اکنون چهار سال از بحث و جدلها درباره منشأ ویروس کووید ۱۹ میگذرد. چگونه میتوان به مخرج مشترکی از این دیدگاههای متفاوت رسید؟
همهگیری کووید ۱۹ به پایان رسیده است. موارد ابتلای شدید به شکل محسوسی کاهش یافته، مردم به محل کار بازگشته، سلطه آن بر محتوی شبکههای اجتماعی تقریباً به پایان رسیده و اکنون خبرها به گوش میرسد که با احتمال بروز یک همهگیری جدید روبرو هستیم. اما پیش از حرکت به جلو، لازم است کمی به عقب برگشته و از خود بپرسیم: دلیل بزرگترین همهگیری قرن ۲۱ چه بود؟
پس از چهار سال همچنان به پاسخ قطعی درباره نحوه انتقال این ویروس به بدن انسان دست نیافتهایم.
هماکنون دو فرضیه اصلی برای پاسخ به این سؤال وجود دارد: فرضیه منشأ طبیعی و نشت آزمایشگاهی. با این حال بسیاری از ما احتمال سومی را نادیده گرفته و به آن فکر نکردهایم.
ویروسی همچون تکشاخ
ویروس کووید ۱۹ را میتوان به موجود افسانهای تکشاخ تشبیه کرد، که نماد پدیدهای بدیع و خارقالعاده است؛ چراکه چالشها و خطرات خاصی را پیش روی ما قرار داد که تاکنون با آنها روبرو نشده بودیم، و تهدیدی بیسابقه و خطرناک برای سلامت انسان در دنیا محسوب میشد.
قدرت بیماریزایی و انتقالپذیری ویروس کووید ۱۹ فراتر از هر چیزی بود که پزشکان و متخصصان ویروسشناسی تا آن زمان مشاهده کرده بودند.
ویروس کووید ۱۹ منشأ گرفته از ووهان ابتدا ریهها را درگیر کرده، و بهسرعت در سرتاسر بدن پخش شده و اعضای حیاتی بدن انسان از جمله مغز، قلب، شریان، کبد، کلیه و رودهها را تحت تأثیر قرار میداد.
اگرچه سایر ویروسها مانند سارس (SARS) نیز چند عضو بدن را درگیر کرد، اما ابعاد یا شدت آن با کووید ۱۹ قابل مقایسه نیست. با وجود احتمال وخیم شدن شرایط بیمار، اکثر موارد ابتلا به سارس با علائمی محدود و قابل بازگشت همراه هستند. از سوی دیگر مواردی از جمله ایست یا آسیبهای وخیم قلبی و آمبولی ریه، از جمله عوارض کشندهای هستند که در بیشتر موارد در بیماران کووید ۱۹گزارش شدهاند. ویروس آنفولانزا تعداد کمتری از اعضای بدن را درگیر کرده و شدت علائم آن در مقایسه با سویه ووهان ویروس کووید ۱۹ خفیفتر است.
گلچین اعضای حیاتی
کووید ۱۹ به چند دلیل کلیدی میتواند تقریباً به هر بخشی از بدن حمله کند:
- اتصال به گیرنده سلولی ACE2: ویروس کووید ۱۹ از پروتئین اسپایک – یا عامل متصل کننده خود – برای پیوند با گیرنده سلولی ACE2 (آنزیم مبدل آنژیوتانسین) استفاده میکند؛ گیرندهای که حکم نگهبان سلولهای بدنمان، و دروازه ورود ویروس به سلول را دارد.
- التهاب و سندرم آزادسازی (طوفان) سیتوکین: پروتئین اسپایک پس از ورود به سلول منجر به التهاب شده، که واکنش شدید سیستم دفاعی بدن را در قالب طوفان سیتوکین به همراه داشته و منجر به از کار افتادن چندین عضو بدن میشود.
