاژی و چه برای خودروهای وارداتی، مستقیماً از چین وارد میشوند. این موضوع باعث شده صنعت خودروسازی ایران در زمینه تولید قطعات خودروهای چینی نتواند بومیسازی مؤثری انجام دهد.
در سال ۱۴۰۱، خودروهای چینی حدود ۵۰ درصد از کل تولید خودرو در ایران را به خود اختصاص دادند. برندهایی مانند چری (با همکاری مدیران خودرو)، جیلی (با همکاری جیلران موتور)، و بیوایدی از جمله شرکتهایی هستند که سهم قابلتوجهی در این بازار دارند. بر اساس آمارها، فروش خودروهای چینی در سالهای اخیر به بیش از ۵۰۰ هزار دستگاه در سال رسیده است. این آمار نشاندهنده رشد سریع و تثبیت جایگاه خودروهای چینی در بازار ایران است.
در حالی صنعت خودروسازی ایران توسط چینیها تصاحب شده که برخی از نهادهای عمومی مانند شهرداری هم وسایل نقلیه خود مانند اتوبوسها را از چینیها میخرند.
در سال ۱۴۰۲، صنعت خودروسازی ایران تغییرات چشمگیری را در زمینه تولید و فروش تجربه کرد، بهویژه در بخش خودروهای داخلی و چینی. این تغییرات عمدتاً تحت تأثیر فعالیتهای خودروسازان داخلی و نقش پررنگ خودروهای مونتاژی چینی شکل گرفت.
مدیران خودرو، بهعنوان بزرگترین تولیدکننده خودروهای چینی در ایران، توانست با تولید ۱۴۸٬۶۷۸ دستگاه خودرو، رشد چشمگیر ۶۰ درصدی را به ثبت برساند. مدلهای پرطرفدار این شرکت شامل امویام ایکس۲۲، تیگو ۷ و تیگو ۸ بودند. کرمان موتور نیز تولید خود را دو برابر کرد و به ۷۰٬۲۷۸ دستگاه رساند که محصولات اصلی آن شامل جک جی۴ و پیکاپ تی۸ بودند.
براساس گزارشهای منتشرشده، خودروهای امویام، جک اس۵ و فیدلیتی از محبوبترین محصولات فروختهشده در ایران بودند. تمامی این خودروها ساخت یا مونتاژ چین بودند.
تأثیر تحریمها بر واردات خودروهای چینی
در سالهای گذشته کشورهای مختلفی ماننده کره و فرانسه در صنعت خودروسازی ایران حضور داشتند. شرکتهای بزرگ خودروسازی فرانسه مانند پژو و رنو در بازار خوردوی ایران جایگاه مهمی داشتند. اما به گزارش دنیای اقتصاد، چندسال پیش، پژو به دلیل تحریمهای هستهای علیه ایران و همچنین فروش بخشی از سهامش به جنرال موتورز آمریکا، ایران را ترک کرد. این خودروساز فرانسوی حاکم این بازار بود. البته رنو نیز سعی کرد با پروژه پلتفرم مشترک ال۹۰، خود را به پژو برساند تا جمع فرانسویها در ایران تکمیل شود. هرچند رنو در این مسیر چندان موفق نبود، اما بههرحال موقعیت فرانسویها در بازار خودروی ایران را تثبیت کرد.
تحریمهای اقتصادی و محدودیتهای بانکی تأثیر عمیقی بر صنعت خودرو ایران گذاشته است.
در دوره اوباما و پیش از برجام، برندهای چینی شروع به گسترش در بازار ایران کردند، زیرا تحریمها واردات خودروهای اروپایی و کرهای را محدود کرده بود. در دوره برجامی مجدا شرکتهای فرانسوی پژو و رنو وارد ایران شدند و مذاکراتی انجام دادند اما هیچ نتیجه ای در بر نداشت.
در دوران ریاستجمهوری جو بایدن که معافیتهایی را برای ایران در نظر گرفته بود، براساس آمار منتشرشده از سوی دفتر صنایع خودروی وزارت صمت، تولید خودروی بخش خصوصی و فروش آنها در سال ۱۴۰۲ رشدی ۸۱ درصدی نسبت به سالهای قبل داشتند، چراکه از چین به راحتی قطعات و خودرو وارد میکردند.
