اریتریتول یک گزینه محبوب برای کسانی است که به دنبال کاهش مصرف قند هستند اما نمیخواهند طعم قند را از دست بدهند. با اینحال، اثرات آن بر سلامتی بحثبرانگیز است. تحقیقات جدید کلینیک کلیولند از نتایج نگرانکنندهای حکایت دارند: اریتریتول پلاکتها- سلولهای خونی که باعث لختگی میشوند- را فعالتر میکند و باعث میشود که با شدت بیشتری واکنش نشان بدهند و خطر لختگی خون، حمله قلبی و سکته را افزایش میدهد.
محققان کلینیک کلیولند میگویند کشف آنها- بخشی از مجموعه تحقیقاتی که اثرات فیزیولوژیک جایگزینهای رایج قند را بررسی میکنند- ممکن است به بازنگری در نحوه استفاده از این شیرینکننده منجر شود.
یافتههای جدید براساس مطالعه قبلی تیم تحقیقاتی اریتریتول به دست آمدهاند. مطالعه قبلی محدود بود، زیرا برخی از داوطلبان از سلامت کافی برخوردار نبودند و بیش از ۷۰ درصد از آنها از مشکلات قلبی عروقی رنج میبردند. مطالعه جدید این محدودیتها را با بهکارگیری افراد بالغ و سالم برطرف کرده است.
دکتر استنلی هیزن، نویسنده ارشد مطالعه و رئیس بخش علوم قلب و عروق و متابولیک در مؤسسه پژوهشی لرنر زیر نظر کلینیک کلیولند و رئیس بخش کاردیولوژی پیشگیرانه، در ایمیلی به اپک تایمز گفت: «این تحقیق به کشف شواهد فزایندهای منجر شده که نشان میدهند اریتریتول خطر ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی را افزایش میدهد. ما در نمونه کوچکی از داوطلبان سالم نشان دادیم که مصرف اریتریتول باعث میشود که پلاکتهای تشکیلشده از اریتریتول واکنش شدیدتری پیدا کنند که خطر لختگی خون را افزایش میدهد.»
اریتریتول برخلاف شکر خطر لختگی شدید خون را افزایش میدهد
اریتریتول یکی از محبوبترین جایگزینهای قند است که در بسیاری از غذاهای «کمکربوهیدرات» و «کتو» مورد استفاده قرار میگیرد. اریتریتول حدود ۷۰ درصد شبیه شکر است و از تخمیر نشاسته ذرت یا گندم تهیه میشود. کارشناسان سلامتی و کاهش وزن اریتریتول را جایگزینِ ایمنتر شکر برای افرادی میدانند که با عوامل خطر قلبی عروقی مانند چاقی، دیابت یا سندرم متابولیک دستوپنجه نرم میکنند.
اریتریتول توسط سازمان غذا و داروی آمریکا و سازمان ایمنی غذایی اروپا بهعنوان یک افزودنی مجاز شناخته شده و بهطور طبیعی در میوهها و سبزیجات یافت میشود، اما مطالعات اخیر گروه هیزن نشان میدهند که مصرف عادی اریتریتول خطرات قلبی عروقی را افزایش میدهد.
هیزن گفت: «این مقاله برمبنای مطالعات قبلی ما درخصوص اریتریتول (انتشار در سال ۲۰۲۳ در نیچر مدیسن) نوشته شده است. مطالعات مشاهدهای بالینی ما که در مقیاس بزرگ در آمریکا و اروپا انجام گرفتند، نشان دادند که بیماران قلبی با سطوح بالای اریتریتول در خون، در مقایسه با بیمارانی که سطح اریتریتول پایینتری دارند، در یک بازه سهساله دوبرابر بیشتر دچار حملات شدید قلبی، سکته و مرگ میشوند. این مطالعات همچنین نشان دادند که افزودن اریتریتول به خون یا پلاکتها باعث افزایش احتمال لختگی میشود. مطالعات پیشبالینی این یافتهها را تأیید میکنند.
مطالعه قبلی محدودیتهایی داشت. دکتر جین مورگن، متخصص قلب و مدیر بالینی کارگروه کووید-۱۹ در مرکز مراقبتهای بهداشتی پیدمانت در آتلانتا، به اپک تایمز گفت که این یک مطالعه مشاهدهای بالینی است که یعنی همبستگیها را نشان میدهد و کاری با علتها ندارد. از این گذشته، داوطلبان حاضر در این مطالعه از نظر سلامتی از وضعیت خوبی برخوردار نبودند. آنها اضافهوزن داشتند، از فشار خون بالا و دیابت رنج میبرند، سیگار میکشیدند و مشکلات قلبی عروقی داشتند. از اینرو، اینکه افزایش سطح خطر به دلیل سلامتِ ضعیف آنها بود یا مصرف اریتریتول در آن نقش داشت، مشخص نشد.
هیزن توضیح داد که مطالعه جدید مداخله انسانی که در مجله تصلب شرایین، ترومبوز و بیولوژی عروقی منتشر شده، برای نظارت دقیق بر نحوه تأثیر اریتریتول بر پلاکتها- با دوزی که معمولاً در «محصولات شرکتی» مانند نوشابه یا کلوچه وجود دارد- طراحی شده است.
از ۲۰ داوطلب سالم- غیرسیگاری و فاقد بیماری قلبی عروقی، فشار خون بالا یا دیابت- بهصورت ناشتا نمونه خون گرفته شد. سپس داوطلبان محلولی حاوی ۳۰ گرم گلوکز یا اریتریتول مصرف کردند. نمونه خونی که ۳۰ دقیقه بعد گرفته شد، نشان داد که سطح اریتریتول در افرادی که اریتریتول مصرف کرده بودند، بیش از هزار برابر افزایش یافته است.