- آسیب به شریان: پروتئین اسپایک میتواند با آسیب به شریان منجر به تشکیل لخته خون در اعضای حیاتی بدن شود، که منجر به عوارض شدیدی از جمله حمله یا ایست قلبی و مرگ ناگهانی خواهد شد.
-
فرضیه منشأ طبیعی
بقای ویروس، خارج از عضو بدن یک موجود زنده، ممکن نیست. ویروسهای کرونایی که منجر به بیماری وخیم در انسانها میشوند معمولاً دارای یک میزبان در طبیعت بوده، که در بیشتر موارد خفاشها هستند. این میزبانها به ویروس امکان بقا و در برخی موارد، انتقال به حیوان یا سایر انسانها را داده، که شیوع ویروس را به همراه دارد.
اما انتقال ویروس به انسان نیازمند یک میزبان واسطه است. برای مثال میزبان واسطه ویروسهای سارس و مِرس (MERS) به ترتیب گربه سیوِت و شتر بودهاند.
با این حال دو دلیل کلیدی برای به چالش کشیدن فرضیه منشأ طبیعی وجود دارند.
-
فقدان میزان طبیعی تائید شده
با وجود تحقیقات جامع، همچنان حیوانی بهعنوان میزبان طبیعی ویروس کووید ۱۹ شناخته نشده است. ویروس کووید ۱۹ بهطور مستقیم سلولهای خفاش را آلوده نکرده، و این یعنی نمیتوان آن را میزبان طبیعی ویروس دانست. از سوی دیگر، در پژوهش پیتر دازاک نیز نشانی از کووید ۱۹ در بدن پولکپوستان – چه در طبیعت و چه در بازارهای فروش حیوانات – مشاهده نشد، و احتمال نقش داشتن آنها بهعنوان میزبان واسطه وجود ندارد. علاوه بر این، دور بودن زیستگاه پولکپوستان از انسانها دلیل دیگری بر عدم نقش آنها بهعنوان میزبان واسطه است.
در ابتدای همهگیری، تصور بر این بود که حیوانات نامتعارف فروخته شده در بازار غذاهای دریایی هوانان – جایی که شاهد بسیاری از موارد اولیه ابتلای انسانها بود – احتمالاً میزبانهای ویروس کووید ۱۹ هستند. با این حال هیچ یک از نمونههای جمعآوری شده از آن حیوانات حاوی ویروس نبود.
برخلاف ویروسهای سارس و مرس و با وجود تحقیقات جامع، همچنان حیوانی بهعنوان میزبان طبیعی ویروس کووید ۱۹ شناخته نشده است. (Illustration by The Epoch Times, Shutterstock)
علاوه بر این، «بیمار صفر» و بین یک سوم تا نیمی از اولین بیماران گزارش شده هرگز تماسی با بازار غذاهای دریایی هوانان نداشتهاند. این یعنی پیش از کشف در این بازار، ویروس کرونا احتمالاً بین ساکنان آن منطقه پخش شده است.
دکتر جسی دی. بلوم، پژوهشگر مرکز تحقیقات سرطانی «فرِد هاچینسون»، مجموعه داده حذف شدهای حاوی توالی ژن ویروس کووید ۱۹ را از پایگاه داده «موسسه ملی سلامت» بازیابی کرد که متعلق به قبل از تشخیص اولین بیماران همهگیری ووهان بود. بلوم با انجام آزمایش ژنتیکی تائید کرد که بازار غذاهای دریایی هوانان اولین منشأ شیوع ویروس کرونا نبوده است.
اگرچه پروتئین اسپایک کووید ۱۹ میتواند گربه و راسوی اهلی را آلوده کند، اما شواهد ژنتیکی و همهگیرشناسی قانع کنندهای برای نشان دادن نقش آنها در اولین مراحل شیوع این ویروس وجود ندارد.
