داروهای رواننما ممکن است خاصیت درمانی داشته باشند اما استفاده از آنها بویژه برای کسانی که در معرض خطر روانپریشی هستند، خطرات قابلتوجهی دارد.
براساس یک مطالعه جدید، اگر مصرف داروهای رواننما منجر به مراجعه به اورژانس شود، با افزایش خطر اسکیزوفرنی ارتباط مستقیم خواهد داشت.
این مطالعه که روز چهارشنبه در ژورنال جاما سایکیاتری منتشر شد، نشان داد افرادی که بر اثر مصرف مواد توهمزا به اورژانس مراجعه میکنند، در مقایسه با عموم مردم، طی سه سال آینده ۲۱ برابر بیشتر در معرض ابتلا به اختلالات طیف اسکیزوفرنی قرار میگیرند.
بیش از ۹ میلیون نفر در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفتند.
این یافتهها درحالی به دست آمدهاند که مصرف رواننماها- از جمله سیلوسایبین (مجیک ماشروم)، الاسدی (اسید)، دیامتی (آیاواسکا) و امامدیای (اکستازی)- از نظر تفریحی محبوبیت یافته و در زمینههای درمانی نیز برای علاج بیماریهای سلامت روان مورد استفاده قرار میگیرند.
مواد رواننما یا توهمزا ترکیباتی هستند که نگاه، احساس و تجربه فرد را نسبت به جهان تغییر میدهند و اغلب باعث ایجاد توهم و تغییر ادراک میشوند.
دکتر دنیل میرن، رئیس تحقیقات مسئولیت اجتماعی دانشگاه اتاوا، در ایمیلی به اپک تایمز گفت: «مطالعه ما خطر مرتبط با مراجعه به اورژانس بر اثر مصرف مواد توهمزا- نه مصرف مواد توهمزا- را بررسی میکند. رابطه علّی مشخصی بین مصرف مواد توهمزا و اسکیزوفرنی وجود ندارد. این یافتهها از نظر من نشان میدهند که چیز زیادی درباره خطرات درازمدت مصرف مواد توهمزا برای سلامت روان نمیدانیم.»
به گفته میرن، رواننماها بهعنوان راه علاج عارضههایی مانند افسردگی و اختلال استرس پس از سانحه در نظر گرفته میشوند اما ممکن است خطر روانپریشی یا اسکیزوفرنی را افزایش دهند، بویژه اگر فرد در چنین اختلالاتی پیشینه خانوادگی داشته باشد.
مواد توهمزا با خطر روانپریشی ارتباط مستقیم دارند
این مطالعه از افزایش نرخ مراجعه به اورژانس در آمریکا در پی استفاده از مواد توهمزا حکایت دارد که پس از رسیدن به ثبات در سالهای ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۲ با افزایش ۸۶.۴ درصدی در سالهای ۲۰۱۳ و ۲۰۲۱ مواجه شد.
میرن گفت: «این روند از افزایش مصرف مواد توهمزا حکایت دارد که طی ۸ سال گذشته در بین افراد ۱۹ تا ۳۰ ساله بیش از دوبرابر شده است.»
این مطالعه همچنین نشان داد که استفاده از مواد توهمزا- بویژه زمانی که باعث روانپریشی میشود- بشدت با افزایش خطر اختلالات طیف اسکیزوفرنی اعم از اسکیزوفرنی، اختلال هذیان و اختلال روانپریشی ارتباط دارد.
خطر ابتلا به اسکیزوفرنی یا اختلالات مرتبط با آن در افرادی که متعاقب استفاده از مواد توهمزا دچار روانپریشی شدند، تنها طی سه سال حدود ۱۵ برابر از عموم مردم بیشتر شد.
بیش از ۹.۲ میلیون نفر در این مطالعه مورد ارزیابی قرار گرفتند و موارد مراجعه به اورژانس بر اثر مصرف مواد توهمزا از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۲۱ بررسی شدند. در این بین، بیش از ۵ هزار و ۲۰۰ نفر بر اثر استفاده زیانبار، مسمومیت، وابستگی و روانپریشی ناشی از مواد توهمزا به اورژانس مراجعه کردند.
۴ درصد از بیماران طی سه سال پس از مراجعه به اورژانس بر اثر مصرف مواد توهمزا با تشخیص اسکیزوفرنی مواجه شدند. در مقابل، تنها ۰.۱۵ درصد از عموم مردم تشخیص اسکیزوفرنی دریافت کرده بودند که از افزایش ۲۱ برابری خطر حکایت دارد. حتی پس از مقایسه با دیگر عارضههای سلامت روان و مصرف مواد مخدر متوجه شدیم که میزان خطر همچنان بیش از سهبرابر بیشتر است.
مواد توهمزا در برابر الکل و کانابیس
رابطه مصرف مواد توهمزا با الکل و کانابیس نیز در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفت و معلوم شد که مراجعه به اورژانس در پی مصرف مواد توهمزا با افزایش حدود ۵ برابری خطر ابتلا به اختلالات طیف اسکیزوفرنی در مقایسه با مراجعه به اورژانس در پی مصرف الکل همراه است. همچنین خطر آن ۱.۵ برابر بیشتر از مراجعه به اورژانس در پی مصرف کانابیس است.