وضعیت واردات خودروسازی ایران با روی کار آمدن ترامپ
اما در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ وضع متفاوتی وجود داشت. در دوران ریاستجمهوری ترامپ از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ ، خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریمهای سختگیرانه علیه ایران و فشار حداکثری، دیگر چینیها مطمئن شدند که رقیبی ندارند و در بازار ایران یکهتازی کردند. شرکتهای چینی به دلیل انعطافپذیری بیشتر در قراردادهای مالی و تولیدی، توانستند سهم بازار بیشتری به دست آورند. در این دوره شرکتهای چینی بیشترین تلاش را برای تصاحب بازار خودروی ایران کردند. در دوره نخست باعث شد تا بسیاری از برندهای اروپایی و کرهای ایران را ترک کنند. و در نهایت برندهای چینی سهم بیشتری از بازار ایران را تصاحب کنند.
در حقیقت، به دلیل محدودیتهای ارزی و بانکی، برخی شرکتهای ایرانی به سمت تولید مشترک با برندهای چینی رفتند تا وابستگی به واردات کاهش یابد. در این دوره، حجم واردات خودروهای چینی افزایش یافت و برخی برندها مانند چری و جک به پرفروشترینهای بازار تبدیل شدند.
چشمانداز آینده خودروهای چینی در ایران
جمهوری اسلامی در تلاش است با امضای قراردادهای بلندمدت با چین، وابستگی اقتصادی خود به این کشور را افزایش دهد. این سیاست میتواند زمینه نفوذ بیشتر صنعت خودروسازی چین در ایران را فراهم کند. بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که با گسترش روابط اقتصادی ایران و چین، نقش خودروسازان چینی در بازار ایران پررنگتر خواهد شد.
یکی از عوامل تأثیرگذار بر آینده بازار خودروهای چینی در ایران، تحولات سیاسی بینالمللی است. با بازگشت دونالد ترامپ به قدرت و احتمال اعمال مجدد سیاست فشار حداکثری، ممکن است دو سناریو رخ دهد. از یک سو ممکن است که وابستگی ایران به چین افزایش یابد و این وابستگی ممکن است به نفع شرکتهای چینی تمام شود. همزمان، افزایش کیفیت و بهبود طراحی محصولات چینی، همراه با قیمتهای رقابتی، میتواند جایگاه این خودروها را در بازار ایران تقویت کند. اما در مقابل ممکن است چینیها به دلیل نگرانی از مجازاتهای آمریکا از بازار ایران پاپس بکشد. در حقیقت فشارهای آمریکا علیه ایران یک شمشیر دولبه برای چین و ایران است. هم میتواند وابستگی را بیشتر کند و هم ممکن است پای چینیها را از بازار خودروسازی ایران قطع کند.
با این حال، اگر روابط ایران با کشورهای غربی بهبود یابد و تحریمها کاهش پیدا کند، احتمال بازگشت برندهای مطرح جهانی به ایران وجود دارد. در چنین شرایطی، شرکتهای چینی با رقابت سختی مواجه خواهند شد. با این حال، حتی در صورت لغو تحریمها و ریسک بالای سرمایهگذاری در ایران ممکن است همچنان موانعی برای حضور گسترده شرکتهای بینالمللی وجود داشته باشد و سهم بازار خودروهای چینی تا حدی تضمینشده باقی بماند.
نتیجهگیری
خودروهای چینی به دلیل قیمت مناسب، انعطافپذیری در قراردادها، و پر کردن خلأ ناشی از تحریمها، بخش قابلتوجهی از بازار خودروی ایران را به خود اختصاص داده و این بازار را تصحب کردند. این حضور قوی ناشی از تحریمهای اقتصادی، خروج برندهای بینالمللی، و تلاش شرکتهای ایرانی برای مونتاژ خودروهای وارداتی است. آینده خودروهای چینی در ایران به شدت وابسته به تحولات سیاسی و اقتصادی کشور است. اما این امکان نیز وجود دارد که با فشار حداکثری دولت آینده آمریکا، شرکتهای خودروسازی چینیها هم پا پس بکشند.
دیدگاه ارائهشده در این مقاله نقطه نظر نویسنده بوده و لزوماً منعکسکننده دیدگاه اپک تایمز نیست.