-
ویژگیهای خاص غیرمنتظره
تمام انواع ویروس کرونا حاوی برآمدگیهایی روی تاج خود هستند که از پروتئین اسپایک تشکیل شده است. پروتئین اسپایک را میتوان به دو ناحیه S1 و S2 تقسیم کرد:
- ناحیه S1: این ناحیه از بخشهای اتصال گیرندهای تشکیل شده که عملکرد آنها را میتوان به دندانههای کلید در باز کردن قفل تشبیه کرد. این بخشها به ویروس اجازه اتصال به سلولهای میزبان را میدهند.
- ناحیه S2: این ناحیه را میتوان به بخشی از کلید تشبیه کرد که دندانهها روی آن قرار داشته، و فرایند باز شدن قفل را تسهیل میکند.
گیرنده سلولی ACE2 به «کلید» ویروس کووید ۱۹ (بخوانید پروتئین اسپایک) اجازه ورود راحت و سریعتر به بدن ما یا همان «قفل» را میدهد. این ویژگی به قابلیت انتشار و تأثیرگذاری گسترده ویروس کمک میکند.
با اتصال اولیه ویروس کووید ۱۹ به گیرنده سلولی ACE2، یک آنزیم برش دهنده در بدن انسان به نام فورین (FURIN)، ناحیه S1 و S2 را از یکدیگر جدا میکند. این شکاف بین دو ناحیه به ویروس اجازه میدهد تا پیوند سادهتری با گیرنده سلولی ACE2 داشته باشد. پس از آن، ناحیه S2 با غشاء سلول انسان ترکیب شده و از این طریق پیوند بین ناحیه S1 و گیرنده سلولی ACE2 را تثبیت میکند.
عملکرد آنزیمهای برش دهنده را میتوان به کلیدی تشبیه کرد که دندانههای آن کاملاً با دندانههای درون قفل جفت میشود. جالب اینجاست که فضای بین ناحیه S1 و S2 پروتئین اسپایک ویروس کووید ۱۹ حاوی یک الگوی برش است: ۱۲ ترکیب نوکلئوتید، که جایگیری آنها به آنزیم برش دهنده اجازه ایجاد شکاف دقیق روی پروتئین اسپایک و ورود آن به داخل سلول انسان را میدهد.
ویروس کووید ۱۹ تنها نمونه در خانواده کروناویروسها بوده که دارای توالی ژنتیکی لازم برای برش توسط آنزیم فورین است. (Illustration by The Epoch Times, Shutterstock)
ریچارد اچ. ایبرایت، استاد شیمی و زیستشیمی و عضو هیئتمدیره دانشگاه راتگرز در جلسه استماع کنگره در ۱۸ ژوئن گفت: «از بین بیش از ۸۰۰ کروناویروس مرتبط با سارس، تنها ویروس کووید ۱۹ دارای مکان برش برای آنزیم فورین است».
او افزود: «این کشف یعنی ازلحاظ ریاضی، احتمال پیدا کردن ویروس کووید ۱۹ که دارای مکان برش آنزیم فورین باشد، کمتر از ۱ در ۸۰۰ است».
سایر کدهای ژنتیکی منحصربهفرد ویروس کووید ۱۹ منجر به کاهش احتمال تکامل طبیعی آن شده است. دکتر استیون کوِی، عضو هیئتعلمی سابق دانشکده پزشکی دانشگاه استنفورد هنگام شهادت در این جلسه استماع با اشاره به گزارش تحلیلی خود گفت: «احتمال تکامل طبیعی پیشگونه ویروس کووید ۱۹ به آنچه امروز مشاهده میکنیم کمتر از ۱ در ۱.۲ میلیارد است».
این عدد بر اساس نظریه درخت تکامل نژادی محاسبه میشود. حتی توالی ژنتیکی ویروس RaTG13، که از سوی ویروسشناسان ووهان بهعنوان نزدیکترین ویروس و پیشگونه کووید ۱۹ معرفی شد، صرفاً از شباهت ۹۶ درصدی با آن برخوردار بوده و بیش از ۱۰۰۰ ترکیب نوکلئوتید متفاوت بین آنها وجود دارد.
