نیک‌زیستی؛ تاب‌آوری چیست و چه تأثیری در زندگی ما دارد؟

سلامت روان، طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی، فراتر از نبود بیماری است و شامل بهزیستی ذهنی، توانمندی، خودمختاری و خودشکوفایی است. همان‌طور که برای حفظ سلامت جسم به مراقبت و تقویت نیاز داریم، سلامت روان نیز مستلزم تلاش برای رشد و توانمندسازی است. در سری مقالات هنر نیک‌زیستی، به بررسی راهکارهایی کاربردی برای ارتقای سلامت روان و دستیابی به زندگی متعادل‌تر و شادتر خواهیم پرداخت.

همه ما مشاهده کرده‌ایم که وقتی حادثه‌ای اتفاق می‌افتد، واکنش‌های انسان‌ها به آن متفاوت است. با وجودی که موضوع ثابت است، اما ویژگی‌های درونی افراد باعث می‌شود درکشان با هم فرق داشته باشد. یکی از این ویژگی‌ها «تاب‌آوری» است.

بر اساس تعریفی که توگیگ، روان‌شناس بالینی و محقق برجسته و فردریکسون روان‌شناس اجتماعی برجسته ارائه دادند تاب‌آوری یعنی «توانایی شفا یافتن از تجربه‌های منفی عاطفی و انطباقی قابل‌انعطاف در مقابل تجربه‌های استرس‌زا.»

انسان‌های تاب‌آور لزوماً کمتر از دیگران هیجانات منفی را تجربه نمی‌کنند، بلکه آن‌ها مهارت‌های مقابله‌ای قوی‌تری دارند و به‌خوبی می‌توانند از منابع در دسترس‌شان برای متعادل شدن بهره بگیرند. قطعاً همگی ما در مسیر زندگی‌مان با مرگ عزیزان، بیماری، مشکلات مالی، بلایای طبیعی یا طلاق و حوادثی از این دست مواجه شده‌ایم. این که تصمیم بگیریم از چه راهبردی استفاده کنیم، میزان تاب‌آوری ما را مشخص می‌کند.

افراد انعطاف‌پذیر اغلب دارای ویژگی‌های شخصیتی متفاوتی هستند که در ادامه به برخی از آن‌ها می‌پردازیم:

نگرش پویا:

افراد دارای این نگرش، دنیا را همیشه در حال تغییر می‌بینند. در مقابل، افرادی که دارای نگرش ایستا هستند، وقایع را تنها در یک مقطع زمانی خاص می‌بینند و گذشته و آینده آن را فیلتر می‌کنند. افراد دارای ویژگی نگرش پویا هر چالش را به‌عنوان فرصتی برای یادگیری در نظر می‌گیرند و علاقه‌مند هستند خود و توانایی‌هایشان را ارتقاء ببخشند.

تنظیم مؤثر هیجانات:

افراد تاب‌آور توانایی مدیریت هیجانات و احساسات خود را دارند. این بدین معنا نیست که این افراد هیجانات منفی را به میزان کمی تجربه می‌کنند یا اینکه به محض تجربه ناخوشایند، آن را سرکوب می‌کنند. بلکه در وهله اول احساسات‌شان را می‌پذیرند و سپس آن را تماشا می‌کنند، همانند یک ناظر، انگار که این احساس مربوط به کسی دیگر است. در مرحله بعدی می‌دانند که این احساسات گذرا هستند، فرصتی برای ظهور و افول به آن می‌دهند و در نهایت آن را به سمت مسیر درست هدایت می‌کنند.

کنترل درونی:

وقتی ما از کنترل درونی استفاده می‌کنیم یعنی موفقیت یا شکست خود را به یک عامل درونی نسبت می‌دهیم، به جای اینکه به شانس یا افراد دیگر نسبت بدهیم. افراد با کنترل درونی تمایل دارند بیشتر تلاش کنند و اگر زمانی به آنچه که می‌خواستند نرسیدند، مطمئن هستند که مسیر باز است و احساس درماندگی نمی‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد عزت‌نفس در افراد دارای کنترل درونی، بالاتر است و در مقابل سختی‌ها از خود استقامت بیشتری نشان می‌دهند.

توانایی حل مسأله:

بخش مهمی از تاب‌آوری در ذهن اتفاق می‌افتد و بسیار به شیوه تفکر ما برمی‌گردد. اگر ما فردی باشیم که معتقد است همه چیز در این دنیا ناعادلانه است یا اینکه هر چه سنگ هست پیش پای آدم لنگ است، آن وقت هر حادثه‌ای برای ما بار روانی زیادی خواهد داشت و ممکن است به خود بگوییم چقدر بدشانس و بداقبال هستیم. اما افراد تاب‌آور توانایی امتحان راه‌های جدید را دارند و سعی می‌کنند موضوعات را از چندین منظر و زاویه ببینند.

مهربانی با خود:

یکی دیگر از نشانه‌های تاب‌آوری، نشان دادن خودپذیری و شفقت به خود است. افراد تاب‌آور با خود مهربان رفتار می‌کنند و از سرزنش کردن پرهیز می‌کنند، مخصوصاً وقتی کارها سخت است. آنها می‌دانند که گاهی کارها خوب پیش نمی‌روند و ممکن است در بخش‌هایی ضعیف عمل کرده باشند، اما کل توانایی خود را زیر سؤال نمی‌برند و از این اشتباه درس می‌گیرند.

حمایت اجتماعی:

داشتن شبکه قوی از افراد حامی یکی دیگر از نشانه‌های تاب‌آوری است. افراد تاب‌آور قدر روابط صمیمی را می‌دانند و توانایی این را دارند که چگونه و چه وقت از دوستانشان کمک بخواهند. این شبکه اجتماعی تنها به دوستان مربوط نمی‌شود، بلکه ما به روابط خانواده، همکاران، آشنایان و دوستان صمیمی اشاره می‌کنیم. این‌ها روابط دوسویه‌ای هستند که فقط در مواقع حساس استفاده نمی‌شوند، بلکه ما هر زمان و هر لحظه در حال شکل دادن و گسترش و رسیدگی به آن هستیم. یکی از نکاتی که در تداوم روابط دوستی به ما کمک می‌کند، مفهوم قدردانی است.

ایمان:

ایمان یعنی باور به نیرویی بزرگ‌تر از خود ما. یعنی احساس این که بخشی از جهان بزرگ‌تر هستیم. یقین داشتن به اینکه ما همگی به هم وصل هستیم و اگر عضوی به درد بیاید، ما هم درد می‌کشیم و تلاش کردن برای ارتقاء همدیگر. ایمان داشتن به ما کمک می‌کند که کمتر خودخواه باشیم و منفعت جمعی را به منفعت فردی ترجیح دهیم. ایمان داشتن به ما کمک می‌کند که در زمان سختی قلبمان گرم به رحمت و لطف پروردگار باشد که هر چه برای ما مقرر کرده، همگی در راستای رشد و بالندگی ما است.