به گفته هیزن، نتایج نشان دادند که داوطلبان پس از مصرف اریتریتول با افزایش قابلتوجه خطر لختگی خون مواجه شدند. در مقابل، داوطلبانی که گلوکز مصرف کرده بودند، هیچ تغییری نداشتند. یکی از ابعاد جدید مطالعه حاضر این بود که نتایج آن بهطور مستقیم با قند (گلوکز) مورد مقایسه قرار گرفت که چنین تأثیری نداشت.
هیزن توضیح داد که اریتریتول باعث میشود پلاکتها واکنش شدیدتری پیدا کنند که یعنی واکنشپذیری آنها بالاتر میرود و فرد بیش از قبل در معرض لختگی خون قرار میگیرد. در نتیجه، حتی یک محرک جزئی میتواند باعث فعال شدن پلاکتها شده و احتمال لختگی خون را دوچندان کند. این افزایش واکنشپذیری میتواند باعث لختگی شدید خون شود.
او افزود: «این نتیجه در مقاله قبلی در نمونه خون کامل، با پلاسمای غنی از پلاکت، با پلاکتهای مجزا و در مدلهای حیوانی بیماری مشاهده شد. نتایج این مطالعات مکانیکی به همراه دادههای مشاهدات بالینی قبلی که در مقیاس بزرگ انجام گرفته بودند، نشان میدهند که سطح بالاتر اریتریتول با خطر بالاتر عوارض جانبی قلبی عروقی همراه است.
۱ وعده اریتریتول میتواند باعث تشکیل لخته خون شود
دکتر دابلیو. اچ. ویلسن تانگ، مدیر تحقیقات نارسایی و پیوند قلبی در کلینیک کلیولند و از نویسندگان مطالعه، در بیانیه مطبوعاتی خود گفت: «تحقیق حاضر به این نگرانی دامن میزند که یک وعده غذا یا نوشیدنی شیرینشده با اریتریتول در حد استاندارد میتواند تأثیر شدیدی روی تشکیل لخته خون داشته باشد. اریتریتول و دیگر الکلهای قندی که معمولاً بهعنوان جایگزین قند استفاده میشوند، باید از نظر اثرات بالقوه درازمدتی که برای سلامتی دارند مورد ارزیابی قرار بگیرند، بویژه زمانی که اثرات مشابه در خود گلوکز مشاهده نمیشود.»
او افزود که این یافتهها بویژه حائز اهمیت هستند، زیرا متعاقب یک مطالعه دیگر از همان گروه پژوهشی به دست آمدهاند که نشان میدهد زایلیتول– یکی دیگر از شیرینکنندههای رایج- سطح خون را افزایش داده و بر تجمع سلولهای خونی در داوطلبان سالم تأثیر میگذارد.
هیزن در ایمیل خود گفت که «تحقیقات زایلیتول مانند اریتریتول با مطالعات مشاهدهای بالینی در مقیاس بزرگ انجام گرفتند که نشان داد افزایش سطح زایلیتول در پلاسما با افزایش خطر حمله قلبی، سکته یا مرگ در یک بازه سهسال ارتباط مستقیم دارد.»
به گفته هردو محقق، این یافتهها بر اهمیت انجام مطالعات بالینی درازمدت برای بازنگری در ایمنی اریتریتول و دیگر جایگزینهای قند تأکید دارند.
ظهور اریتریتول: جایگزین طبیعی شیرینکنندههای مصنوعی
نگرانی درخصوص اثرات درازمدت شیرینکنندههای مصنوعی باعث شده که بسیاری به دنبال یک جایگزین «طبیعی» مانند اریتریتول برای شیرینکنندههای مصنوعی مانند سوکرالوز، ساخارین و آسپارتام باشند.
شیرینکنندههای مصنوعی زمانی به دلیل شیرینی بدون کالری خود محبوب بودند، اما اکنون زیر ذرهبین قرار گرفتهاند. برای نمونه، آسپارتام با خطر ابتلا به سرطان مرتبط است و ساخارین در مطالعات حیوانی با چاقی و دیابت ارتباط دارد.
سازمان جهانی بهداشت در مه ۲۰۲۳ با استناد به شواهدی که نشان میداد شیرینکنندههای مصنوعی تأثیری روی کاهش وزن درازمدت ندارند و به خطرات سلامتی دامن میزنند، مصرف شیرینکنندههای غیرقندی را منع کرد. این توصیه غیر از کسانی که دیابت پیش از بارداری دارند، در مورد همه صدق میکند.
از سوی دیگر، مصرف اریتریتول اغلب به بیماران دیابتی توصیه میشود، زیرا سطح قند خون را بالا نمیبرد و پلاک و پوسیدگی دندان را هم کاهش میدهد.
بازنگری در اریتریتول: پیامد آخرین تحقیقات برای رژیم غذایی شما
هیزن براساس شواهد گفت: «اینکه هر از گاهی خوراکیهای قندی در مقادیر کم مصرف کنید، به مصرف نوشیدنیها و غذاهایی که با الکلهای قندی شیرین شدهاند، ارجحیت دارد؛ بویژه اگر در معرض خطر ترومبوز هستید و از بیماری قلبی، دیابت یا سندرم متابولیک رنج میبرید.»
او افزود که تحقیقات آتی «بررسی میکنند که تأثیر ترومبوتیکِ جایگزینهای قند چه شدتی دارد. این تحقیقات الکلهای قندی جایگزین و شیرینکنندههای مصنوعی رایج را شامل میشوند.»