بر اساس نظریه ساعت مولکولی میدانیم که تکامل طبیعی ویروس RaTG13 به کووید ۱۹ به زمان بسیار زیادی – احتمالاً صدها هزار سال – نیاز داشته، و شواهدی برای وقوع آن در چنین بازه زمانی طولانی وجود ندارد. به این ترتیب، ازنظر محققان نمیتوان ویروس RaTG13 را پیشگونه ویروس کووید ۱۹ در نظر گرفت.
به زبان ساده باید گفت که ویروسشناسان نمیتوانند با توجه به نظریههای علمی کنونی، پیشگونه قابل قبولی را برای ویروس کووید ۱۹ پیدا کنند. با این حال همچنان بحث درباره این محاسبات وجود داشته، و برخی متخصصان همچنان احتمال تکامل طبیعی را مردود نمیدانند.
در همین حال، میدانیم که موسسه ویروسشناسی ووهان در شهری واقع شده که همهگیری کووید ۱۹ از آن آغاز شد. موسسه ویروسشناسی ووهان سابقهای طولانی در زمینه تحقیق درباره ویروسهای کرونای مرتبط با خفاش و ویروسهای خانواده سارس داشته است. این موسسه همچنین پژوهشهای زیادی را در زمینه عملکردافزایی و بهبود عملکرد ویروسها انجام داده است.
به این ترتیب با بالا گرفتن بحث درباره منشأ ویروس کووید ۱۹، موسسه ویروسشناسی ووهان توجه دنیا را به خود جلب کرد.
-
فرضیه نشت آزمایشگاهی
پیش از پرداختن به فرضیه نشت آزمایشگاهی باید یک مسئله را واضح بیان کرد: فارغ از ارتباط موسسه ویروسشناسی ووهان با شیوع ویروس کرونا، سابقه طولانی آن در انجام تحقیقات خطرناک و غیراخلاقی و فعالیت تحت کنترل حزب کمونیست چین، آن را تبدیل به یک مشکل بنیادی نیازمند رسیدگی کرده است.
شیوع ویروس کووید ۱۹ از شهری آغاز شد که پیشرفتهترین تحقیقات آزمایشگاهی جهان در حوزه ویروسهای خانواده سارس در آن انجام شده است. به این دلیل، فرضیه نشت آزمایشگاهی مطرح شد.
۲.۱) تحقیقات خطرناک
محققان آزمایشگاه ووهان به مدت بیش از یک دهه، از ویروس کرونای خفاش برای دستکاری ویروسهای خانواده سارس استفاده کردهاند.
ویروسشناسان ووهان برای اولین بار در سال ۲۰۱۰ پروتئینهای اسپایک ویروسهای کرونا و نقش کلیدی آنها در پیوند با گیرنده سلولی ACE2 را کشف کردند؛ گیرندههایی که بهطور گسترده در سطح سلولهای اعضای حیاتی بدن پخش شدهاند.
آنها در سال ۲۰۱۳ نوعی ویروس کرونای خفاش به نام WIV1 حاوی پروتئین اسپایک را کشف کردند که با گیرنده سلولی ACE2 انسان پیوند میخورد.
در سال ۲۰۱۵، این محققان توالی ژنتیکی ویروسهای موجود در طبیعت را مهندسی کرده و ویروس جدیدی از خانواده سارس را به وجود آوردند. این ویروس قابلیت انتقال از حیوان به انسان را داشت.
گزارش لو رفتهای از موسسه ملی سلامت نشان داد که ویروسهای خانواده سارس توسعه یافته توسط موسسه ویروسشناسی ووهان، در آزمایشهای شبیهسازی عفونت انسان بر روی موشهای آزمایشگاهی دارای گیرنده سلولی ACE2، تا ۱۰ هزار بار ویروس اولیه را تکثیر کردند.
