تحقیقات جدید نشان می‌دهند که «حلقه‌های بازخورد» در شبکه‌های اجتماعی می‌توانند به تشدید توهمات در افراد مبتلا به مشکلات سلامت روان دامن بزنند.
براساس یک مطالعه جدید، استفاده زیاد از شبکه‌های اجتماعی با افزایش اختلالات روان‌پزشکیِ مرتبط با توهم از جمله خودشیفتگی و اختلال خودزشت‌انگاری ارتباط دارد، زیرا «حلقه‌های بازخوردی» که در پلتفرم‌های آنلاین شکل می‌گیرند، به ایجاد باورهای اشتباه منجر می‌شوند.
مطالعه جدید دانشگاه سایمون فریزر از ارتباط قوی استفاده زیاد از شبکه‌های اجتماعی و اختلالات روان‌پزشکی حکایت دارد که شامل توهماتی مانند پارانویا، خودشیفتگی، اختلال خودزشت‌انگاری و بی‌اشتهایی می‌شوند.
برنارد کرسپی، استاد علوم زیستی و مدیر بخش تحقیقات کانادا در زمینه ژنتیک تکاملی و روان‌شناسی در دانشگاه سایمون فریزر، در بیانیه مطبوعاتی مرتبط با این مطالعه گفت: «این تحقیق پیامدهای قابل‌ملاحظه‌ای در رابطه با علل و علائم بیماری‌های روانی و نحوه تشدید آن‌ها به واسطه شبکه‌های اجتماعی آنلاین دارد.»
تشدید توهمات
در بررسی روشمندِ ۱۵۵ مطالعه و مقاله علمی که چندی پیش در مجله روان‌پزشکی بی‌ام‌سی انتشار یافت، ارتباط بین شبکه‌های اجتماعی و سلامت روان مورد ارزیابی قرار گرفت.
این بررسی به وجود اختلالات توهمی خاصی پی برده که شبکه‌های اجتماعی باعث تشدید آن‌ها می‌شوند. این اختلالات عبارتند از اختلال شخصیت خودشیفته (حس اغراق‌آمیزِ برتری نسبت به دیگران)، خودمعشوق‌پنداری (حالتی که در آن فرد گمان می‌کند یک شخصیت مشهور دل‌باخته او شده است) و اختلال خودزشت‌انگاری (تمرکز وسواس‌گونه بر نواقص فیزیکی ادراک‌شده).
کرسپی می‌گوید: «شبکه‌های اجتماعی شرایطی را مهیا می‌کنند که توهم به دلیل عدم اعتبارسنجی مؤثر و وجود پلتفرم‌ها و اپلیکیشن‌هایی که به علل این اختلال دامن می‌زنند، به راحتی بروز پیدا می‌کند و ادامه‌دار می‌شود.»
خطری که افراد آسیب‌پذیر را تهدید می‌کند
شبکه‌های اجتماعی می‌توانند یک جامعه حمایتگر ایجاد کرده و حس تعلق را در شما تقویت کنند. کرسپی و دیگر نویسنده مطالعه، نانسی یانگ، معتقدند که شبکه‌های اجتماعی در افرادی که بیشتر در معرض خطر مشکلات سلامت روان هستند اثرات مخرب دارند.
از آن‌جا که افراد در فضای مجازی در فضایی خلاءگونه و به‌دور از تعاملات اجتماعی واقعی زندگی می‌کنند، می‌توانند تصویری غیرواقعی از خود بروز دهند و کسی هم آن‌ها را به چالش نکشد.
این مطالعه نشان می‌دهد که مشخصه مشترک بسیاری از شبکه‌های اجتماعی، از جمله امکان ارائه تصویر ایده‌آل از خود، به تشدید توهمات ذهنی و فیزیکی دامن می‌زند. عدم مخالفت با توهم در فضای مجازی در مقایسه با تعاملات حضوری به شکل قابل‌ملاحظه‌ای بر رفاه ذهنی انسان اثر می‌گذارد.
وقتی مردم خودشان را منزوی می‌کنند و بیشتر درگیرِ فضای مجازی می‌شوند، اغلب تصویری ایده‌آل و گمراه‌کننده از خود ارائه می‌کنند. از آن‌جا که این شخصیتِ تصنعی با واقعیات مربوط به تعاملات حضوری ارتباطی ندارد، به تشدید افکار توهمی دامن می‌زند و سلامت روانی آن‌ها را به خطر می‌اندازد.
