تحقیقات نشان داده‌اند که غذاهای فوق‌فرآوری‌شده با مشکلات سلامت روان ارتباط دارند. از این‌رو، محققان به دنبال راهکارهایی هستند که مردم را از مصرف آن‌ها منصرف کنند.
وقتی یک پاکت سیگار برمی‌دارید، هشداری که می‌دهد واضح است: سیگار عامل سرطان ریه و دیگر مشکلات سلامتی است. بر روی بطریهای حاوی الکل هم برچسبی هست که نسبت به ضررهای الکل هشدار می‌دهد. با این‌حال، ما و فرزندان‌مان در فروشگاه‌های مواد غذایی به خوراکی‌های فوق‌فرآوری‌شده‌ای دسترسی داریم که هیچ هشداری درباره عواقب بالقوه آن‌ها در قبال سلامتی داده نمی‌شود.
یک مطالعه در سال ۲۰۲۴ در بی‌ام‌جی انتشار یافته که نشان می‌دهد غذاهای فوق‌فرآوری‌شده با شمار زیادی از بیماری‌های مزمن ارتباط مستقیم دارند که ایجاب می‌کند روی محصول برچسب هشدار بچسبانند. یکی از خطراتی که در مورد غذاهای فوق‌فرآوری‌شده نادیده گرفته شده، تأثیر این خوراکی‌ها بر سلامت روان است.
غذاهای فوق‌فرآوری‌شده با افزایش التهاب و اختلال در میکروبیوم، باعث افسردگی و اضطراب می‌شوند. کاهش مصرف غذاهای فوق‌فرآوری‌شده به دلیل تأثیر این خوراکی‌ها بر شیمی مغز دشوار است، اما اتخاذ راهبردهای عملی می‌تواند اولین قدم در مسیر بهبود سلامت روان باشد.
غذای فوق‌فرآوری‌شده چیست؟
آیا مادربزرگِ مادرتان چیزهایی را که می‌خورید، به‌عنوان غذا قبول می‌کند؟ آیا می‌توان آن را کاشت؟ ریشه‌ای هم دارد؟ اگر پاسخ منفی است، یعنی درحال مصرف یک نسخه بسیار فرآوری‌شده از چیزی هستید که زمانی به تغذیه و تأمین انرژی ما کمک می‌کرد.
براساس دسته‌بندی نُوا، غذاهای فوق‌فرآوری‌شده شامل تنقلات بسته‌بندی‌شده، نوشیدنی‌های بدون الکل مثل نوشابه و آبمیوه صنعتی، نودل‌های فوری و غذاهای آماده هستند. این خوراکی‌ها از عصاره‌های دستکاری‌شده و افزودنی‌های شیمیایی تهیه شده‌اند که برای بهبود طعم، بافت و ماندگاری به کار گرفته می‌شوند.
ترزا جنتایل، متخصص تغذیه و سخنگوی آکادمی تغذیه و رژیم‌شناسی، به اپک تایمز گفت: «اگر نمی‌توانید ترکیبات روی برچسب محصول را بخوانید یا آن را در قفسه خوراکی‌های خود نگه‌دارید، احتمالاً با یک خوراکی فوق‌فرآوری‌شده طرف هستید.»
مقابله با اضطراب و افسردگی
یک تحلیل جامع در سال ۲۰۲۲ نشان داد که مصرف غذاهای فوق‌فرآوری‌شده با سلامت روان ارتباط مستقیم دارد. افرادی که غذاهای فوق‌فرآوری‌شده بیشتری می‌خوردند، ۵۳ درصد بیشتر با علائم افسردگی و اضطراب دست‌و‌پنجه نرم می‌کردند. وقتی علائم به‌طور مجزا بررسی شدند، سطح خطر همچنان بالا بود: ۴۴ درصد برای افسردگی و ۴۸ درصد برای اضطراب.
تحقیقات حاکی از آن هستند که مصرف بیشتر شیرین‌کننده‌های مصنوعی- مانند آسپارتام- و طعم‌دهنده‌ها- مانند مونوسدیم گلوتامات- که در خوراکی‌های فوق‌فرآوری‌شده یافت می‌شوند، باعث ایجاد اختلال در انتقال‌دهنده‌های عصبی مرتبط با خلق‌و‌خو از جمله سروتونین، دوپامین و نوراپی‌نفرین می‌شوند (که سطح هشیاری و تمرکز را افزایش می‌دهد).
با رویکردهای مختلف می‌توان ارتباط این خوراکی‌ها را با افسردگی و اضطراب توضیح داد که از جمله می‌توان به افزایش التهاب و تغییر میکروبیوم روده بر اثر مصرف خوراکی‌های فوق‌فرآوری‌شده اشاره کرد.
مصرف بالای غذاهای فوق‌فرآوری‌شده باعث مختل شدن تعادل باکتری‌های روده می‌شود؛ عارضه‌ای که اصطلاحاً به آن دیسبیوز روده می‌گویند. جنتایل گفت: «برهم خوردن تعادل باکتری‌ها بر محور مغز-روده تأثیر منفی می‌گذارد و ترشح انتقال‌دهنده‌های عصبی مانند سروتونین را که برای تنظیم خلق‌و‌خو ضروری است، کاهش می‌دهد. سروتونین به تثبیت عواطف کمک کرده و احساس خوشحالی و تندرستی را تقویت می‌کند. پایین بودن سطح سروتونین اغلب با اختلالات خلقی مانند افسردگی و اضطراب همراه است.
لنا بیل، متخصص تغذیه و رژیم غذایی، به اپک تایمز گفت: «غذاهای فوق‌فرآوری‌شده حاوی مواد مغذی غیرضروری هستند و شباهتی به دیگر غذاها ندارند.»
این غذاها معمولاً جایگزین خوراکی‌های سالم‌تر مانند میوه‌ها، سبزیجات، حبوبات، آجیل و دانه‌ها می‌شوند. این امر منجر به کاهش مصرف ترکیبات مفید مانند پلی‌فنل‌ها، فیبر و امگا-۳ می‌شود که به واسطه فرایندهای التهابی به بیماری‌های مزمن مانند اضطراب و افسردگی دامن می‌زند.
غذاهای فوق‌فرآوری‌شده سرشار از سدیم، چربی‌های ترانس، قند و نشاسته‌های تصفیه‌شده هستند که همگی التهاب‌آور بوده و روند ترشح سروتونین را مختل می‌کنند.
نشانگرهای التهابی موسوم به سیتوکین‌ها در جریان التهاب آزاد می‌شوند. سطح بالای سیتوکین‌ها باعث ایجاد اختلال در بخشی از مغز می‌شود که با تنظیم خلق‌و‌خو و احساسات سروکار دارد. التهاب مزمن بر عملکرد مغز در پاسخ به استرس اثر می‌گذارد و ترشح کورتیزول- هورمون استرس- را افزایش می‌دهد. افزایش سطح کورتیزول سطح اضطراب و استیصال را بالا می‌برد و به تشدید اختلالات خلقی دامن می‌زند.