علاوه بر ویروس کووید طبیعی در بدن خفاش (WIV1) تنها شش ویروس دیگر، یعنی سارس، کووید ۱۹ و چهار ویروس به وجود آمده بهوسیله آزمایشهای عملکردافزایی در موسسه ویروسشناسی ووهان، میتوانند با گیرنده سلولی ACE2 انسان پیوند داشته باشند؛ آنها شامل سه ویروس آزمایشهای مذکور و ویروس SHC014-MA15 میشوند که در مقاله مجله «نیچر مدیسن» درباره آن نوشته شد.
مجله اینترنتی «دِ اینتِرسِپت» در سال ۲۰۲۱ پیشنهاد تحقیقاتی لو رفتهای در سال ۲۰۱۸ به نام DEFUSE را منتشر کرد. این پیشنهاد شامل برنامه تحقیقاتی عملکردافزایی برای اضافه کردن آنزیم فورین – یعنی عامل برش دهنده – به توالی ژنتیکی ویروس میشد.
اگرچه یکی بودن ویروسهای مهندسی شده توسط موسسه ویروسشناسی ووهان و کووید ۱۹ اثبات نشده، اما نمیتوان فعالیتهای این موسسه در دستکاری و بهبود عملکرد ویروس کرونای خفاش را نادیده گرفت.
به گفته برخی، هدف پژوهشهای موسسه ویروسشناسی ووهان نه مقاصد مشکوک، بلکه دستیابی به درک بهتری از ماهیت ویروس کرونای طبیعی و نحوه انتقال آنها بوده است.
۲.۲) بازه تعیین کننده: از اکتبر تا نوامبر ۲۰۱۹
حزب کمونیست چین اولین مورد ابتلا به کووید ۱۹ را در تاریخ ۱ دسامبر ۲۰۱۹ گزارش کرده، و از بازار غذاهای دریایی ووهان بهعنوان منشأ شیوع ویروس یاد کرد.
چندین گزارش تحقیقی اما نشان دادند که حداقل دو ماه پیش از این تاریخ، نوعی بیماری وخیم و ناشناخته به دور از سروصدای رسانهای در ووهان پدیدار شده بود.
گزارش اول: گروهی از محققان آمریکایی – عموماً از دانشگاه سندیگو کالیفرنیا – دادههای ژنتیکی اولین موارد ابتلا به کووید ۱۹ را بررسی کرده، و با استفاده از یک مدل علمی سعی کردند تا زمان اولین موارد ابتلای انسانها به ویروس را شناسایی کنند. پژوهش آنها نشان داد که شیوع این بیماری بین اواسط اکتبر تا اواسط نوامبر ۲۰۱۹ در استان هوبی در چین آغاز شد.
باید یادآور شد که این مطالعه و سایر پژوهشهای ژنتیکی از نوع «گذشتهنگر» بوده و شیوع قطعی بیماری در این بازه را تائید نکرده، و صرفاً احتمال شیوع را نشان میدهند.
گزارش دوم: دادههای نظارتی چین درباره شیوع بیماری شبه آنفولانزایی و گزارش ارائه شده در این باره به سازمان جهانی بهداشت (WHO) نشان دهنده افزایش شیب شیوع بین ۲۴ تا ۳۰ نوامبر ۲۰۱۹ بوده، که به طرز قابل توجهی نسبت به نرخ شیوع عادی از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸ افزایش پیدا کرده بود. (شکل ۱)
در صورتی که موارد شیوع بیماری شبه آنفولانزایی مربوط به کووید ۱۹ بوده، و با توجه دوره نهفتگی ۲ تا ۱۴ روزه بیماری، میتوان گفت که آلودگی به ویروس در روز ۱۶ نوامبر یا زودتر از آن روی داده است؛ تاریخی که در گزارش مطالعه ژنتیکی محققان آمریکایی نیز به آن اشاره شده است.