شاید بعضی از کاربران شبکه‌های اجتماعی احساس پارانویا کنند و تصورشان این باشد که دائماً زیر نظر هستند. این احساس ممکن است از محتوای اختصاصی الگوریتم شبکه‌های اجتماعی نشأت بگیرد و به این توهم دامن بزند که کسی آن‌ها را زیر نظر دارد. از این گذشته، بعضی از کاربران دچار خودمعشوق‌پنداری شده و احساس می‌کنند که فردی برجسته مانند یک چهره مشهور پس از تعامل با آن‌ها در فضای مجازی دل‌باخته آن‌ها شده است.
محققان در سه مطالعه دریافتند که ارتباط بین خودشیفتگی و استفاده از شبکه‌های اجتماعی ضدونقیض است.
برای نمونه، یکی از این مطالعات نشان می‌دهد که میزان خودشیفتگی در افرادی که حساب کاربری فیسبوک دارند و افرادی که فاقد حساب کاربری فیسبوک هستند، تفاوت خاصی ندارد. با این‌حال، این مطالعه نشان می‌دهد که افراد دارای خودشیفتگی شدید بیش از سه ساعت در روز در فیسبوک گشت و گذار می‌کنند و تعداد دوستان‌شان بالای ۳۰۰ نفر است. در مقابل، کسانی که کمتر از یک ساعت در روز از فیسبوک استفاده می‌کنند، بین ۱۵۱ تا ۳۰۰ دوست دارند.
این یافته‌ها همچنین نشان می‌دهند که شبکه‌های اجتماعی ذاتاً مخرب نیستند، اما مدیریت دقیق استفاده از آن‌ها برای افرادی که با اختلالات و شرایط مرتبط با توهم شدید مانند خودشیفتگی، خودزشت‌پنداری، بی‌اشتهایی، پارانویا و روان‌پریشی دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند، بسیار حائز اهمیت است. به گفته محققان، این افراد از به حداقل رساندن استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای کمک به کاهش پیامدهای مخرب سود خواهند برد.
محققان همچنین خواهان انجام تحقیقات بیشتر درباره آن دسته از خصوصیات شبکه‌های اجتماعی هستند که به این توهمات دامن می‌زنند و معتقدند که نوآوری‌های فناوری مانند تماس چشمی، تصاویر سه‌بعدی و تصاویر پروفایلی (آواتارها) به تقویت واقع‌گرایی در تعاملات آنلاین کمک می‌کنند.
«حلقه‌های بازخورد» به تشدید باورهای اشتباه دامن می‌زنند
دکتر صنم حافظ، عصب‌روان‌شناس و مدیر مرکز درک ذهن در نیویورک، به اپک تایمز گفت: «افراد مبتلا به اختلالات روانی مانند خودشیفتگی و پارانویا که قوه ادراک را تحت تأثیر قرار می‌دهند، در استفاده از شبکه‌های اجتماعی با بیشترین خطر روانی مواجه هستند.»
او گفت: «رفتار تظاهرگونه در شبکه‌های اجتماعی و حلقه‌های بازخورد باعث تشدید باورهای اشتباه در افرادی می‌شوند که نسبت به تصویر خود تمایلات توهم‌گونه دارند.»
حافظ گفت: «این تحقیق نشان می‌دهد که شبکه‌های اجتماعی به شکل‌گیری تصویری غیرواقعی می‌انجامند که با مختل کردن توانایی فرد در شناخت واقعیت موجب تشدید اختلالات روان‌شناختی می‌شوند.»
او افزود: «یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهند که شبکه‌های اجتماعی علت اصلی مشکل نیستند و صرفاً تمایلات توهم‌گونه قبلی را تشدید می‌کنند. این امر بر لزوم ارزیابی اثرات محیطی در شناخت اختلالات سلامت روان تأکید دارد.»
حافظ گفت: «ما باید تحقیقات بیشتری انجام دهیم تا تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر سلامت روان را بررسی کرده و شرایط حمایتی بهتری را برای کاربرانی که از مشکلات سلامت روان رنج می‌برند فراهم کنیم.»
محققان تأیید کردند که محدودیت‌هایی وجود دارد. در زمینه استفاده از شبکه‌های اجتماعی در شرایطی مانند اوتیسم، اسکیزوفرنی و اختلالات خوردن، تحقیقات کافی برای نتیجه‌گیری قطعی انجام نگرفته است. ارتباط بین استفاده از اینترنت و روان‌پریشی مستلزم بررسی بیشتر است. همچنین باید در تحقیقات آتی به این موضوع توجه کنیم که شبکه‌های اجتماعی مختلف به چه صورت بر ابعاد مختلف سلامت روان تأثیر می‌گذارند.