این مطالعه رابطه علّی مصرف مواد توهمزا و اسکیزوفرنی را ثابت نمیکند، اما نویسندگان تأکید کردند که یافتهها از خطرات قابلتوجهی حکایت دارند که بویژه افراد مستعد روانپریشی یا اسکیزوفرنی را تهدید میکنند.
میرن گفت: «براساس یافتههای ما، افرادی که پیشینه شخصی یا خانوادگی روانپریشی یا اسکیزوفرنی دارند، باید در استفاده از مواد توهمزا احتیاط کنند.»
نقش مواد توهمزا در اسکیزوفرنی
دکتر جیکوب بالون، دانشیار روانپزشکی و علوم رفتاری در دانشکده پزشکی استنفورد، که نقشی در این مطالعه نداشت، به اپک تایمز گفت: «اختلال روانی به این معنی نیست که فرد به اسکیزوفرنی مبتلا میشود، اما نشاندهنده بالا رفتن سطح خطر است.»
به گفته بالون، که در علاج اختلالات روانپریشی از جمله اسکیزوفرنی تخصص دارد، مصرف مواد توهمزا و اسکیزوفرنی با توهم و تغییر ادراک همراهند، اما تجربه آنها یکسان نیست.
توهمات ناشی از داروهای روانما مانند الاسدی یا قارچ سیلوسایبین معمولاً موقتی و خفیفتر از مواردی هستند که در اسکیزوفرنی مشاهده میشود. با اینحال، افرادی که مستعد روانپریشی هستند، ممکن است بر اثر مصرف مواد توهمزا دچار علائم زمینهای شوند.
بالون افزود: «افرادی که در معرض خطر بالای اسکیزوفرنی هستند- کسانی که علائم اولیه بیماری روانی را دارند اما بیماریشان هنوز تشخیص نداده نشده- ممکن است از مواد توهمزا برای مقابله با اضطراب یا افسردگی استفاده کنند. به گفته بالون، مواد توهمزا میتوانند در افرادی که در این حالت پرخطر قرار دارند بهعنوان محرک عمل کرده و روانپریشی نهفته آنها را آشکار کنند و درعمل باعث شروع اسکیزوفرنی شوند.»
بالون توضیح داد که مواد توهمزا نسبت به محرکهایی مانند آمفتامین، که اغلب برای درمان بیماریهایی مانند اختلال کمتوجهی-بیشفعالی مصرف میشوند و ارتباط بیشتری با اسکیزوفرنی دارند، تأثیر متفاوتی بر سیستمهای مغزی میگذارند.
اینکه آمفتامینها باعث شروع روانپریشی شوند چندان غیرمعمول نیست، زیرا آنها در مسیر مرتبط با دوپامین که اغلب با اسکیزوفرنی ارتباط دارد عمل میکنند. با اینحال، مواد توهمزا چنین عملکردی ندارند.
بالون گفت: «مواد توهمزا در وهله اول بر سطح سروتونین تأثیر میگذارند که با تأثیری که اغلب به اسکیزوفرنی نسبت داده میشود تفاوت دارد.»
کاربردهای درمانی
مصرف داروهای رواننما برای علاج مشکلات سلامت روان در حوزه آکادمیک و بالینی افزایش یافته است.
بالون وجه مشترک داروهای رواننما و کانابیس را بررسی کرد و نشان داد که گونههای قویتر امروزی با گونههای ملایمتری که در گذشته وجود داشتند تفاوت دارند. او گفت که روند افزایش استفاده و قدرت مواد توهمزا آنها را بویژه برای افراد مستعد روانپریشی خطرناکتر میکند.
میرن گفت: «علاقه وافری به پتانسیل درمانی رواننماها وجود دارد، اما دادههای چندانی درباره خطرات مرتبط با مصرف رواننماها بویژه در خارج از محیطهای کارآزمایی بالینی در دسترس نیست. برای درک خطرات مرتبط با انواع و الگوهای مختلف استفاده از مواد توهمزا به تحقیقات بیشتری نیاز داریم.»
مداخله زودهنگام
تشخیص علائم اولیه روانپریشی و مداخله زودهنگام بویژه برای کسانی که در معرض خطر ابتلا به اسکیزوفرنی هستند، حائز اهمیت است.
به گفته بالون، شروع اسکیزوفرنی اغلب با علائم جزئی و «خفیف» مانند شنیدن صدا یا باور به مسائل نامتعارف همراه است که فرد تا حدی به غیرطبیعی بودن آنها واقف است. او افزود که اگر فرد گوشهگیر شود یا تغییرات رفتاری قابلتوجهی از خود نشان دهد، اعضای خانواده باید به فکر او باشند.
بالون به کسانی که پس از مصرف مواد توهمزا دچار اختلال روانی میشوند توصیه میکند که از نظر تشدید علائم سلامت روان اعم از گوشهگیری، اختلالات خواب یا تنزل عملکرد روزانه تحت نظر باشند.
بالون گفت: «هرچه افراد در معرض خطر زودتر سراغ کمک بروند، شانس آنها برای به حداقل رساندن چالشهای سلامت روان در طولانیمدت بیشتر خواهد بود.»