علاوه بر این، گزارش سازمان جهانی بهداشت افزایش مشکوک نتایج آزمایش مثبت ابتلا به شبه آنفولانزا را در اواسط ماه نوامبر در ووهان نشان میدهد (شکل C۲). مطالعهای در سال ۲۰۲۲ نیز نشان داد که این موارد ابتلا به شبه آنفولانزا احتمالاً مرتبط با شیوع ویروس کووید ۱۹ بودهاند.
گزارش سوم: حضور دیپلماتهای آمریکایی در کنسولگری ایالات متحده در ووهان و تجربیات دست اول آنها گواه بر شیوع ویروس غیرعادی و ناشناختهای در این شهر در اکتبر ۲۰۱۹ بود. کارکنان آمریکایی در نتیجه چین را ترک کردند.
راسل جی. وسترگارد، معاون رئیس کنسولگری ایالات متحده در چین در مصاحبه با مجله اینترنتی «استِیت مگزین» گفت: «در اواسط اکتبر سال ۲۰۱۹، برای کارکنان متعهد ما در سرکنسولگری ایالات متحده در ووهان محرز شده بود که این شهر درگیر نوع خطرناک و غیرعادی از آنفولانزای فصلی شده است. وضعیت بیماری تا نوامبر تشدید شد. همزمان با اقدام مسئولان برای تعطیلی مدارس در اواسط ماه دسامبر برای کنترل شیوع بیماری، تیم ما این مسئله را به سفارتخانه ایالات متحده در پکن اطلاع داده و به تحت نظر گرفتن شرایط ادامه داد».
گزارش چهارم: گزارش نظارتی «اداره محیط زیست، بهداشت، تغذیه، دامپزشکی و سلامت عمومی» ایتالیا نشان داد که ردپای ویروس کووید ۱۹ برای اولین بار در ۱۸ دسامبر ۲۰۱۹ در نمونههای فاضلاب پیدا شده است.
یک دلیل احتمالی برای ورود زودهنگام کووید ۱۹ به اروپا وجود دارد: مسابقات بینالمللی نظامی ۲۰۱۹ – نوعی المپیک مخصوص نیروهای نظامی – از ۱۸ اکتبر ۲۰۱۹ در ووهان آغاز شده و به مدت ۹ روز ادامه داشت. بالغ بر ۱۰ هزار ورزشکار نظامی از بیش از ۱۰۰ کشور جهان، از جمله کشورهای بزرگ اروپایی، در این مسابقات شرکت کردند.
گزارشها نشان میدهند که ورزشکاران آلمان، ایتالیا، فرانسه و سوئد پس از سفر به ووهان دچار بیماری شده بودند. شایان توجه است که این کشورها از ابتدا بیشترین شیوع بیماری را تجربه کردند.
۲.۳) تکههای گمشده در فرضیه نشت آزمایشگاهی
بهطور خلاصه باید گفت که آزمایشگاه ووهان مطالعات خطرناکی را انجام داده است. علاوه بر این، به نظر میرسد حزب کمونیست چین حقایقی را درباره زمان آغاز شیوع کووید ۱۹ – مانند سایر همهگیریها، از جمله همهگیری سارس در سال ۲۰۰۳ – پنهان کرده است.
به این دلیل بسیاری از محققان احتمال صحت فرضیه نشت ویروس از آزمایشگاه ووهان را بیشتر میدانند.
با این حال همچنان پرسش به یک سؤال را فراموش کردهایم: آیا موسسه ویروسشناسی ووهان عملاً توانایی تولید ویروس کووید ۱۹ داشته است؛ ویروسی که صدها میلیون نفر در سرتاسر جهان را مبتلا کرد، منجر به فلج شدن اقتصاد جهانی شد و بزرگترین همهگیری تاریخ پس از آنفولانزای اسپانیایی را رقم زد؟
هیچ مدرکی برای اثبات به وجود آمدن ویروس کووید ۱۹ در موسسه ویروسشناسی ووهان وجود ندارد. با وجود شباهتها، ویروسهایی که طی تحقیقات عملکردافزایی در این موسسه به وجود آمده همچنان تفاوت قابل توجهی با ویروس کووید ۱۹ دارند.
احتمال ایجاد توالی ژنتیکی منحصربهفرد ویروس کووید ۱۹ در آزمایشگاه، حدود ۱ در ۱ میلیارد است. آیا ویروسشناسان آزمایشگاه ووهان خلاف انتظار موفق شدند؟ آیا ویروسشناسان میتوانند بهطور کامل بر نتیجه تحقیقات عملکردافزایی خود تسلط داشته باشند؟
صرفاً انجام آزمایش با یک هدف خاص منجر به دستیابی به نتیجه موردنظر نمیشود. شاید موسسه ویروسشناسی ووهان قصد افزایش عملکرد ویروس کرونا انتقال یافته از خفاشها را داشته باشد، اما احتمالاً توان تولید ویروسی با قابلیت شروع یک همهگیری جهانی یا کنترل نتیجه آزمایشهای عملکردافزایی خود را ندارد.
جیجی ویک گرونال، استاد سلامت و مهندسی محیط زیست و محقق ارشد در مرکز امنیت سلامت دانشگاه جانز هاپکینز، در مقالهای در مجله «هاپکینز بلومبرگ پابلیک هلث» نوشت: «اگر میتوانستم با دقت نسبی نتیجه یک آزمایش را پیشبینی کنم، مدرک دکتری را به جای چهار سال، در شش ماه میگرفتم».
از یک سو میدانیم که دستکاری ویروسها در آزمایشگاه میتواند منجر به ایجاد چیزی بسیار خطرناک شود، و از سوی دیگر این ویروس جدید میتواند توانایی بسیار کمتری نسبت به کووید ۱۹ داشته باشد.
اگرچه بسیاری از محققان فرضیه نشت آزمایشگاهی را محتمل میدانند، ویروسهای کرونای آزمایشگاهی تا به امروز تفاوت قابل توجهی با کووید ۱۹ داشتهاند. (Illustration by The Epoch Times, Shutterstock).
-
نظریه سوم
نمیتوان هر چیزی را با علم توضیح داد.
اگر نتوانیم با نظریه منشأ طبیعی یا نشت آزمایشگاهی، بهطور قطع نحوه پدیدار شدن ویروس کووید ۱۹ را توضیح دهیم، آنگاه این احتمال وجود دارد که نظریههای علمی کنونی محدودتر از ماهیت خاستگاه این ویروس باشند. به عبارت دیگر شاید احتمال صحت نظریه سومی وجود دارد که همچنان نسبت به آن آگاه نیستیم.
درک ما از جهان پیرامون با کمک علم به طرز چشمگیری پیشرفت کرده، و با مشاهده، آزمایش و شواهد تجربی توانستهایم برای پدیدههای بیشماری توضیح داشته باشیم.
با این حال نمیتوان محدودیتها را نادیده گرفت. همچنان سؤالات علمی اساسی بیشماری بیپاسخ ماندهاند. مجله «ساینس» در سال ۲۰۲۱ فهرستی از ۱۲۵ پرسش را منتشر کرد که با نظریههای علمی کنونی قابل پاسخ نیستند. این پرسشها طیف وسیعی از حوزههای تحقیقاتی از جمله نجوم، فیزیک، ریاضیات، شیمی، پزشکی، علوم زیستی، علوم اعصاب، علوم زیستمحیطی، علوم انرژی و هوش مصنوعی را در بر میگرفتند.
برای مثال همچنان بخش بزرگی از خاستگاه انسان و خودآگاهی او ناشناخته بوده، و با وجود پیشرفتهای محققان در درک مسائلی از این قبیل، همچنان موضوعاتی تأملبرانگیز بهحساب میآیند.
چارلز داروین ۱۶۵ سال پیش نظریه تکامل را به ما معرفی کرد، اما نتوانست خواستگاه بسیاری از گونههای زیستی را برای ما توضیح دهد. تکامل حاوی رازهای بیشماری بوده که داروین نتوانست آنها را توضیح دهد؛ مسئلهای که وی را مأیوس میکرد.
یکی از این سؤالات بیپاسخ، پدیدار شدن ناگهانی گونههای گیاهی گلده در لایههای فسیلی دوران کرتاسه – یعنی ۱۱۰ میلیون سال پیش – بود. داروین در نامهای به دکتر جوزف هوکر، گیاهشناس بریتانیایی در سال ۱۸۹۷ از گسترش سریع تنوع گونههای گیاهی در این دوره بهعنوان یک «راز نفرتانگیز» یاد کرد.
چنین رازهایی فراوان بوده و نشانگر محدودیتهای علم معاصر هستند. در کنار تلاش برای کشف ناشناختهها، باید بپذیریم که برخی مفاهیم ژرف فراتر از دسترس پژوهشهای علمی قرار داشته و ما را به سوی پذیرش نگرش جامعتری نسبت به دنیا سوق میدهند.
با رسیدن به مرز محدودیتهای علم، فقط میتوانیم با جابجا کردن آنها درکی از خاستگاه زندگی داشته باشیم. با کنار گذاشتن دیدگاههای کهنه، میتوانیم درک سادهتری از منشأ حیات – مانند پدیدار شدن ویروس کووید ۱۹ – داشته باشیم.
حزب کمونیست چین باید پاسخگو باشد
با وجود ناشناخته بودن منشأ ویروس، نمیتوانیم نقش پژوهشهای عملکردافزایی خطرناک موسسه ویروسشناسی ووهان را نادیده بگیریم. انسانها با دستکاری بیقید و بند و غیراخلاقی طبیعت، احتمال وقوع فجایع را به شکل چشمگیری افزایش میدهند.
موسسه ویروسشناسی ووهان خطوط قرمز ایمنی و اخلاقی را زیر پا گذاشته است. آزمایشهای آنها – فارغ از صحت نشت یا عدم نشت ویروسهای مهندسی شده – جمعیت دنیا را در معرض خطر قابل توجهی قرار داده است.
این موسسه بهطور مداوم جلوی دسترسی متخصصان و بازرسان را گرفته، و به این دلیل باید تحقیقات جامعی را درباره مستندات آزمایشهای آنها بر روی ویروسها و حیوانات آغاز کنیم.
علاوه بر این، حزب کمونیست چین پس از شیوع کووید ۱۹ با تأخیر در گزارشدهی و تلاش برای مخفیکاری درباره این موضوع، مانع تلاشهای جهانی و هماهنگ برای پاسخ به بحران شده است.
چین در گذشته به پایبندی به حقیقت و اخلاق معروف بود. آغاز سلطه حزب کمونیست چین و نظام خودکامه آن در سال ۱۹۴۹ میلادی منجر به لغزش اخلاقی و رواج ترس شد. صاحبان قدرت به اقدامات خطرناک دست زدند، و هنگام مواجه با نتایج فاجعهبار سعی میکردند تا خود را بیگناه جلوه دهند.
فارغ از خواستگاه حقیقی ویروس، نظام خودکامه حزب کمونیست چین و فرار آنها از پاسخگویی و سیاستهای مبهم آنها زندگی میلیونها نفر را به خطر انداخته است. وقت آن رسیده که دنیا آنها را در قبال اقداماتشان پاسخگو کند.
با وجود مسئولیت حزب کمونیست چین در قبال تأثیر فاجعهبار همهگیری کووید ۱۹ بر دنیا، منشأ حقیقی این ویروس – مانند بسیاری از ناشناختههای دیگر – با وجود پژوهشهای علمی و آزمایشگاهی همچنان ناشناخته است. هم اکنون وظیفه ما روشنفکر ماندن، قدردانی از داشتهها و پایبندی به سنتها و ارزشهای انسانی است تا به کمک آنها از خود در برابر همهگیریهای آینده محافظت کنیم.